مرکز خبر- نزدیک‌ترین شب یلدا و سنتِ خرید میوه و آجیل، امسال برای بسیاری از خانواده‌های ایرانی معنیِ «قابلیّتِ خریدِ کمتر» را دارد. قیمت‌های رسمیِ اعلام‌شده برای آجیل و میوه‌های مرسومِ یلدا به‌گونه‌ای بالا رفته که خریدهای مرسوم پیشین را به تصمیم‌های گزینشی، خرید حجم کمتر یا حذف برخی اقلام سوق می‌دهد.

 

قیمت‌ها؛ ارقامِ دردآور

مرکزهای رسمی میادین و اتحادیه‌های صنفی در روزهای اخیر سقفِ قیمت‌هایی را برای ترکیب‌های مختلف آجیل اعلام کردند. هر کیلوگرم «آجیل شیرین با باسلوق» حدود ۶۶۶ تا ۷۰۰ هزار تومان، «آجیل شیرین بدون باسلوق» حدود ۷۵۲ هزار تومان و «آجیل شور» تا ۸۲۰ هزار تومان قیمت‌گذاری شده است؛ ترکیب‌های چهار و پنج‌مغز نیز در بازار خرده‌فروشی به مرزهای میلیون تومان برای هر کیلو نزدیک یا فراتر رفته‌اند.

در میادین میوه و تره‌بار، دامنه قیمت‌ها گسترده است اما جهت‌گیری کلی افزایشی است. نمونه‌هایی از اعلام نرخ‌ها نشان می‌دهد که هر کیلوگرم انار بین حدود ۶۰ تا ۲۰۰ هزار تومان (بر حسب نوع و محل)، خرمالو بین ۴۰ تا ۱۰۰ هزار تومان، و هندوانه از حدود ۱۵ تا ۳۵ هزار تومان عرضه می‌شود؛ تفاوت‌های منطقه‌ای، کیفیت محصول و هزینه حمل‌ونقل در این ارقام نقش دارد. قیمت‌ها در تهران و شهرهای بزرگ و غیر از مراکز میوه و تره‌بار چندبرابر این اعداد هستند.

 

علت‌ها؛ ترکیبِ شوک‌های پولی، هزینه و عرضه

تحلیل‌گران می‌گویند علتِ صعودِ قیمت‌ها مجموعه‌ای از عوامل ساختاری و شوک‌های کوتاه‌مدت است. نرخ بالای تورمِ عمومی (صندوق بین‌المللی پول، رقم رشد قیمت مصرف‌کننده برای ۲۰۲۵ را حدود ۴۲ درصد برآورد کرده است)، کاهش ارزش ریال در بازارهای غیررسمی که قیمت کالاهای وارداتی و نهاده‌های تولید را بالا می‌برد و افزایش هزینه‌های حمل‌ونقل و انرژی که بخش توزیع را گران‌تر کرده است.

تازه‌ترین تصمیمات سیاسی-اقتصادی نیز بر هزینه‌ها فشار گذاشته‌اند. افزایش قیمت‌گذاری سوخت برای پرمصرف‌ها که دولت اعمال کرده، هزینه حمل و نقل جاده‌ای و توزیع را بالا برده و به‌سرعت در قیمت خرده‌فروشی بازتاب می‌یابد. این سیاست، هرچند برای مدیریت مصرف سوخت معرفی شده، اما در میان‌مدت بر بهای کالاهایی که زنجیره توزیع طولانی دارند فشار خواهد آورد. افزایش قمیت بنزین و قیمت ارز از مواردی هستند که در این سال‌ها باعث تورم وحشتناک در اقلام خوراکی شده‌اند و این روزها شاهد موج جدیدی از گرانی هستیم.

 

تأثیر بر قدرت خرید و رفتار مصرف‌کننده

در بازارهای شهری گزارش‌هایی از «کاهش وزن بسته‌ها»، افزایش عرضه بسته‌های مینیِ اقتصادی و جایگزینی برخی اقلام (مثلاً جایگزینی پسته با تخمه یا کشمش) منتشر شده است؛ خرده‌فروشان و شهروندان می‌گویند الگوی خرید امسال بیشتر «گزینشی و کاهش‌محور» است. فروشگاه‌ها و میادین ترجیح می‌دهند بسته‌های ارزان‌ترِ حجمی عرضه کنند تا بتوانند تقاضای محدودتر را جذب کنند.

رصد گزارش‌های داخلی نشان می‌دهد برای طبقه کارگر و دهک‌های پایین‌تر درآمدی، افزایشِ بی‌سابقه قیمت آجیل و میوه به معنی حذف برخی رسوم هزینه‌بر یا جابه‌جایی بودجه از سایر نیازها (خوراک روزمره، بهداشت، حمل‌ونقل) است؛ تحلیلگران رفاه می‌گویند وقتی هزینه کالاهای فرهنگی-اجتماعی (مثل آجیل شب یلدا) افزایش می‌یابد، بار روانی و اقتصادی بر خانوارها سنگینی می‌شود و نشانه کاهشِ قدرت خرید است.

برای ایرانیانی که شب یلدا بخشی از «سرمایه اجتماعیِ سال» را با خرید آجیل و میوه جشن می‌گیرند، امسال انتخاب‌ها سخت‌تر شده است. ارقامِ اعلام‌شده بیانگرِ آن‌اند که سنتِ مصرف باید کوتاه‌مدت تعدیل شود یا خانواده‌ها باید از محل‌های دیگری هزینه‌ها را تأمین کنند. فشارِ تورمِ بالا و سیاست‌های قیمتی دولت، نه تنها رفاهِ روزمره را تضعیف می‌کند، بلکه سنت‌های جمعی را نیز در تنگنای اقتصادی قرار می‌دهد و این نشانه‌ای است از عمقِ مشکلِ قدرت خرید در ایران که فراتر از یک شبِ جشن است.