سوزان ابوسعید

بیروت- طب جایگزین به عنوان مکمل و معین پزشکی سنتی در نظر گرفته می‌شود. بر اساس این میراث فرهنگی محلی و جهانی، حنان بو نجم، متخصص لبنانی طب جایگزین، اصول این علم را در زمینه‌های پیشگیری و درمان بیماری‌های حاد و مزمن به کار می‌گیرد.

آغاز فعالیت‌های داوطلبانه در صفوف صلیب سرخ در سن ۱۶ سالگی در طول جنگ، مشارکت در حرفه آموزش، نگارش نمایشنامه‌های مدرسه و مقالات علمی، به ویژه در زمینه طب جایگزین و دیگر نقاط عطف مهم، تأثیر عمیقی بر زندگی حنان بو نجم، متخصص لبنانی طب جایگزین، در ترسیم یک زندگی سالم برای خود و خانواده‌اش داشته است. او بیان داشت: «زمانی که در کویت زندگی می‌کردم، نسبت به سلامت تمام محصولات کنسرو شده مشکوک بودم. بنابراین، هنگامی که به لبنان بازگشتم، به سوی زمین‌های پاک و دست‌نخورده‌ای که انسان در کشت آنها دخالت نکرده بود، گرایش یافتم. همچنین، از مصرف شیرینی‌جات و غذاهای فرآوری‌شده پرهیز کردم تا بتوانم پیوندی میان تغذیه سالم و رفتار انسانی برقرار کنم»

او افزود: «اولین رویارویی من با این موضوع، در پی بیماری تنها پسرم رخ داد. زمانی که شیر مادر دیگر برای تغذیه او کافی نبود، به ناچار به او شیر خشک دادم. به دنبال آن، او به شدت دچار آلرژی و التهاب روده شد. پس از یک هفته درمان با داروهای ضد آلرژی، ضد التهاب و کورتیزون، بهبودی حاصل نشد و ناچار شدیم او را به بیمارستان منتقل کنیم. در آنجا پزشکان احتمال برداشتن لوزه‌ها و قرار دادن لوله در گوش‌ها را مطرح کردند، اما من این پیشنهاد را رد کردم و تصمیم گرفتیم به تغذیه سالم، کامل و متعادل، از جمله برنج وحشی، روی آوریم. به لطف این تصمیم، او کاملاً بهبود یافت.»

او اظهار داشت: «برنج وحشی، همان برنج کامل با پوسته‌اش، برای کودکان و سالمندان، و همچنین برای درمان ناباروری بسیار مفید است. علاوه بر این، شیر آمارانت یا تاج خروس و شیر شاهدانه نیز که از خرد کردن و خیساندن دانه‌ها در آب به دست می‌آید تا ماده شیری استخراج شود، و همچنین جوانه گندم و جو ارگانیک و گیاه یونجه (که شباهت زیادی به شبدر دارد) نیز بسیار مؤثر هستند. رژیم غذایی پسرم عمدتاً بر این گیاهان استوار بود.»

در مورد تأمین منابع پروتئین، او بیان کرد: «ما از ماهی سالمون نروژی و لوبیا آزوکی بهره می‌بریم، که نوعی حبوبات است که ۸۰۰ سال پیش در کشور ما کشت می‌شد و سپس کشت آن متوقف گردید و اکنون مجبور به واردات آن هستیم. ویژگی خاص این نوع حبوبات این است که می‌توان خیسانده آن را، برخلاف سایر حبوبات، با اطمینان کامل از عدم وجود نفخ، میل  کرد. دانه‌های آن به شکل کلیه هستند و از این رو به آن لوبیای کلیه می‌گویند. این حبوبات حتی از بروز نارسایی کلیه جلوگیری کرده و به تصفیه کلیه نیز کمک می‌کند.»

در خصوص منابعی که حنان بو نجم در طب جایگزین بر آنها تکیه کرده است، وی اظهار داشت: «این اشتیاق از یک سرگرمی به زندگی روزمره و فعالیتی مولد تبدیل شد. تجربیات من بر پایه اطلاعاتی است که از طب عربی، طب نبوی و تحقیقات جدید در زمینه ماکروبیوتیک کسب کرده‌ام. این تحقیقات بر این نکته تأکید دارند که معده، مغز دوم انسان است و بر سلامت کلی بدن تأثیرگذار است. بر این اساس، آزمایش‌هایم را با گیاهان و میوه‌های طبیعت لبنان، از جمله آلوی وحشی، آغاز نمودم.»

او ادامه داد: «به تکنیک تخمیر روی آوردم که نه تنها ویتامین‌ها و آنزیم‌های طبیعی را حفظ می‌کند، بلکه باکتری‌های مفید موجود در میکروبیوم سالم، مانند پروبیوتیک‌ها و پری‌بیوتیک‌ها، را نیز نگه می‌دارد. به جای مصرف مکمل‌های غذایی، می‌توانیم این میوه‌ها را که در ژاپن به اومبوشی معروف است، مصرف کنیم. من موفق شدم با استفاده از آلوی وحشی که در ارتفاعات بالاتر و دور از آلودگی‌ها رشد می‌کند، اومبوشی تولید کنم و یک نام تجاری ایجاد نمایم که شامل تولید اولین اومبوشی لبنانی به شکل خمیر، دانه‌های آلوی تخمیر شده و سرکه است. فرآیند تخمیر آن چندین سال به طول انجامید و می‌تواند به عنوان جایگزینی برای رب گوجه فرنگی در غذاها استفاده شود.»

او بیان داشت که «توانسته‌ام گیاه شیسو ژاپنی را با برگ‌هایی به رنگ شراب کشت کنم. این گیاه دارای خواصی همچون جلوگیری از التهاب، تقویت حافظه و بهبود توانایی‌های شناختی است. من از این گیاه در سالادها استفاده کرده و آن را به سرکه گلابی وحشی و سایر ترکیبات اضافه می‌کنم.»

همچنین، حنان بو نجم موفق به کاشت درخت دانه‌های کراسیه، نوعی آلوی وحشی، شده است. وی اظهار داشت: «متأسفانه این درخت نادر شده است. میوه‌های آن را می‌توان پیش از رسیدن، با طعمی ترش، و پس از رسیدن، با طعمی شیرین و معطر مصرف کرد. من توصیه می‌کنم همه این درخت را حفظ کنند و به دلیل خواصش در کاهش خطر ابتلا به سرطان و اکسیداسیون بدن از میوه‌های آن استفاده کنند. این میوه برای میکروبیوم یا سیستم باکتریایی دستگاه گوارش مفید است، زیرا به طور طبیعی رشد می‌کند و با آفت‌کش‌ها اسپری نمی‌شود.» وی همچنین تأکید کرد که باید این درختان را حفظ کرده و از قطع آنها خودداری نمود.

در خصوص فواید درخت زالزالک، او اظهار داشت: «ما گل‌های این درخت را جمع‌آوری و تقطیر می‌کنیم. در حال حاضر، میوه‌های آن در حال ظاهر شدن هستند و ما منتظر می‌مانیم تا به طور کامل برسند تا بتوانیم آن‌ها را به عنوان میوه وحشی مصرف کنیم، زیرا دارای خواص درمانی فراوانی هستند. در آلمان، عصاره گل زالزالک برای درمان بیماری‌های شریان، قلب و فشار خون مورد استفاده قرار می‌گیرد. پیش از استفاده از داروهای شیمیایی، ما تنها به مدت ۲۱ روز از این عصاره استفاده می‌کنیم تا از بروز بیماری خونریزی جلوگیری شود. ممکن است تنها برخی از فواید این گیاهان را ذکر کنم، اما در واقع ده‌ها فایده برای آن‌ها وجود دارد.»

درباره گیاه خارشتر، وی بیان داشت: «زنبورها، حشره زیز ابریشم و سایر حشرات، به خوبی اهمیت این نوع گیاهان خاردار را درک می‌کنند. این گیاه برای پیشگیری از بیماری‌های سرطانی، به ویژه سرطان پروستات، و حفظ سلامت کبد بسیار حائز اهمیت است، به خصوص از طریق تقطیر آن. زنبورها نیز از گل‌های این گیاه تغذیه کرده و عسل خارشتر تولید می‌کنند. همچنین، دانه‌های این گیاه نیز قابل مصرف هستند.»

درباره اهمیت برگ‌های درخت کاج، وی اظهار داشت: «این برگ‌ها را می‌توان پس از خشک کردن به عنوان چای با رایحه‌ای دلپذیر استفاده کرد. همچنین می‌توان آن‌ها را به سرکه، به‌ویژه سرکه میوه‌های مورد سفید و سیاه، اضافه کرد تا فرآیند تخمیر صورت گیرد. شخصاً یک فنجان از این سرکه را به عنوان آنتی‌اکسیدان و برای پیشگیری از بیماری‌های مزمن، به ویژه سرطان و بیماری‌های سیستم عصبی، ناشتا می‌نوشم. این سرکه همچنین برای سلامت روده و میکروبیوم بسیار مفید است.»

حنان بو نجم در خصوص گیاهان رازیانه و طیون بیان داشت: «در انتهای فصل مهم رازیانه قرار داریم که می‌توان آن را به سوپ یا تخم‌مرغ اضافه کرد. من از دانه‌های این گیاه که از بیابان‌ها جمع‌آوری و سپس تقطیر می‌کنم، برای درمان انگل‌های روده بهره می‌برم. همچنین به افرادی که از جوش صورت رنج می‌برند، توصیه می‌کنم از دم‌کرده دانه‌های این گیاه به‌عنوان شستشو استفاده کنند.» وی افزود: «طیون یک گیاه وحشی است که زنبورها در پاییز از گل‌های آن به‌عنوان غذا برای کندوهای خود استفاده می‌کنند، به‌ویژه زمانی که گل‌ها کمیاب می‌شوند.»

وی افزود: «برای استفاده انسانی، برگ‌های این گیاه را شسته، سپس خرد و خشک می‌کنم و یک چهارم مقدار مرزنجوش به آن اضافه می‌کنم. این مخلوط را در روغن زیتون خیسانده و قبل از قرار دادن در معرض نور خورشید به مدت دو هفته، آماده می‌کنم. ما از این روغن برای درمان کودکانی که از سرفه و خلط رنج می‌برند و همچنین برای بزرگسالانی که از سوزش معده و زخم‌ها رنج می‌برند، استفاده می‌کنیم. این گیاه را به دلیل خواص درمانی‌اش، التیام‌دهنده و درمان‌کننده زخم‌ها می‌نامیم. زنانی که از ترشحات واژینال رنج می‌برند نیز می‌توانند از دم‌کرده برگ‌های آن به‌عنوان شستشو و همزمان از روغن آن استفاده کنند.»

در خصوص فواید گیاه کَبَر وحشی، وی بیان داشت: «گیاه قبار یا کبر، که در مناطقی از جمله عراق یافت می‌شود، علیرغم اهمیت گل‌ها، برگ‌ها، جوانه‌ها و غده‌های حاوی دانه‌های آن، از نظر پزشکی نادیده گرفته شده است. ما جوانه‌های این گیاه را جمع‌آوری کرده و آن‌ها را در آب، نمک و سرکه ایموبوشی تخمیر می‌کنیم، در حالی که در ایتالیا تنها از نمک برای این فرآیند استفاده می‌کنند. این گیاه غنی از مواد معدنی، به ویژه منیزیم، است. در اردن، دانش‌آموزان مدارس این گیاه را جمع‌آوری کرده و برای تولید مکمل‌های غذایی به فروش می‌رسانند. من گل‌های این گیاه را جمع‌آوری کرده و در سایه خشک می‌کنم تا به عنوان چای استفاده شود. برگ‌های این گیاه نیز که خواصی مشابه مورینگا دارند و غنی از مواد معدنی مفید هستند، همراه با میوه‌ها پس از رسیدن، ترشی انداخته می‌شوند. از خیساندن میوه‌های خرد شده این گیاه در یخ می‌توان به عنوان کمپرس روی حوله برای افرادی که از درد ستون فقرات و دیسک رنج می‌برند، استفاده کرد. لازم به ذکر است که بیمار ممکن است احساس سوزش کند، بنابراین استفاده از آن باید تحت نظر متخصص طب جایگزین صورت گیرد.»

در خصوص گیاه خرفه، وی توضیح داد: «این گیاه به طور طبیعی و در میان محصولات کشاورزی رشد می‌کند و غالباً به عنوان علف هرز ناخواسته تلقی می‌شود، در حالی که دارای فواید بی‌نظیری است. شخصاً، نوع وحشی آن را که دارای ساقه‌های قرمز رنگ است، ترجیح می‌دهم. این گیاه با پیری مبارزه می‌کند و این کار را از طریق تأثیر مثبت بر ماده ژنتیکی انجام می‌دهد.»

حنان بو نجم در خصوص محصولات حیوانی که مصرف آن‌ها را توصیه می‌کند، اظهار داشت: «من به کفیر که از تخمیر شیر بز تهیه می‌کنم، بسنده می‌کنم؛ زیرا این نوشیدنی دارای فواید فراوانی است. در بیمارستان‌های روسیه، کفیر به بیماران و بازدیدکنندگان ارائه می‌شود، زیرا حاوی مخمرها و باکتری‌های دوستدار بدن، ویتامین B و چندین ماده معدنی ضروری است. این ماست به تقویت سیستم ایمنی بدن کمک می‌کند، با التهابات باکتریایی و ویروسی مبارزه می‌کند، از تصلب شرایین جلوگیری کرده، سطح کلسترول را کاهش می‌دهد و در پیشگیری از بیماری‌های ناباروری و سرطان و سایر فواید مهم مؤثر است.»

در پایان سخنانش اظهار داشت: «من تولید گسترده‌ای از این گیاهان و دیگر گیاهان دارویی دارم، اما انجام این کار به‌تنهایی برایم ممکن نیست. تعدادی از زنان در هر فصل به من در جمع‌آوری این گیاهان کمک می‌کنند، از جمله آلوی وحشی، انار و گلابی وحشی. من این محصولات را به مناطق مورد نیاز منتقل می‌کنم، به‌ویژه که اکثر این مناطق به دنبال دستیابی به خودکفایی هستند اما وسیله نقلیه‌ای در اختیار ندارند. تعداد زنانی که در هر فصل به من کمک می‌کنند، حداقل پنج نفر است و من این محصولات را در بازارهای خاص به فروش می‌رسانم.» وی افزود: «در خصوص بازاریابی، یا خودم این کار را انجام می‌دهم یا از طریق انجمن «ارضنا» اقدام می‌کنم. من انبارهایی با ظرفیت بالای ذخیره‌سازی دارم، به‌ویژه که محصولات تخمیری به سال‌ها زمان نیاز دارند تا برای استفاده آماده شوند. به عنوان مثال، انار حداقل به ٨ ماه و آلو بین ٣ تا ۵ سال زمان نیاز دارد. از طریق این فعالیت، تلاش می‌کنیم زنان را به تولید و رسیدن به خودکفایی تشویق کنیم.»