حنان حارت

مراکش - سیدی بیبی شاهد ظهور صداهای زنانه‌ای است که علی‌رغم تمام دشواری‌ها، برای تغییر تلاش می‌کنند. سعاد العلامی یکی از این زنان است که با فعالیت‌های اجتماعی خود توانسته دیوار سکوت را در هم بشکند و در برابر عرف‌های محدودکننده آزادی زنان بایستد.

روستاهای سیدی بیبی در حومه استان اشتوکه آیت باها، نزدیک شهر آگادیر در جنوب مراکش قرار دارند. این منطقه که زیر نظر استانداری بیوکرا اداره می‌شود، از تنوع طبیعی منحصربه‌فردی برخوردار است؛ جایی که آب و هوای نیمه‌صحرایی با جذابیت دریا آمیخته شده است. اما در پس این زیبایی طبیعی، رنج زنان از سلطه فرهنگ مردسالاری نمایان است؛ فرهنگی که نه تنها استقلال زنان را محدود کرده، بلکه به گسترش حاشیه‌نشینی، فقر و خشونت دامن زده و مانع دستیابی آنان به ابتدایی‌ترین حقوقشان شده است.

سعاد العلامی که خود رنج زنان سیدی بیبی را از نزدیک تجربه کرده، تسلیم این واقعیت تلخ نشد. او در سال ۲۰۱۸ انجمن «تامغرات» را برای مبارزه با خشونت و تبعیض علیه زنان تأسیس کرد و در برابر فشارهای اجتماعی ایستاد؛ فشارهایی که در این منطقه روستایی، جایی که سنت‌ها حاکم مطلق زندگی مردم هستند، مخالف هرگونه تغییر بودند.

این فعال اجتماعی درباره تجربه‌اش می‌گوید: «بسیاری معتقد بودند تأسیس انجمن باعث می‌شود زنان از اطاعت جامعه سنتی خارج شوند و علیه آداب و رسوم شورش کنند.» او می‌افزاید: «راه هموار نبود، از مبارزه فکری و اجتماعی گرفته تا مقاومت شدید برخی گروه‌ها، با مشکلات زیادی روبرو شدم.»

او اجازه نداد موانع رؤیایش را متوقف کنند و علی‌رغم تمام مشکلات، راه خود را با هدف ساختن آینده‌ای بهتر برای زنان منطقه باز کرد. «انجمنی که در ابتدا تنها یک ایده بود، امروز به صدای زنان استان تبدیل شده و تریبونی برای دفاع از حقوق آنها و حمایتشان در برابر خشونت و تبعیض است.»

سعاد العلامی می‌گوید: «هدفم شکستن زنجیرهای محدودکننده زنان سیدی بیبی و توانمندسازی آنها برای دستیابی به حقوق اساسی‌شان است. چالش‌ها بسیارند، اما باور دارم اگر با هم کار کنیم، تغییر ممکن است. جامعه باید نه تنها در حرف، بلکه در عمل از ما حمایت کند.»

او می‌گوید زنان سیدی بیبی با واقعیت تلخی روبرو هستند؛ به‌ویژه آنها که در روستاها و شرکت‌های کشاورزی کار می‌کنند: «این زنان قربانی استثمار اقتصادی هستند که استقلال مالی‌شان را به شدت محدود کرده است.»

او می‌افزاید: «این زنان از هیچ حمایت اجتماعی برخوردار نیستند. همسرانشان دسترنجشان را تصاحب می‌کنند و با بهانه‌هایی چون مسئولیت‌های خانوادگی، آنها را مجبور به چشم‌پوشی از آن می‌کنند.»

وضعیت زنان در مناطق کوهستانی اطراف سیدی بیبی نیز با انزوای جغرافیایی و اجتماعی گره خورده است. سعاد العلامی می‌گوید: «دشواری راه‌ها و زلزله سال ۲۰۲۳، دسترسی زنان به خدمات اساسی را ناممکن کرده است.» او معتقد است این وضعیت، زنان را از جامعه منزوی کرده و آنها را در نقش‌های سنتی محدود نگه داشته است؛ به گونه‌ای که نه از حقوق خود آگاهند و نه فرصتی برای پیشرفت دارند.

این فعال اجتماعی درباره چالش‌های انجمن‌های فعال در این مناطق می‌گوید: «دشواری راه‌ها، کمبود منابع مالی و ذهنیت‌های ارتجاعی، تبعیض و خشونت علیه زنان را تقویت می‌کنند و کار انجمن‌ها را دشوار می‌سازند.»

او تأکید می‌کند که زنان منطقه علاوه بر خشونت اقتصادی، از خشونت‌های دیگری نیز رنج می‌برند که زندگی روزمره‌شان را تحت تأثیر قرار داده است: «جامعه به بهانه پایبندی به سنت‌ها، خشونت فیزیکی و روانی را علیه زنان اعمال می‌کند.»

سعاد العلامی با اشاره به تشدید خشونت علیه زنان از زمان همه‌گیری کرونا می‌گوید: «خشونت در اینجا تنها فیزیکی نیست، بلکه تمام جنبه‌های زندگی را در بر می‌گیرد؛ حتی در ساده‌ترین حقوق زن همچون ابراز نظر یا تصمیم‌گیری‌های شخصی‌اش، نوعی سلطه بر او اعمال می‌شود.»

این فعال اجتماعی از سوءاستفاده گروه‌های سیاسی از زنان در کمپین‌های انتخاباتی پرده برمی‌دارد: «به زنان تنها به چشم ابزاری برای جمع‌آوری رأی نگاه می‌کنند و هیچ گونه حقی برای مشارکت واقعی آنان در تصمیم‌گیری قایل نیستند.» به گفته او، زنی از روستا که تصمیم به ورود به عرصه سیاست گرفت، با تهدید و خشونت مجبور به کناره‌گیری شد.

او معتقد است مبارزه با خشونت تنها با اقدامات قانونی یا کمک مستقیم به نتیجه نمی‌رسد: «باید ذهنیت جامعه در پذیرش و توجیه خشونت را تغییر داد.» او تأکید می‌کند که زنان و مردان باید بیاموزند خشونت علیه زنان تحت هیچ شرایطی پذیرفتنی نیست.

این فعال اجتماعی برای شکستن سد سکوت، گامی جسورانه برداشت و شماره تلفن شخصی خود را در اختیار زنان خشونت‌دیده منطقه قرار داد تا هنگام مواجهه با خشونت با او تماس بگیرند. او می‌گوید: «در این جامعه محافظه‌کار، افشای خشونت نوعی ننگ محسوب می‌شود. همین امر رنج زنان را دوچندان می‌کند و آنها را وادار به پنهان کردن حقیقت می‌سازد.»

سعاد العلامی می‌افزاید: «می‌خواستم وقتی با من تماس می‌گیرند، احساس امنیت کنند و بدانند که بدون هیچ انتقاد یا سرزنشی در کنارشان هستم. ما با هر مورد با نهایت احتیاط و احترام به حریم خصوصی برخورد می‌کنیم.»

به گفته این فعال اجتماعی، تغییر در سیدی بیبی و مناطق روستایی مراکش نیازمند سه عامل کلیدی است: اراده سیاسی قوی، همکاری همه بخش‌ها و حمایت تمام اقشار جامعه.

او که بر اهمیت سرمایه‌گذاری در آموزش، تقویت حمایت‌های قانونی و آگاه‌سازی زنان از حقوق اجتماعی‌شان تأکید می‌کند، می‌گوید: «تغییر آسان نیست، اما ناممکن هم نیست. ما در پی ساختن جامعه‌ای هستیم که به کرامت و حقوق زنان احترام بگذارد. راه را با گام‌های کوچک آغاز می‌کنیم؛ گام‌هایی که به آینده‌ای بهتر خواهد رسید.»

انجمن «تامغرات» به رهبری سعاد العلامی، علی‌رغم کمبود امکانات و نبود حمایت، امروز به یکی از سازمان‌های پیشرو در حمایت از زنان سیدی بیبی تبدیل شده است. این انجمن با گسترش همکاری‌های خود در سطح ملی توانسته واقعیت زندگی زنان منطقه را منعکس کند و صدای آنان را به گوش دیگران برساند.

تلاش‌های او و انجمنش همچنان «شعله امید» در سیدی بیبی باقی می‌ماند. او نه تنها نمونه‌ای از مقاومت زنانه است، بلکه ثابت می‌کند تغییر، به رغم تمام دشواری‌ها، با وجود اراده ممکن است؛ چرا که مبارزه تا تحقق عدالت و برابری متوقف نخواهد شد.