Berîvan Kemal

Peymana Lozanê di 24’ê tîrmeha sala 1923’an de li Lozana Swîsreyê ji aliyê heşt welatên Brîtanya, Fransa, Japonya, Yewnanîstan, Romanya, Sirbistan, Kirwatya, Slovenya û Tirkiyê ve hat îmzekirin. Peymana bi Tirkiyê re bi serokatiya Kemal Ataturk, ku pêkhateya siyasî û erdnîgariya Rojhilata Navîn ji nû ve şekil kir, şûna Peymana Lozanê bigire, ku mafê çarenûsî yê kurdan misoger dike.

Peymana Lozanê yek ji peymanên dîrokî ye, ji ber ku bi berjewendiyên çend dewlet û hêzên cîhanê ve girêdayî bû, li gorî wê peymanê Kurdistan di navbera Tirkiye, Îran, Sûriye û Iraqê de bû çar parçe.

Peymana Lozanê ji ber çend sedemên girîng bû, ji ber ku ew pêdaçûnek li bend û bendên peymana Sevrê ya 10’ê Tebaxa 1920’an a di navbera welatên serketî yên Şerê Cîhanê yê Yekemîn de bû, guherandina sînorên Împaratoriya Osmanî ya serkeftî bû. Şer, serketina dewleta tirk a nû ya bi destê Ataturk dihat wê wateyê ku Komara Tirkiyê êdî ne dewleteke Osmanî bû û maf û daxwazên kurdan ji holê rabûn.

Diyarkirina sînorên Tirkiyê xaleke girîng a peymanê bû

Girîngtirîn xalên peymanê jî diyarkirina sînorên Tirkiyê û mafên neteweyan li Tirkiyê bû û parêzgeha Mûsilê ji dewleta nû ya Tirkiyê hat cudakirin û li ser sînorên cografî yên Iraqê hat danîn.

Ya herî girîng ji van xalan ew e ku bi kurdan re têkildar in: 'Made 37, mafê hukûmeta tirk heye ku her biryarek ku bi biryar û berjewendî û nijad û olê wê re negunca be, bide, 'Made 39 Dewleta tirk biryarê nade. zehmetî li ser her kesê ku di bin çavdêriya tirkan de ye û bi zimanê xwe rojnamegerî, bazirganî, îbadet û hemû karên siyasî jî azad e.

Tevî xalên peymanê û parastina mafên neteweyên li Tirkiyê, kurd, ermenî û hemû civakên din ên li Tirkiyê, ji bilî tirkan, ji mafê herî bingehîn ê axaftina bi zimanê dayikê bêpar man. serhildanên Şêx Seîdê Pîran, Îhsan Nûrî Paşa, Seyîd Rizayê Dêrsimî û şoreş û serhildanên din ên salên paşerojê.

Tenê salek ji bidawîhatina Peymana Lozanê re maye, piştî peymanê dê çarenûsa gelê kurd û gelên din ên herêmê çawa be, pirsgirêkên li Rojhilata Navîn bi giştî û bi taybetî li Kurdistanê her ku diçe kûrtir dibin. Herêm, li Rojavayê Kurdistanê projeya neteweya demokratîk dikare bibe modelek ji bo birêvebirina welatên pir komîn ên herêmê, bi taybetî jî Iraq, Tirkiye, Îran û Sûriyê ku di peymana Lozanê de mafên hemû civakan binpê kirine.

Tirkiye bi salan e xwe amade dike ku heta dawiya Peymana Lozanê, ew xaka ku di Peymana Netewî ya Osmanî de weke axa Osmanî hatibû diyarkirin, vegerîne û bi taybet êrîşên xwe li ser Başûr û Rojavayê Kurdistanê zêdetir kiriye.