تحریک گروه‌های ارتجاعی علیه زنان در مراسمات فرهنگی در آستانهٔ نوروز
با نزدیک شدن نوروز و رونق مراسمات فرهنگی در روژهلات کوردستان، تشدید حملات گروه‌های ارتجاعی علیه آزادی پوشش زنان، فضایی نگران‌کننده و دوقطبی را در جامعه رقم زده است.
مهتاب شریفی
اورمیه- با نزدیک شدن نوروز در روژهلات کوردستان، برگزاری مراسمات فرهنگی، رقص‌های فولکلور، شعرخوانی و موسیقی سنتی رونق می‌گیرد. این مراسمات که ریشه در باورها و مراسماتی کهن منطقه دارند، همواره فرصتی برای ابراز هویت فرهنگی و جشن همبستگی اجتماعی بوده‌اند. در سال‌های اخیر، حضور زنان با پوشش اختیاری و بدون حجاب اجباری در این رویدادها نشانه‌ای آشکار از مقاومت در برابر سیاست‌های آسیمیلاسیون و هنجارهای تحمیلی جمهوری اسلامی تلقی می‌شود.
در همین راستا، با ژیلا.س(اسم مستعار)، از فعالان مدنی در روژهلات کوردستان و از برگزارکنندگان مراسم نوروز در سال‌های گذشته، گفت‌وگویی انجام دادیم و پرسش‌هایی را با او مطرح کردیم.
-ابتدا مایلیم دربارهٔ پیشینهٔ تاریخی و اهمیت مراسمات فرهنگی کوردها توضیح دهید. چرا این رویدادها برای مردم روژهلات کوردستان تا این حد پراهمیت هستند؟
«مردم کورد، جشن‌ها و مراسمات فرهنگی را گاه از چندصد سال قبل و حتی پیش از اسلام به ارث برده‌اند. بسیاری از آیین‌هایی که امروز شاهد برگزاری‌شان هستیم، ریشه در سنت‌ها و باورهای کهن دارند؛ از جمله آیین‌های زرتشتی و مراسماتی که از دیرباز با طبیعت و چرخه‌های فصول در پیوند بوده‌اند. نمونه‌هایی مثل پیرشالیار، بیلندانه و آنچه در برخی مناطق به نام "کورده‌به کوه" شناخته می‌شود، صرفاً گوشه‌ای از این گنجینهٔ چندین‌ساله‌اند. اهمیت این مراسمات، فراتر از یک دورهمی ساده است؛ چراکه در بطن آن‌ها هویت جمعی، پیوند با طبیعت و سنت ریشه‌دار کوردی تجلی می‌یابد. وقتی مراسماتی با این قدمت برگزار می‌شوند، در واقع تداوم حافظهٔ تاریخی و فرهنگی یک ملت را رقم می‌زنند.»
-نقش زنان در این مراسمات فرهنگی چیست و چرا می‌گویند در سال‌های اخیر پررنگ‌تر شده؟
«از گذشته، زنان بخش مهمی از برگزاری این جشن‌ها بوده‌اند؛ اما طی سال‌های اخیر، حضور آن‌ها شکل تازه‌ای به خود گرفته است. علاوه بر مشارکت در بخش‌های هنری، مثل اجرای رقص، نوازندگی یا مجری‌گری، حالا موضوع پوشش اختیاری و حذف حجاب اجباری، رنگ و بوی اعتراضی نیز به این حضور داده است. در واقع، ما شاهد آزادی‌خواهی و نوعی میل به سکولاریسم در جامعهٔ کورد هستیم که زنان با لباس‌های دلخواه یا بدون حجاب اجباری، آن را آشکار می‌کنند. دیلان، موسیقی و شعر در اینجا فقط هنر نیستند؛ بلکه فریاد اعتراضی‌اند که هم قدرت زنان را نشان می‌دهد و هم تمایل جامعه به رها شدن از قید هنجارهای تحمیلی را.»
-فضای پویای فرهنگی‌ای که توصیف می‌کنید، ظاهراً با واکنش تندروها هم مواجه شده است. این گروه‌های ارتجاعی چطور عمل می‌کنند و چه روش‌هایی برای نفرت‌پراکنی دارند؟
«متأسفانه گروه‌های مذهبی افراطی، مثل سلفی‌ها و اخوانی‌ها، که از سوی دولت‌های منطقه‌ای و حتی ساختارهای رسمی در ایران حمایت می‌شوند، به شدت علیه این آزادی عمل موضع می‌گیرند. منبرها و کانال‌های شبکه‌های اجتماعی‌شان، مملو از موعظه‌ها و پیام‌هایی است که از ناموس، آبرو، غیرت و حیا سخن می‌گویند. با این مفاهیم قصد دارند مردان را در خانواده حساس کنند تا با حضور آزاد زنان در این جشن‌ها مخالفت کنند. تحقیر، تهدید، توهین و ناسزا، ابزارهایی است که به‌کار می‌برند تا فضایی از ترس و دوگانگی به وجود آورند و از این طریق، زنان را به عقب بنشانند.»
-اگر این نفرت‌پراکنی‌ها و فشارها ادامه پیدا کند، فکر می‌کنید چه پیامدهایی برای زنان و در کل جامعهٔ کوردستان خواهد داشت؟
«واقعیت این است که ادامهٔ این تبلیغات و گسترش فضای مسموم می‌تواند آزادی زنان را هم در سطح خانواده و هم در محیط اجتماعی محدود کند. وقتی زنان ببینند که حضورشان در این مراسمات با توهین و تهدید همراه است، احتمالاً بخشی از آن‌ها عقب‌نشینی می‌کنند یا با فشار خانوادگی مواجه می‌شوند. این روند، از یک طرف باعث تضعیف مشارکت زنان در صحنه‌های فرهنگی می‌شود و از طرف دیگر، خطر دوقطبی شدن فضای جامعه میان قشر مذهبی افراطی و جامعهٔ سکولار را بالا می‌برد.»
-در برابر این تهدیدها چه می‌توان کرد؟ چه راهبردهایی برای حفاظت از آزادی پوشش زنان و برگزاری مراسم‌های فرهنگی پیشنهاد می‌کنید؟
«از نگاه من، آگاهی‌بخشی مهم‌ترین اقدامی است که باید انجام دهیم؛ هم در سطح رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی و هم در سطح سازمان‌های مدنی. با آشکارسازی رفتارهای خشونت‌بار یا تبعیض‌آمیز گروه‌های تنرو مذهبی، فضای عمومی را نسبت به خطرات این گروه‌ها آگاه کنیم، می‌توان فشار اجتماعی علیه افراط‌گرایان ایجاد کرد. همچنین تلاش برای حفظ همبستگی در برگزاری این مراسمات ضروری است؛ وقتی جامعه ببیند که بسیاری از زنان و مردان در کنار هم از آزادی بیان و هویت فرهنگی دفاع می‌کنند، تسلیم جو ارعاب نمی‌شود. در این میان، حمایت‌ها می‌تواند شرایط را به سود آزادی پوشش و حفظ فرهنگ تغییر دهد.»
-در آستانهٔ نوروز، شاهد اوج برگزاری این مراسمات فرهنگی هستیم. با توجه به این شرایط، آینده را چطور می‌بینید و فکر می‌کنید زنان تا کجا می‌توانند بر این محدودیت‌ها غلبه کنند؟
«همزمان با فرارسیدن نوروز، ما شاهدیم که زنان با پوشش اختیاری در میدان حاضر می‌شوند و با صدای بلند «نه» به حجاب اجباری و آسیمیلاسیون می‌گویند. این پدیده در واقع انعکاس تضاد عمیقی است که بر سر حقوق زنان و هویت فرهنگی وجود دارد. من فکر می‌کنم ادامهٔ این مقاومت، نه‌تنها حفظ مراسماتی کهن است، بلکه امیدی برای فضای بازتر اجتماعی به ارمغان می‌آورد. اگر جامعهٔ مدنی هوشیار بماند و در برابر نفرت‌پراکنی‌های گروه‌های مرتجع متحد عمل کند، می‌توان آیندهٔ روشن‌تری را برای زنان و نسل جوان کورد متصور بود؛ جایی که هویت کوردی و سکولار همزمان با آزادی پوشش و حضور زنان هرچه بیشتر تثبیت می‌شود.»