BAHARÎN LEHÎB

Kabûl – Salek li ser ji aliyê Talîbanê ve desteserkirina rêveberiya welat derbas bû. Di vê salekê de mafên jinan bi dehan salan paşde çû. Jinên ku ji perwerde, jiyana civakî û bazirganiyê hatine îzolekirin, hewl didin di malên xwe de heps bikin û weke qefes li ser jinan ferz dikin. Yanî jinan dev jê berda, yan jî dev jê berdidin? Na! Li hemberî hemû pêkanînên reaksîyonî yên Talîbanê û ji bo parastina mafên xwe dadikevin kolanan û ji cîhanê re dibêjin “Em jî li vir in!” ew berdewam dibêjin. Kiryarên Talîbanê ku dişibin tarîtiya serdema navîn, di sedsala 21’emîn a îro de li ser jinan tên ferzkirin. Di cîhana îro de, ji televîzyonan bigire heta fîlman, heta jiyana xebatê, ferzkirina burqayê li ser jinan tê ferzkirin.

Her cure îşkence li jinên berxwedêr tê kirin.

Hêzên Talîbanê xwepêşandanên jinan bi hovane tepeser kirin û pêkanînên nemirovane li dijî jinên ku li mafan digeriyan, ji wan heqaret, girtin, gefxwarin, tundî, lêdan, tîrêjên elektrîkê, gaza kîmyewî, îşkence û windakirin pêk anîn. Li hemberî van hemû zextan jinan dest ji berxwedana xwe bernedan.

Di dema ku gelek parêzvanên mafên mirovan cesedên jinên çalakvanên siyasî li deverên dûr ên bajaran dîtine, gelek jin jî winda ne. Der barê 9 jinên ciwan ên ku tê zanîn ji aliyê Talîbanê ve hatine binçavkirin, hîn agahî nehate bidestxistin.

Rapora Neteweyên Yekbûyî: Di mafên mirovan de paşveçûneke cidî heye

Neteweyên Yekbûyî (NY) rapora xwe ya mafên mirovan di meha tîrmehê de piştî dagirkirina Afganîstanê ji aliyê Talîbanê ve eşkere kir. Raporê her wiha hişyarî da ku mafên jin û keçan bi awayekî cidî kêm bûne. Di raporê de hat diyarkirin ku Talîbanan cînayetên xwe yên bi îşkence û înfazên bê daraz berdewam dikin û mafên wan ên azadiya civîn, meş û ramanê bi giranî tên astengkirin.

Komkujî, îşkence, girtin, lêdana hovane…

Tê diyarkirin ji dema ku Talîbanê welat bi dest xistiye heta niha 2 hezar kes hatine kuştin. Ji Tebaxa sala par ve belgeyên 160 kuştinên bê daraz, 56 îşkence û muameleya xerab, 170 binçavkirin û binçavkirinên keyfî yên li dijî endamên rêveberiya berê an jî hêzên ewlekariyê yên berê hene. Di raporê de zêdetirî 200 binpêkirin hatine destnîşankirin. Di nav wan de rêbazên cezakirinê yên nemirovane û heqaret, her wiha lêdana hovane ya dikandarên ku naçin mizgeftan.

Jin li ser navê 'namûsê' tên qetilkirin

Di heman demê de hat destnîşankirin ku ti binpêkirinên li dijî jinan neketiye pergala daraza fermî, 87 sûcên li dijî jin û keçan, di nav de kuştin, destavêtin, xwekuştina bi zorê, zewaca bi darê zorê, zewaca bi darê zorê, tacîz, lêdan û kuştin. yên 'namûsê', hatine belgekirin. Hat ragihandin ku 2 jin bi îdiaya ku têkiliya wan bi hev re heye bi keviran hatine kuştin.

Jin tevî hemû zextan li ber xwe didin

Jinên Afganî di her daneyên nû yên hatin weşandin, her kuştin û binçavkirinê de bênavber dadiketin kolanan. Hejmara wan carinan bi qasî tiliyan bû, lê bêyî ku bibêjin em kêm in, cesareta xwe bi qîriyan nîşan didin. Temna Zeryab Peryanî û sê xwişkên wê yên hatin binçavkirin, li ser hesabên xwe yên medyaya civakî daxuyanî da. Girîng bû ku li vî welatî yekem car bû, ji ber ku tevî ku bi fermî nehatibû tomarkirin jî jinan girtina xwe ji raya giştî re ragihandin û serpêhatiyên xwe eşkere kirin.

“Divê jin welatê xwe terk bikin”

Me bi endama Komeleya Şoreşger a Jinên Afganîstanê (Revolutionary Association of the Women of Afghanistan-RAWA) Faryal Puya re hevdîtin kir. Faryal Puya rewşa jinên ku pêşî ji aliyê Talîbanan ve hatin binçavkirin, îşkence li wan hat kirin û bi şertê ku careke din neaxivin bi vîdeoyên bi navê "îtirafkar" hatin kişandin, hatin berdan bi bîr xist. Faryal Puya got, “Sedema ku jin piştî berdana xwe bêdeng man jî di raporên îşkenceyê yên Rêxistina Efûyê ya Navneteweyî de cih girt. Raporeke din a ji Mazarê beriya demekê hat weşandin ku jinên xwepêşander piştî ku bi awayekî nepenî hatin jêkirin hatin girtin û cenazeyên wan hatin dîtin. Gelek jinên têkoşer neçar man welatê xwe terk bikin ji ber ku jiyana wan di metirsiyê de bû.”

“Jin ji radestkirina Talîbanê bi fikar in”

Furyal Puya diyar kir ku jinên ku neçar man welatê xwe biterikînin xwe spartin welatên wekî Tirkiye, Pakîstan û Îranê û wiha dewam kir: “Jin rejîma van welatên ku lê dijîn bi Talîbanê re didin ber hev. Li vir jî jin radigihînin ku nikarin xwe îfade bikin û di bin xeteriya radestkirina Talîbanê de ne. Ji bilî vê, van jinan hezkir, xizm û malbatên ku hîn jî li Afganîstanê di bin xetereyê de ne. Bi fikar in ku xizmên xwe di girtîgehê de, îşkence û kuştinê dikin.”

"Bêdengî wêrekiyê dide Talîbanan"

Faryal Puya diyar kir ku rêveberiya Talîbanê ya îro li Afganîstanê ji rêveberiya Talîbanê ya beriya 20 salan xeternaktir e û got: "Cîhan li hemberî van pêkanînên dijmirovahî bêdeng e û ev bêdengî cesaretê dide Talîbanê. Lê niha jinên Afgan gihiştine hişmendiya siyasî û perwerde bûne. Wê tu carî vê rejîma otorîter û li dijî jinê qebûl nekin. Me dît ku di destpêka desthilatdariya Talîbanê de ev jin derketin kolanan û dengê xwe bilind kirin. Taliban ji yekîtî û hişyariya jinan ditirse, di vê rewşê de têkçûna wan teqez e.”

“Tu hêz nikare têkoşîna jinan bisekinîne”

Faryal Puya bal kişand ku nefreteke mezin û kûr a jinan a li hemberî Talîbanê heye û wiha got: “Wan debara jiyana xwe ya ku ji berê de têra wan nedibû winda kir. Zarokên wan hîna perwerde nedan û endamên malbatê ji aliyê Talîbanan ve hatin kuştin. Ji ber vê yekê nefreteke kûr a jinan li hemberî Talîbanê heye û tu hêz nikare têkoşîna wan rawestîne."

“Divê jin dengê xwe bilind bikin”

Faryal Puya, peyamek da jin û şervanên Afgan û got, "RAWA, yekane rêxistina siyasî ya ku jinan diparêze, di wê baweriyê de ye ku bi van berxwedan û têkoşînan jin wê bigihêjin armancên xwe yên bilind û ji vê rewşa xerab derkevin. Divê jin ti carî Bitirsin û bêdeng bimînin. Talîban, ev grûba serdema navîn û mêtinger berî bîst salan li ser desthilatdariyê bûn, lê di dawiyê de ketin û niha desthilatdariya wan ne baş e. Divê ev jinên xwepêşander neyên bêdengkirin û bi rengekî dengê xwe bilind bikin, ji ber ku ew ji bo jinên din ên Afgan çavkaniya hêvî û îlhamê ne. Divê em têkoşîna xwe bidomînin da ku ji cîhanê re nîşan bidin ku jinên Afgan ne têkçûyî ne."

“Di dîrokê de têkoşîna jinan encam girt”

Faryal Puya ji têkoşîna jinan hêvîdar e û di wê baweriyê de ye ku yên ku dê rewşa Afganîstanê biguherînin jin in. Faryal Puya da zanîn ku RAWA jî li ser vê bingehê têkoşîneke xurt dimeşîne û bal kişand ser berxwedana jinan a li Kobanê ya li dijî DAIŞ'ê. Di dawiyê de Faryal Puya got: “Di dîrokê de me dît ku têkoşîna jinan encam daye û heta komên li dijî jinan hatine hilweşandin. Mînaka jinên Kobanê çawa rûyê DAIŞ’ê rijandin. Jinên Afgan wê di dawiyê de Talîban û hêzên din ên paşverû têk bibin.”