نزیهه بوسعیدی

تونس - پدیده‌های طبیعی نظیر خشکسالی، آتش‌سوزی، و سیلاب‌ها که در سال‌های اخیر در تونس به وقوع پیوسته‌اند، همگام با دیگر نقاط جهان، تاثیرات مخربی بر جنبه‌های سلامتی و شغلی زنان گذاشته‌اند. این اثرات منفی بیشتر بر زنان، به عنوان افرادی که وابستگی عمیق‌تری به منابع طبیعی در مزارع و کوهستان‌ها دارند، مشهود است.

جامعه مدنی در تونس به رصد این پدیده طبیعی و بررسی تأثیرات آن می‌پردازد و اقدامات برای کاهش آن و ترغیب نهادهای ذی‌ربط به اقدام فوری برای حمایت از زنان انجام می‌دهد. فعال محیط‌زیست منانه زیتونی در چارچوب دینامیک آب گفت: «تأثیرات آب و هوایی بر گروه‌های آسیب‌پذیر، به ویژه زنان، افراد دارای معلولیت و کودکان، آشکار است. ما مشاهده می‌کنیم که زنان در مناطق روستایی مسئولیت تأمین آب برای خانواده‌های خود را بر عهده دارند که این امر بار سنگینی بر دوش آنها می‌گذارد».

منانه زیتونی تشریح کرد که در شهر القیروان، زنان برای دستیابی به آب، مسافت‌های طولانی را طی می‌کنند که گاه تا سه ساعت به طول می‌انجامد، این امر موجب می‌شود تا آنها طی روز به صرفه‌جویی در مصرف آب پرداخته و تلاش کنند تا میزان استفاده از آب را به بهترین شکل ممکن مدیریت کنند. این گروه همچنین در معرض خطرات متعددی قرار دارند که از آن جمله می‌توان به ثبت مواردی از تجاوز جنسی توسط فوروم حقوق اقتصادی و اجتماعی تونس اشاره کرد. در همین راستا، تظاهرات متعددی توسط زنان با هدف دسترسی به آب و پایان دادن به رنج‌هایشان برگزار شده است.

منانه زیتونی تاکید کرد که تغییرات آب و هوایی تاثیرات گسترده‌ای بر بخش کشاورزی داشته‌اند، که این بخش اصلی‌ترین منبع شغلی و معیشتی زنان محسوب می‌شود. این تاثیرات فارغ از آسیب‌های بهداشتی ناشی از استفاده از سموم دفع آفات و حوادث ناگوار است. به عنوان مثال، یکی از زنان روستایی که در حین چیدن زیتون بود، به دلیل نداشتن امکانات بهداشتی و درمانی کافی، زخمش عفونت کرده و در نهایت به سرطان مبتلا شد.

وی بر ضرورت آموزش کارگران بخش کشاورزی تاکید کرد تا آنها قادر به مواجهه با تغییرات آب و هوایی و پیامدهای آن همچون خشکسالی باشند. همچنین، به نقش حیاتی توانمندسازی اقتصادی زنان اشاره کرد که می‌تواند به آنها در همسو شدن و سازگاری با این چالش‌های محیطی کمک کند.

منانه زیتونی تاکید کرد که جامعه مدنی خواستار این است که نهادهای مربوطه برای شناسایی و اجرای راه‌حل‌هایی به منظور کاهش تاثیرات تغییرات آب و هوایی وارد عمل شوند، از جمله با بازنگری در قانون کنونی مدیریت آب که بیش از پنجاه سال قدمت دارد، تا اطمینان حاصل شود که این قوانین به درستی با تمامی تحولات و چالش‌های جدید همخوانی دارند.

در پایان سخنان خود، منانه زیتونی اعلام کرد که گروه دینامیک آب در زمینه تدوین سند سیاستی که رویکردی مبتنی بر حقوق جنسیتی را به منظور رویارویی با بحران آب و مقابله با چالش‌های اقتصادی، اجتماعی، زیست‌محیطی و بهداشتی در جهت دستیابی به اهداف توسعه پایدار ادغام می‌کند، نقش فعالی داشته است.

 

جنسیت‌سازی تامین مالی آب و هوایی

حسیبه بلغیث، هماهنگ‌کننده پروژه «فینا کلیمه»، بر این نکته تأکید ورزید که زنان در معرض بیشترین خطر ناشی از تغییرات آب و هوایی قرار دارند و با چالش‌های عدیده‌ای در این زمینه مواجه هستند، که از جمله می‌توان به کاهش بارش‌ها، افزایش دما، و پیامدهای ناشی از آن همچون خشکسالی، شوری خاک، تشدید آتش‌سوزی‌ها، نابودی تعادل اکوسیستم‌ها و کاهش قابل توجه مساحت‌های کشاورزی اشاره کرد.

حسیبه بلغیث شرح داد که زنان حدود ٧٠ درصد نیروی کار بخش کشاورزی را تشکیل می‌دهند، بیشتر این افراد به عنوان کارگران فصلی و در شرایط کاری نامنظم مشغول به کار هستند و اغلب اوقات، بدون دریافت دستمزد، در کنار خانواده‌های خود فعالیت می‌کنند. این زنان همچنین نخستین قربانیان تاثیرات منفی آفت‌کش‌ها بر سلامتی، از جمله آسیب‌هایی به چشم، ستون فقرات و تاثیرات بر باروری هستند. علاوه بر این، مسائلی مانند خشونت علیه کارگران زن در بخش کشاورزی نیز موردی است که نباید نادیده گرفته شود.

وی همچنین به وضعیت جنگل‌ها اشاره کرد و توضیح داد که در مواقع آتش‌سوزی، زنان منابع درآمدی خود را که از طریق فعالیت‌هایی مانند جمع‌آوری گیاهان، پرورش زنبور عسل، نگهداری طیور و دام به دست می‌آورند، از دست می‌دهند.

او به ویژه به یک مورد خاص در ملوله، یکی از مناطق وابسته به شهر طبرقه، اشاره کرد که در آن، زنان در سال گذشته به دلیل آتش‌سوزی‌ها، منابع درآمدی خود را از دست دادند.

حسیبه بلغیث توجه را به پیامدهای از دست دادن منابع درآمدی زنان جلب کرد، که منجر به ناچاری آن‌ها برای کوچ و ترک زادگاه‌شان به سوی پایتخت می‌شود، و با چالش‌هایی نظیر سازگاری با محیط جدید، تامین مسکن، یافتن شغل و ترتیب امور تحصیلی فرزندان مواجه می‌گردند. در برخی موارد، مردان خانواده به تنهایی به دنبال کار به پایتخت مهاجرت می‌کنند و همسر و فرزندان خود را در معرض خطرات محیطی مناطق جنگلی باقی می‌گذارند، که این امر می‌تواند به فروپاشی خانواده و تجربه رنج ناشی از جدایی و محرومیت بیانجامد.

حسیبه بلغیث توضیح داد که تعاونی‌های کشاورزی به عنوان مکان‌هایی امن برای بسیاری از زنان عمل کرده‌اند؛ با این حال، مشکلاتی چون نیاز به پرداخت اجاره، موانع بازاریابی و افزایش هزینه‌های تبدیل مواد غذایی به دلیل دشواری در خریداری این مواد، چالش‌های جدی را پیش روی آن‌ها قرار داده است.

وی از همکاری با جامعه مدنی و به ویژه انجمن‌های حفاظت از محیط زیست و توسعه پایدار برای اعزام گروهی از جوانان به شهرهای سلیانه، زغوان، و سیدی بوزید خبر داد. این جوانان با شنیدن داستان‌ها و تجارب زنانی که با چالش‌های ناشی از تغییرات آب و هوایی دست و پنجه نرم می‌کنند، آشنا شده و در تلاش برای یافتن راه‌حل‌های محلی، نظیر بهبود روش‌های جمع‌آوری آب و اصلاح سیستم‌های آبیاری کشاورزی به منظور کاهش مصرف آب، بودند.

حسیبه بلغیث اعلام کرد که گروهی از انجمن‌ها در حال تدوین سند سیاست‌گذاری‌ای هستند که شامل تحلیلی از وضعیت موجود و بررسی چالش‌هایی می‌شود که زنان در اثر تغییرات آب و هوایی با آن مواجه هستند. این سند شامل پیشنهاد راه‌حل‌هایی است که به ارگان‌های مختلف دولتی از جمله وزارت محیط زیست، زنان و کشاورزی و مجلس نمایندگان ارائه خواهد شد. وی تاکید کرد که زنان، به عنوان گروهی که بیشترین آسیب‌ها را از تغییرات آب و هوایی متحمل می‌شوند، هیچ غرامتی دریافت نکرده‌اند، و از این رو، ضروری است که مقامات دولتی سیاست‌های حمایتی متناسبی را اتخاذ کنند و به جنسیت‌سازی تامین مالی در حوزه آب و هوا بپردازند.

حسیبه بلغیث خاطرنشان کرد که از آغاز سال گذشته، وزارت زنان در همکاری با وزارت کشاورزی، یک طرح عملی با عنوان «زنان و تغییرات آب و هوایی» را تدوین کرده است. او تاکید کرد که بحث تامین مالی نمی‌تواند به طور مستقل از این طرح صورت گیرد، به ویژه با توجه به مسئله کمبود آب که اثر مستقیم و چشمگیری بر زنان دارد.

 

 

مطالعات و استراتژی‌ها

ضحی یحیاوی، مسئول بخش زنان و محیط زیست در انجمن «کلام»، اعلام کرد که این انجمن شامل سه بخش اصلی است که به ترویج بهبود وضعیت زنان، ارتباط بین اقتصاد و زنان، و تاثیرات محیط زیستی بر گروه‌های آسیب‌پذیر از جمله مهاجران می‌پردازد. با توجه به تاثیر مخرب تغییرات آب و هوایی بر زنان، این انجمن تصمیم به اجرای اقداماتی برای کاهش این تاثیرات گرفته است. وی در ادامه اظهاراتش توضیح داد که انجمن «کلام»، در پاسخ به آتش‌سوزی‌های ویرانگر تابستان گذشته در منطقه ملوله، واقع در حوزه شهر طبرقه، که منجر به از دست رفتن منابع درآمدی و محل کار زنان در ارتباط با جنگل شامل فعالیت‌هایی نظیر پرورش زنبور عسل، طیور، تقطیر روغن‌ها و گیاهان معطر، و همچنین از دست دادن خانه‌هایشان شد، چندین ابتکار مرتبط با حفاظت از محیط زیست را آغاز کرده است.

ضحی یحیاوی تأکید کرد که با همکاری دفاتر مطالعات زنان در شهر جندوبه، در تلاش برای ارزیابی میزان خسارت‌های وارده و راه‌اندازی کمپینی برای کمک به ساکنان جهت مقابله با بحران ناشی از آتش‌سوزی‌ها بوده‌اند. اکنون، آنها در حال آماده‌سازی مجموعه‌ای از مطالعات هستند که در آن زنان، در ارتباط با خطرات تغییرات آب و هوایی که در مناطق گوناگون با آن روبرو هستند، نظرات خود را به اشتراک می‌گذارند، و این امر با همکاری گروهی از کارشناسان مرتبط صورت می‌گیرد.

در انتهای سخنان خود، ضحی یحیاوی اعلام کرد که انجمن «کلام» به همراه چندین انجمن دیگر، نقش سخنگویی برای گروه‌های آسیب‌پذیر را بر عهده گرفته است. آنها در حال برنامه‌ریزی و تدوین استراتژی‌هایی برای جلوگیری از وقوع آتش‌سوزی‌ها، ارزیابی دسترسی زنان به منابع طبیعی، بررسی مشکل کمبود آب و تحقیق درباره واگذاری زمین‌های کشاورزی توسط دولت به شرکت‌های خارجی تحت قراردادهای پنجاه ساله هستند.