زنان پژوهشگر تونس؛ برتری علمی بدون نمایندگی در مراکز تصمیم‌گیری
با وجود برتری‌های علمی آن‌ها و تحمل چالش‌های پژوهش علمی در شرایط سخت، هنوز درصد نمایندگی پژوهشگران زن در مراکز تصمیم‌گیری در تونس ضعیف است، در حالی که سلطه مردانه‌ای واضح بر حوزه علوم تجربی حاکم است.
زهور مشرقی
تونس- برای بحث در مورد نمایندگی زنان در علوم تجربی و چالش‌هایی که آن‌ها برای رسیدن به موقعیت‌های تصمیم‌گیری با آن‌ها مواجه هستند، مرکز تحقیقات و مطالعات و مستندسازی و اطلاع‌رسانی در مورد زنان (کریدیف)، به همکاری با موسسه ملی علوم کاربردی و فناوری تونس، سمیناری برگزار کرد.
زنان تونس ۵۵ درصد از مجموع پژوهشگران در زمینه‌های مختلف را تشکیل می‌دهند و این نسبت در مراکز تحقیقاتی وابسته به وزارت آموزش عالی و تحقیق علمی به ۶۶ درصد می‌رسد. همچنین، بر اساس داده‌های رسمی، دانشجویان زن حدود ۷۰ درصد از فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌ها را تشکیل می‌دهند و در مقاعد دکتری نسبت به همتایان مرد خود غالب هستند.
با وجود این ارقام امیدوارکننده، حضور زنان در مراکز تصمیم‌گیری علمی همچنان محدود است، و کارشناسان این موضوع را به چالش‌های متعددی نسبت می‌دهند که از جمله آن‌ها می‌توان به ضعف بودجه تحقیقاتی، ذهنیت‌های مردسالارانه و تعهدات خانوادگی اشاره کرد که بر تداوم مسیر حرفه‌ای پژوهشگران زن تأثیر می‌گذارد.
در این زمینه، مرکز تحقیقات و مطالعات و مستندسازی و اطلاع‌رسانی در مورد زنان (کریدیف)، به همکاری با موسسه ملی علوم کاربردی و فناوری تونس، سمیناری برای بحث در مورد نمایندگی زنان در علوم تجربی و چالش‌هایی که آن‌ها در رسیدن به موقعیت‌های تصمیم‌گیری با آن‌ها روبه‌رو هستند، برگزار کرد.
ودر حاشیه این سمینار، مدیر کل کریدیف، ثریا بالکهیه، گفت که این سمینار بخشی از پروژه «زنان و علوم» است که بر نقش زنان در علوم تجربی تأکید دارد، حوزه‌ای که معمولاً هنگام صحبت درباره مشارکت زنان در تحقیق علمی نادیده گرفته می‌شود.
وی اشاره کرد که زنان در مقایسه با کشورهای دیگر خوش‌شانس هستند، زیرا حدود ۶۰ درصد از دانشجویان در رشته‌های مهندسی، پزشکی، ریاضیات و فیزیک زنان هستند. اما وقتی به مراکز تصمیم‌گیری نگاه می‌کنیم، حضور آن‌ها ضعیف است، چه در دانشگاه تونس و چه در ادارات علمی و سوالی که مطرح می‌شود این است که چرا زنان تونسی در تحقیق علمی برجسته‌اند اما از موقعیت‌های تصمیم‌گیری غایب هستند؟
از طرف دیگر، رئیس انجمن زنان ریاضیدان تونس، سلما النقزاوی، گفت که مشکل در تعداد پژوهشگران زن نیست، بلکه در میزان تکمیل تحقیقات آن‌ها و دستیابی به موقعیت‌هایی است که به آن‌ها علاقه دارند. «با وجود افزایش تعداد زنان در علوم، حضور آن‌ها در مراکز تصمیم‌گیری همچنان ضعیف است. برخی از آن‌ها به دلیل تعهدات خانوادگی، ازدواج یا فرزندآوری از تحقیق دست می‌کشند، علاوه بر ضعف بودجه تحقیقاتی و کمبود فرصت‌ها، که باعث می‌شود ادامه مسیرشان در این حوزه یک چالش واقعی باشد.»
وی اشاره کرد که ۶۰ درصد از فارغ‌التحصیلان دکتری در علوم زنان هستند، که یک شاخص مثبت است، اما این موضوع لزوماً بر فرصت‌های ادغام آن‌ها در بازار کار یا تصدی سمت‌های رهبری در زمینه تحقیق علمی تأثیر نمی‌گذارد.
مدیر دانشکده دکترا در موسسه ملی علوم کاربردی و فناوری، لطیفه برقویی، معتقد است که مشکل غیبت زنان از موقعیت‌های تصمیم‌گیری علمی تنها به دلیل کمبود فرصت‌ها نیست، بلکه به دلیل ذهنیت جامعه‌ای است که ایده ای را تثبیت کرده است که علوم حوزه‌ای مردانه است. «زنان و مردان در تحقیق علمی شریک هستند، اما ما در جامعه‌ای بزرگ شده‌ایم که معتقد است علوم مختص مردان است، و این تصور نیاز به تغییر دارد. باید بپذیریم که یک اخراج سیستماتیک وجود دارد و باید پژوهشگران زن را در رده‌های بالا قرار دهیم تا نسل‌های آینده را تشویق کنیم.»
وی اشاره کرد که حمایت از پژوهشگران زن باید با تغییر نگرش جامعه نسبت به نقش زنان در خانواده آغاز شود، به طوری که موفقیت علمی آن‌ها تنها به فداکاری‌های شخصی‌شان وابسته نباشد، بلکه شراکت واقعی با مردان در مسئولیت‌های خانوادگی نیز در نظر گرفته شود. «زنان باید از این دیدگاه که می‌توانند تمام بار مسئولیت‌ها را به تنهایی به دوش بکشند، رها شوند، بنابراین ضروری است که همسران بخشی از مسئولیت را بر عهده بگیرند تا پژوهشگران زن بتوانند مسیرهای علمی خود را بدون مانع ادامه دهند.»
با وجود تلاش‌های زیادی که برای تقویت حضور زنان در تحقیق علمی صورت گرفته است، فاصله میان برتری علمی پژوهشگران زن و ضعف نمایندگی آن‌ها در مراکز تصمیم‌گیری همچنان واضح است. آیا جامعه علمی می‌تواند اصلاحاتی را اتخاذ کند که نمایندگی عادلانه‌ای از زنان را تضمین کند، یا سلطه مردانه همچنان مانعی برای مسیر علمی آن‌ها باقی خواهد ماند؟