تعطیلیهای سلیقهای مدارس و پیامدهای آن بر یادگیری دانشآموزان در ایران
تعطیلیهای مکرر مدارس و جایگزینی آموزش آنلاین، در ماههای اخیر روندی غیرمنتظره و چالشبرانگیز برای دانشآموزان و خانوادهها رقم زده است.
سوما کرمی
جوانرو- تعطیلیهای مکرر مدارس بهدلیل آلودگی هوا، شیوع آنفلوانزا یا بحران انرژی، بهویژه زمانی که بدون برنامهریزی و تقویت زیرساختها رخ میدهد، شکاف طبقاتی آموزشی را عمیقتر میکند. حتی در شهرهای کوچکی مانند جوانرو، که نه با آلودگی هوا روبهرو هستند و نه شیوع گسترده بیماری، آموزش حضوری متوقف و کلاسها آنلاین شدهاند. دانشآموزانی که به اینترنت پایدار، تلفن هوشمند یا فضای مناسب برای درسخواندن دسترسی ندارند، عملاً از آموزش باکیفیت محروم میشوند. نمایندگان مجلس و کارشناسان آموزشی هشدار دادهاند که اجرای آموزش مجازی بدون فراهمکردن زیرساختهای لازم، به حذف تدریجی بخشی از دانشآموزان از چرخه آموزش منجر میشود.
آموزش آنلاین؛ تغییر ساختار یادگیری کودک
کلاس مجازی صرفاً جایگزینی صفحهنمایش بهجای کلاس درس نیست؛ بلکه کل الگوی یادگیری کودک را دگرگون میکند. کودکان برای تمرکز و رشد شناختی به تحرک، بازی و تغییر محیط نیاز دارند، اما آموزش آنلاین این نیازهای طبیعی را محدود میکند. پیامد این محدودیتها بهصورت بیحوصلگی، تحریکپذیری، خستگی ذهنی و فرسودگی عاطفی بروز مییابد. سمیرا خرمی، مادر یک دختر ۱۰ ساله، میگوید دخترش با شوق آغاز سال تحصیلی آماده رفتن به مدرسه بود، اما برگزاری مکرر کلاسهای آنلاین، انگیزه و تمرکز او را کاهش داده است. بهگفته او، آموزش در خانه باعث تنش مداوم میان والد و کودک شده و فضای خانواده را تحت فشار قرار داده است.
فرسودگی جسم و ذهن در کلاسهای مجازی
در آموزش آنلاین، کودک ناچار است ساعتهای طولانی در یک وضعیت ثابت بنشیند و به صفحهنمایش خیره بماند. این وضعیت گردش خون و اکسیژنرسانی را کاهش میدهد و فشار مضاعفی بر چشم و مغز وارد میکند. خستگی ذهنی و استرس ناشی از این شرایط، حتی پس از پایان کلاس نیز ادامه دارد و توان بازیابی جسم و روان کودک را مختل میکند.
خانه؛ از فضای امن تا امتداد مدرسه
خانه که برای کودک محل آرامش و بازی است، با آموزش آنلاین به محیطی آموزشی و تکلیفمحور تبدیل میشود. از بین رفتن مرز میان «خانه» و «مدرسه» باعث سردرگمی ذهنی کودک، کاهش احساس امنیت و بیثباتی روانی میشود. وقتی اتاق خواب یا پذیرایی نقش کلاس درس را میگیرد، کودک دیگر فضایی مستقل برای استراحت ذهنی ندارد.
وابستگی دیجیتال؛ پیامد پنهان آموزش مجازی
دسترسی کامل کودک به تلفن همراه برای حضور در کلاسهای آنلاین، زمینهساز وابستگی زودهنگام به فضای مجازی میشود. بهار مرادی، مادر یک دانشآموز کلاس پنجمی، میگوید فرزندش در کنار کلاسهای آنلاین، بهراحتی وارد شبکههای اجتماعی و بازیهای اینترنتی میشود؛ فضایی که نهتنها تمرکز آموزشی را کاهش میدهد، بلکه کودک را در معرض محتوای نامناسب قرار میدهد.
آموزش آنلاین از نگاه معلمان
شبنم مردای، معلم پایههای اول و دوم، معتقد است آموزش مجازی امکان ارزیابی دقیق میزان یادگیری دانشآموزان را از معلم میگیرد. او میگوید ناتوانی در دیدن واکنشها و درک لحظهای کودکان، کیفیت تدریس را بهشدت کاهش میدهد و تمرکز طولانیمدت بر صفحهنمایش، فرسودگی ذهنی معلمان را نیز افزایش داده است.
اوج بحران؛ فشار آموزش آنلاین بر روان مادران
بیشترین بار آموزش مجازی بر دوش مادران است؛ زنانی که همزمان مسئول مراقبت از کودک، پیگیری تکالیف درسی و مدیریت خانه هستند. مطالعات سلامت روان در آمریکا و اروپا نشان میدهد که آموزش از راه دور با افزایش ۲۵ تا ۳۰ درصدی اضطراب و افسردگی والدین همراه بوده است. دنیا زارعی، مادر یک دانشآموز و یک کودک خردسال، این فشار را «مزمن و فرساینده» توصیف میکند. او میگوید نبود حمایت نهادی و انتقال نقش معلم به خانواده، باعث احساس گناه، خستگی شدید و تنش دائمی در زندگی زنان شده است. بهگفته او، آموزش آنلاین بدون آموزش والدین و ابزار مناسب، سلامت روان مادران را بیش از همه هدف قرار داده است.
تداوم تعطیلیها و چشمانداز نگرانکننده
بر اساس آمارها، از ابتدای سال ۱۴۰۱ تا آذر ۱۴۰۴ مدارس کشور حدود ۲۶۰ تا ۳۰۰ روز بهصورت غیرحضوری فعالیت کردهاند. در همین بازه، شمار دانشآموزان بازمانده از تحصیل از ۹۱۱ هزار نفر به حدود ۹۵۰ هزار نفر رسیده است؛ افزایشی که بیشترین سهم آن به دهکهای پایین درآمدی تعلق دارد. با تداوم بحران انرژی، کمبود آب و برق، احتمال گسترش تعطیلیها در سال پیش رو افزایش یافته است؛ وضعیتی که میتواند شکاف آموزشی، فشار روانی خانوادهها و فرسایش نظام آموزشی را بیش از پیش تشدید کند.