أسماء فتحی

مصر – تغییرات اقلیمی و پیامدهای آن در کانون توجه جهانیان قرار گرفته است و زنان نخستین دیوار دفاعی هنگام گسترش بلایا و بحران‌ها هستند و قطعاً شرایط آنها تحت تأثیر این تغییرات منفی خواهد بود که باید مورد توجه قرار گیرد.

در آغاز فوریه ٢٠٢٢، مرکز تحقیقات و مطالعات «خانه‌ی عربی» کمپین "عالم بالالوان" را آغاز کرد که به توانمندسازی زنان در پرتو تغییرات آب و هوایی و بهبود شرایط آنها که تحت تأثیر تغییرات منفی آب‌وهوایی قرار دارد، می‌پردازد. برای اطلاع از جزئیات بیشتر، با وفا اشری یکی از بنیانگذاران کمپین، فعال فمینیست و پژوهشگر مسائل جنسیتی، مصاحبه‌ای انجام دادیم.

 

معمولاً بار سنگین‌ بحران‌ها بر دوش زنان است با توجە بە این از ایده‌ی کمپین و دلایل خود برای راەاندازی آن بگویید؟

کمبود اطلاعات یکی از دلایل اندیشیدن بە این کمپین بود، من به عنوان یک محقق در مسائل جنسیتی، در مورد تأثیر تغییرات آب و هوایی بر زنان مصر بسیار جستجو کردم و مطالب کافی برای پاسخ به این سؤال پیدا نکردم. از این رو، با کمپین «عالم بالالوان» به فکر ارائه‌ی مدارکی برای گشودن دریچه‌ی مشارکتی با جامعه‌ی مدنی افتادیم که این موضوع را مورد بحث و بررسی قرار دهد و راه‌های مقابله با این چالش‌ها و تأثیر آن بر کشور را به‌ویژه بە نشست بعدی کنفرانس آب و هوا ارائە دهد.

هدف کمپین نوشتن مقالات تحقیقاتی برای پی بردن به وضعیت زنان در پرتو تغییرات آب و هوایی و راه‌های توانمندسازی اقتصادی آنها با مشارکت نهادهای جامعه‌ی مدنی، احزاب و افراد است. گروهی از نهادها و احزاب برای یافتن راه حلی برای بحران و نتایج آن پاسخ‌هایی بە ما ارائە دادند و سؤالات متعددی در مورد دلایل کار به ویژە بر روی زنان و همچنین راه‌های مقابله با بحران دریافت می‌کنیم چرا کە متأسفانه این موضوع دور از کار و توجه بسیاری از نهادها است.

مطمئناً دلیل تمرکز کمپین بر زنان، آسیب‌پذیری آنها در برابر پیامدهای تغییرات اقلیمی است چرا کە زنان تا حد زیادی مسئول بودجه‌ی خانواده هستند، همچنین در شرایطی کە چشم‌انداز روشنی از سرنوشت خود در پرتو بحران تغییرات آب و هوایی و سایر بحران‌ها ندارند، مسئولیت مقابله با پیامدهای این بحران بر عهدەی آنها است.

 

این کمپین با هدف قرار دادن زنان آنها را از تاثیرات ناشی از تغییرات آب و هوایی آگاە می‌سازد... ارزیابی شما در مورد این تأثیرات چیست و چرا زنان بیش از سایر گروه‌ها از آنها متاثر می‌شوند؟

تأثیر مستقیم بحران‌ها بر زنان فارغ از نوع آن بحران قابل بحث نیست، چرا کە زنان معمولاً پیشگام هستند و رهبری را بر عهده می‌گیرند و تا حد زیادی باید به خاطر آینده‌ی خانواده با بلایا مقابله کرده و برآن فائق آیند.

اما با توجه به تغییرات اقلیمی و تأثیرات اقتصادی شدید آن در مقایسه با آنچه در همه‌گیری کرونا رخ داد وضعیت پیچیدەتر خواهد بود چرا کە در همەگیری کرونا مردان شاغل مورد توجە قرار گرفتند و حتی بە آنها غرامت پرداخت شد اما زنان کاملاً نادیده گرفته شدند.

تأثیرات منفی تغییرات اقلیمی اشتغال نامنظم زنان رادر معرض تهدید قرار خواهد داد و بخش کشاورزی بهترین گواه بر این امر است، چرا کە برخی از آنها از اجاره‌ی زمین بازده دریافت می‌کنند. اکثر آنها مالک زمین نیستند و حقوق خود را از درآمد این زمین‌ها دریافت می‌کنند و با توجه به بحران‌هایی که بر محصول تأثیر می‌گذارد، غرامت به صاحبان مرد پرداخت می‌‌شود، اما زنان کارگر خارج از این معادله قرار می‌گیرند و نمی‌توانند ثابت کنند که آنها نیز آسیب دیده‌اند و بدین گونە در فقر بیشتر فرو می‌روند.

 

پارادوکس‌های بسیاری در موضوع زنان و اقلیم وجود دارد، در آفریقا ایده‌های حمایتی از دل خود بحران زاده شد و برخی از زنان توانستند ابتکارات موثری برای مقابله با اثرات آن شکل دهند... آیا اقدامی مشابه این در مصر وجود دارد؟

در اینجا نیز تعدادی از انجمن بر روی مسائل ناشی از آسیب‌پذیری زنان از بلایای طبیعی، اعم از کرونا، فقر یا حتی تغییرات آب و هوایی کار می‌کنند، اما آنها تا حد زیادی با فمینیسم بی ربط هستند.

من می‌بینم که نهادهای زنان هنوز تا حد زیادی با مسائل ناشی از تغییرات اقلیمی و تاثیرات منفی آن از جمله ترک تحصیل دختران، که آژانس مرکزی بسیج و آمار تایید کرده است فاصلەی بسیاری دارند.

ما در ابتکار عملی جدید برای مقابله با این مسائل از طریق ایجاد زمینە و شبکەای اجتماعی بین نهادها و احزاب، جامعه‌ی مدنی، سیاسی و فمینیستی و همچنین افرادی کە در تعامل با اثرات منفی تغییرات اقلیمی هستند برای یافتن راه حل‌های واقعی کار می‌کنیم.  

 

دیدیم در اسوان در پی سیلی کە ناشی از تاثیرات تغییرات اقلیمی بود چه اتفاقی افتاد... واکنش زنان در این مورد چه بود؟

آنچه در اسوان اتفاق افتاد در واقع یک فاجعه بود، یکی از بزرگترین بحران‌هایی که در نتیجه‌ی تغییرات آب و هوایی ناگهانی رخ داد که ده‌ها خانه را گرفت و منجر به خسارات زیادی در سطوح مختلف شد.

من از نزدیک آنچه را که در آنجا اتفاق افتاد دنبال کردم و دیدم که چگونه برخی توانستند سریعاً غرامت خسارات وارده را دریافت کنند، در حالی که صدها زن علیرغم پیمودن مسافت‌های طولانی برای دریافت چنین غرامتی با مشکل مواجە شدند.

در اینجا می‌توان به میزان رنج زنانی پی برد که معمولاً در این بلایا آسیب می‌بیند، به ویژه که بسیاری از آنها از خانواده خود حمایت می‌کنند و عواقب این بحران‌ها را متحمل می‌شوند و تا مدت طولانی از عوارض آن رنج می‌برند.

 

با توجه به آمادگی مصر برای میزبانی کنفرانس آب و هوا، شما کمپین "عالم بالالوان" را راه اندازی کردید... آیا این رویدادها نشانگر رشد آگاهی جامعه از اثرات تغییرات آب و هوا هستند؟

متأسفانه هیچ ارتباط روشنی بین آنچه در بحران‌ها و تغییرات اقلیمی اتفاق می‌افتد وجود ندارد و بی‌توجهی به موضوع و عدم آگاهی و عدم ارتباط با آسیب‌دیدگان در محل تا حد زیادی وجود دارد.

به عنوان مثال شاهد ناپدید شدن محصولات کالمانگو در فصل گذشته و همچنین گرانی گوجه فرنگی در اثر کمبود محصول بودیم و هیچ سند رسمی از سوی دولت مبنی بر نحوه‌ی برخورد با این تغییرات برای کشاورزان صادر نشد و یا اینکە آیا راه حلی باید دنبال شود یا خیر.

می‌توان گفت که موضوع تغییر اقلیم در عرصه‌ی اجتماعی مطرح نیست و همانطور که در دوره‌ی گذشته اتفاق افتاد اکثریت متوجه خطرات و پیامدهای فاجعه بار آن در آینده‌ی نزدیک نیستند.

 

به نظر شما آیا نهادهای زنان به توانمندی اقتصادی زنان در صحنه دست می‌یابند؟

نقش آموزش و آگاهی بخشی که توسط نهادهای زنان در موفقیت فرآیند توانمندسازی اقتصادی ایفا می‌شود را نمی‌توان نادیده گرفت زیرا این اولین گام در دستیابی به این امر است. زنان بدون آگاهی کافی و تجربه مرتبط به پروژه‌ها ادامه نخواهند داد.

اما بحران واقعی در عدم پیگیری پایداری نهفته است، زیرا اکثر مؤسسات بر اساس پروژه عمل می‌کنند که در پایان آن ممکن است موضوع به طور کامل بدون پیگیری تداوم آن در آینده متوقف شود، که بسیاری از کسب و کارها را ناامید می‌کند و پس از مدتی آنها را وادار می‌کند متوقف شوند.

 

شما مدت زیادی روی مسائل زنان پناهنده کار کرده‌اید و اخیراً اعلام شده است که برخی از آنها مورد اخاذی و استثمار قرار گرفته‌اند... وضعیت زنان پناهنده و همچنین تأثیر تصمیم گیری‌های اخیر مقامات در مورد مسائل ختنه  و تعرض جنسی را چگونه ارزیابی می کنید ؟

ختنه یکی از مسائل پیچیده به‌ویژە در روستاها و شهرهای دورافتاده از پایتخت است و به نظر من بزرگ‌ترین بازیگر آن مادربزرگ‌ها هستند و قوانین اخیر کمک زیادی به محدود کردن آن کرده است. در مورد تأثیر موج افشاگری درمورد تعرض جنسی من آن را قوی و مؤثر نمی‌دانم، این در بین برخی‌ها ارعاب ایجاد کرده است، اما هنوز هم تعرض ادامە دارد، و یک اقدام سیستماتیک و نیمه رسمی علیه شاهدان و بازماندگان برای ترساندن آنها وجود دارد.

من معتقدم راه حل ایده‌آل برای جلوگیری از تجاوز به زنان صرف نظر از مقطع تحصیلی آنها، صدور قانون یکپارچه برای مقابله با خشونت است که محافظت از شاهدان و بازماندگان  را در صورتی که در مسیر قانونی برای اثبات حق خود قرار بگیرند، تضمین کند.

من همچنین در یک گروه مرتبط با زنان پناهنده در ابتکار «برا السور» کار کردم، که فعالیت‌های آن بر مسائل اقلیت‌های جنسی، قومی و مذهبی متمرکز است و یکی از بزرگترین مسائلی کە در مواجهە با بحران‌ها بە ویژە بحران همەگیری کرونا با آن مواجه بوده‌ایم، توانمندسازی اقتصادی زنان پناهنده است.

در اینجا موانعی وجود دارد که مانع از دستیابی زنان پناهنده به مشاغلی می‌شود که با مدارک تحصیلی آنها مطابقت داشته باشد، که مهمترین آنها فقدان زبان آنها است. در طول همه‌گیری کرونا، بسیاری از آنها از اعمال خشونت آمیز رنج می‌بردند، و برخی از آنها از مشاغل خود اخراج شدند، و تعداد کمی از آنها در چنگال باج گیری و سوء استفاده مداوم قرار گرفتند.