شپول آوینی

پیرانشار- کولبری که عمدتاً در استان‌های اورمیه، سنه و کرماشان دیده می‌شود، داستان ریشه‌دار فقر مزمن، نابرابری و سیاست‌های متمرکز توسعه است. کاهش فرصت‌های شغلی رسمی در کنار رکود اقتصادی، بخش بزرگی از مرزنشینان روژهلات را در شرایط کنونی به سوی فعالیت‌هایی غیر رسمی همچون کولبری سوق داده و حضور زنان نیز در این فعالیت‌ها در حال افزایش است.

کولبران سال‌هاست در لبه‌ی مرزها با مرگ روبه‌رو می‌شوند و هنوز هم این فرایند ادامه دارد با این حال در بهار ۱۴۰۴، به منظور کنترل بیشتر بر کالاهای وارداتی، طرح کولبری مجاز راه اندازی شد و تقریبا از تابستان همین سال به مرحله‌ی اجرا درآمد. در قالب این طرح خانوارهای مرزنشین با دریافت کارت‌های تردد و بازرگانی، بارهای مجاز تایین شده را از باشور و اقلیم کوردستان وارد روژهلات و ایران می‌کنند. کولبران بر اساس نوع کالایی که وارد می‌کنند عوارضی نیز به دولت پرداخت می‌کنند. در برخی از گذرگاه‌های مرزی کولبران باید برای یک کارگزار یا شرکت تعاونی ویژه کار کنند و عایدی که از این واردات نصیب هر خانوار می‌شود، مستقیم به حساب سرپرست خانواده واریز می‌شود. در سایر گذرگاه‌های مرزی نیز کالاهای وارداتی رصد شده و صاحب بار به شکل روزانه هزینه را به کولبر پرداخت می‌کند.

 

از حروف الفبا تا همراهی شانس

گذرگاه مرزی حاجی عمران یکی از مکان‌هایی است که کولبران به صورت قانونی از آن عبور می‌کنند. ورودی گذرگاه به سمت اقلیم کوردستان به ویژه در صبح غلغله است. صف‌های طویل در سه ردیف جلوی درهای بسته شکل می‌گیرند. در میان ازدحام جمعیت برخی وارد می‌شوند اما نیروهای امنیتی مستقر معمولا با چک کردن پاسپورت اجازه‌ی ورود می‌دهند. شرمین.م یکی از زنان کولبران در مورد نحوه‌ی وارد شدن به ساختمان می‌گوید: «هر وقت بخوان درارو می‌بندن و اجازه نمی‌دن مردم پیرانشار و مخصوصا کولبرا وارد بشن. الان چند وقته باید بر اساس حروف الفبا بیایم و اینجا صف بگیریم که بزارن هفته‌ای یه بار، بار بیاریم، اونم اگه شانس داشته باشیم و بزارن داخل بشیم.» سپس به بنر بزرگی در سمت راست ورودی اشاره می‌کند که از شنبه تا پنجشنبه حروف الفبا را دسته بندی کرده و با رنگ قرمز در زیر آن «جمعه تعطیل است» به چشم می‌خورد.

 

رنج و چمدان‌های ١۵ کیلویی

در سوی دیگر، از سمت خروجی، کولبران با پلاستیک‌های مشکی بر دوش و یا چمدان‌های کهنه به دست بیرون می‌آیند. زنان زیادی در میانشان دیده می‌شود. یکی از این زنان چمدان‌ کهنه‌اش را بر روی زمین می‌کشد و ناگهان چمدان همانجا پاره می‌شود. اضطراب از چهره‌اش پیداست. زنان همراهش دورش جمع می‌شوند و کمکش می‌کنند که اطمینان خاطر کند بارش سالم و چیزی جا نمانده است. با این حال این اضطراب نه محدود به این روز بلکه ماجرای هر روزه‌ی زنانی است که سهمشان از مرز تنها رساندن کوله‌ای از بار است. زینب.ا یکی از زنان کولبر در مورد دستمزد و محدودیت ورود بار می‌گوید:« ١۵ کیلو بیشتر نمیزارن بیاریم. کیلویی از ١٠٠ تا ١۵٠ هزار تومن از صاحب بار می‌گیریم ولی هفته‌ای یه بار بیشتر نیست. از سمت عراق که میایم ترازو گذاشتن و اگه از ١۵ کیلو بیشتر از بارمون کم می‌کنن.»

 

 

 

 

کولبری زنان؛ تقاطع فقر، جنسیت، ملیت

هرکدام از این زنان که در میانشان زنان میانسال بیشتر است، ماجرایی دارد اما گویی اضطراب رسیدن بار به مقصد نای صحبت کردن برایشان باقی نگذاشته است و پرسیدن اینکه چرا کولبری می‌کنید در این فضا و در روزهای پر فشار و فقر ایران در روژهلات یک طنز تلخ می‌سازد. طنزی که فاطمه.م یکی از این زنان کولبر را به خنده انداخت و در پاسخ گفت: «کولبری می‌کنیم چون راه دیگه‌ای نداریم. هر کدوم از این زنا یه دردی داره. یکی همسرش مریضه و یکی همسرش مرده اما اینجوری نیست که بگم چون مرد نداریم اومدیم کولبری کنیم. خرج گرونه و بجز کولبری شغل دیگه‌یی تو این شهر برای آدمی که سرمایه نداره، نمیشه پیدا کرد.

 الان که قانونی شده از اینجا رد می‌شیم اما قبلش از همون راه قاچاق بار می‌بردیم. قبلا زن کولبر کمتر بود اما حالا زنای بیشتری با هم جمع می‌شیم و بار می‌بریم. راه امنتره و جوری شده که دیگه بار بردن به شغل همه تبدیل شده. هر چند بعضی وقتا نمی‌زارن رد شیم، از سمت باشورم که بیایم برامون ساعت گذاشتن اما بازم از هیچی بهتره...»

اگرچه آمار رسمی از زنان کولبر وجود ندارد اما بر اساس مشاهدات میدانی فعالیت زنان روژهلات در کولبری رو به افزایش است. اگرچه رسمیت بخشیدن به کولبری به عنوان شغل در کنار عدم سرمایه‌گذاری اقتصادی و دیدگاه امنیتی به مناطق مرزی یکی از سیاست‌های حکومتی برای کنترل است با این حال ایجاد بستر قانونی برای این فعالیت سبب شده است که ابعاد بزرگتری از فقر و تبعیضات ریشه‌ای به ویژه برای زنان خود را نمایان کند.