NAZIHA BOUSSIDI

Tûnis – Li Tûnisê di 17’ê Kanûnê de hilbijartinên pêşwext ên parlementoyê tên lidarxistin. Lê belê, berevajî hilbijartinên berê, îsal sîstema "serîlêdana şexsî" hat destpêkirin. Bi vê sîstemê li şûna ku şansê tevlîbûna jinan zêde bibe, destkeftiyên jinan ji dest hatin girtin û jin ji meclîsê hatin derxistin. Seroka Korbenda Korbenda Aborî û Mafên Civakî ya li bajarê Qahîre yê Tûnisê Sawsan El-Caadî têkildarî tevlîbûna jinan di hilbijartinan de ji ajansa me re axivî û diyar kir ku tevlîbûna jinan di parlamentoya bê de dê gelekî lawaz be.

*Jinên Tûnisî li gorî zanîn statuya zanistî û civakî ya jinan di hilbijartinên qanûnî de bi rêjeyek pir kêm beşdar dibin nêrîna we di vê mijare de çi ye?

Di rastiyê de, tiştê ku em bala xwe didin, nemaze di warê pergala dengdana kesan de, paşvekişînek girîng e ji bo destkeftiyên jinan. Ji ber ku ev cara yekem e li welatê me hejmarek wiha kêm heye. Hevsengiya horîzontî der barê meclisên hilbijartî û sîstema dengdanê de tundiyê li ber çavan nagir. Ji ber vê yekê divê were hizirkirin ku jin her dem hewcedarê cudakariya pozîtîf in û bi qanûnê neçar dibin ku bi her awayî di lîsteyan de cih bigrin, çi wekhev bin, çi kêmasî nûnerên wan di meclisên hilbijartî de bin.

Em dixwazin û hewl didin ku prensîba wekheviyê ya jinên Tûnisî ji bo wê têdikoşin pêk bînin, ji ber ku em amade ne bi hêsanî dest ji destkeftiyên xwe berdin û dixwazin di warê mafên jinan de bi pêş ve biçin. Ji ber krîzeke mezin a civakî û aborî heye û herî zêde jin di bin bandora wê de ne, ji ber ku mafên jinan ji bo hikûmetê ne girîng in.

*Hûn rewşa jinên Tûnisî di qada siyasî de piştî sala 2011’an çawa dinirxînin?

Em nikarin bibêjin ku ev deh salên reş bûn, piştî sala 2011’an em dikaribûn qanûna jimare 58’an a sala 2017’an derbixin ku ev yek ji bo jinên Tûnisî serkeftinek bû. Di nav de parastin, pêşîgirtin û dilsoziya bi mexdûran re heye. Tundîtûjî, ji ber vê yekê me dest bi axaftina li ser tundiya cinsî û aborî kir.

*Bi dîtina we şîdeta siyasî di kêmbûna beşdariya siyasî ya jinan de xwedî roleke çawa ye?

Dema em li vê nûnertiya lawaz a jinan dinêrin, dibînin ku ew encama tundiya li ser wan zêde dibe, nemaze tundiya siyasî ya ku rê li ber beşdarbûna wan digre, her çend ew her dem dibêjin hilbijartin hene. Beşdarbûn, guhnedana ku tundûtûjî li ser bingeha zayendî li dijî wan tê kirin û ew ji şîdeta nava malê bigre heya şîdeta aborî û siyasî diguhere. Lêkolîn hene ku vê yekê îsbat dikin û ev yek diyar dike ku mêr ji sedî 88 ji namzedan pêk tên. Bi tenê ji sedî 12 ji bo jinan e.

Ji ber vê yekê, li Tûnisê hê jî pêwîstiya me bi zagonên temînata beşdarbûna jinan di jiyana siyasî de heye û tevî destkeftiyan jî rêjeya bêkariyê di nava wan de ji rêjeya bêkariyê ya mêran gelekî zêdetir e û ewlehiya civakî û parastina pêwîst ji bo mafên wan tune ye. Ji bo ku ew di pîşeyên herî dijwar de dixebitin.

Pêdiviya me bi qanûnên ji bo temînata beşdarbûna bi bandor a jinan di meclisên hilbijartî de heye. Ji ber ku dengê jinên din radigihînin û stratejiyên demdirêj destnîşan dikin. Divê pîvana zayendî di pêşketin û qada siyasî de li ber çavan bê girtin. Em dixwazin welatê me siyaseta xwe li gorî pîvanên navneteweyî çêbike û bi wan re bipejirîne. Nemaze ji ber ku li Tûnisê di sala 2014’an de, îhtirazên ji bo CEDAW’ê hatin rakirin û benda 7’an, behsa beşdarbûna jinan di siyasetê de û di pêkanîna astên bilind de dike.

*Jin di hilbijartinan de di hemû astan de li paş mane gelo ji bo bidawîkirina van kêmbûnan ​​çi pêwîst e?

Meşa ji bo parastina mafên jinan hê jî didome. Em ê têbikoşin ji bo nûnertiya hikûmetên ku dengê jinan û pirsgirêkên wan radigihînin. Em ji vê riya ku mafên jinan bi pêş nexistiye û ji rewşa wan nerazî ne divê edaleta civakî bê zêdekirin.

Em daxwaza bilindkirina mafên jinan dikin ji bo geşepêdaneke adil, ango ger hûn piştgiriya statuya jinan nekin, hûn ê nikaribin rewşa welat baştir bikin, ji ber ku dîroka vî welatî berevajî dîroka tevayî ye. Herêmên Ereban û hemû welatên Ereb bi heyraniyeke mezin li me dinêrin û em wekheviyê diparêzin bi qasî ku em dixwazin çandeke civakî ya ku berevaniyê li ser wekhevî û tevlibûna jinan û rola çanda civakî diparêze. Dema ku em tundiya li dijî jinan dibînin tê piştrastkirin. Ew zêde dibin û derketina diyardeya kuştina jinan û asayîbûna bi wan re pir metirsîdar e, ji ber vê yekê divê çandeke civakî ji bo têkoşîna li dijî tundiyê bê avakirin û pêşî li kêmkirina vê nexweşiya ku jin, malbat û zarokan bi hev re bi bandor dike veke.