بنوش استرک

آمَد – نشست «راه صلح: حافظه و عدالت» در روزهای ۲۱ و ۲۲ ژوئن به همت مرکز کل انجمن حقوق بشر در شهر آمَد و با حضور قربانیان و شاهدان جنگ در باکور کوردستان و نمایندگان جامعه مدنی برگزار شد. در همین زمینه، ارن کسکین، ریاست مشترک انجمن حقوق بشر، با اشاره به تلاش‌های چندین ساله این سازمان برای استقرار صلح گفت: «این تلاش‌ها به امروز محدود نمی‌شود. ما از همان روز نخست تأسیس انجمن، همواره راه‌حلی مسالمت‌آمیز و به دور از اسلحه را پیشنهاد داده‌ایم. اکنون اما، پس از تحمل این‌همه رنج، در آستانه دورانی نوین ایستاده‌ایم.»

او در ادامه با نقد ایدئولوژی رسمی و ریشه‌دار حاکم بر ترکیه افزود: «این جمهوری بر یک ساختار واحد، یعنی هویت تُرک و مسلمانِ سنی، بنا شده و دیگر هویت‌های ملی و دینی را یا در خود هضم و نابود کرده یا از میان برداشته است. در این میان، خلق کورد تنها خلقی است که برای بقای خود همچنان مبارزه می‌کند و به همین دلیل این منازعه سال‌هاست که ادامه دارد.»

 

تحولات خاورمیانه، دولت ترکیه را به تکاپو واداشته است

ارن کسکین در ادامه تحلیل خود، این مسئله را فراتر از مرزهای داخلی دانست و گفت: «کوردستان، سرزمینی تقسیم‌شده میان چهار دولت است و تحولات هر بخش، مستقیماً بر سرنوشت دیگر بخش‌ها تأثیر می‌گذارد. این واقعیت، ریشه بسیاری از چالش‌های امروز ماست. برای مثال، تحولات جاری در روژاوا و تغییرات بنیادینی که در سوریه و کل خاورمیانه در حال وقوع است، اهمیت بسیاری دارد. به باور من، دلیل اصلی موضع‌گیری‌های اخیر جمهوری ترکیه، واکنشی مستقیم به دستاوردهای کوردها در روژاوا و نقش بازیگرانی چون آمریکا و اسرائیل در آن منطقه است.»

 

جامعه مدنی باید این خلاء را پر کند

ارن کسکین به آغاز روند جدیدی از سوی دولت ترکیه اشاره کرد که رسماً «تقویت و تحکیم جبهه داخلی» نام گرفته است. او با بیان اینکه هدف واقعی فراتر از این شعارهاست، دلیل برگزاری نشست آمَد را چنین توضیح داد: «نکته کلیدی برای ما این است که دولت، خود بار دیگر از 'صلح' سخن می‌گوید. اما بی‌تردید اهداف دیگری نیز در میان است. در چنین شرایطی، این وظیفه جامعه مدنی است که خلاء موجود را پر کند و ابتکار عمل را به دست بگیرد. منظور ما از 'اجتماعی کردن صلح' دقیقاً همین است. به همین دلیل ما، به عنوان انجمن حقوق بشر، این نشست را در آمَد ترتیب دادیم تا در این فرآیند مهم مشارکت کنیم.»

 

رنج‌های خلق کورد را نادیده انگاشته‌اند

ارن کسکین هدف اصلی این نشست را فراهم آوردن فضایی برای سخن گفتنِ بی‌واسطه‌ی خودِ کنشگران و رنج‌دیدگان جنگ دانست و افزود: «هرچند گفته می‌شود درد و اشک، رنگ و زبان نمی‌شناسد و این یک حقیقت است، اما ما با یک رویکرد دوگانه مواجه‌ایم. دولتی که رنج یک طرف را به رسمیت می‌شناسد و آن را مورد حمایت قرار می‌دهد، همزمان رنج عمیق طرف دیگر، یعنی خلق کورد را نادیده می‌گیرد. هدف ما دقیقاً شکستن همین سکوت بود. می‌خواستیم بستری فراهم کنیم تا خودِ رنج‌دیدگان با یکدیگر سخن بگویند و ما تنها فضا را برایشان باز کنیم، زیرا باور داریم شاید از همین نگریستن به زخم‌های مشترک، همدلی جوانه بزند.»

 

هرگز از یک کوردِ رنج‌دیده، کلمه انتقام را نشنیدم

ارن کسکین با اشاره به سابقه فعالیت خود در جنبش حقوق بشر از سال ۱۹۹۰، به تشریح مشاهداتش از دهه سیاه ۹۰ در باکور کوردستان پرداخت. او یادآور شد که سازمان متبوعش در آن دوران، تنها نهادی بود که جنایت‌هایی چون کشتارها، ناپدیدسازی‌های اجباری و به آتش کشیدن روستاها را مستند و گزارش می‌کرد. کسکین با استناد به همین تجربه میدانی گفت: «ما شاهد فجایع بی‌شماری بودیم، اما من در تمام این سال‌ها هرگز از زبان یک کوردِ رنج‌دیده، کلمه 'انتقام' را نشنیدم. خواسته آن‌ها همیشه و همواره 'صلح' بود و بس. اما در طرف مقابل، یعنی طرف تُرک که بی‌شک تحت تأثیر عمیق سیاست‌های دولتی قرار دارد، هرگز با چنین رویکردی مواجه نشدیم.»

او هدف اصلی کنفرانس را ایجاد درکی متقابل از همین رنج‌ها توصیف کرد و افزود: «ما می‌خواستیم بگوییم: ببینید در این سو چه رنج‌های عظیمی کشیده شده است. بله، شاید شما هم رنج برده باشید، اما باید درد و رنج این طرف را نیز به رسمیت بشناسید. به نظرم، این کنفرانس توانست به عنوان یک گام نخست، در این مسیر بسیار موفق عمل کند.»

 

خانواده‌های سربازان می‌خواستند بیایند، اما تردید داشتند

ارن کسکین در ادامه به تفاوت مشارکت میان دو طرف درگیر در جنگ اشاره کرد. او توضیح داد که اگرچه دسترسی به گروه‌های رنج‌دیده کورد و جلب مشارکت آن‌ها همواره آسان است، اما در طرف مقابل وضعیت کاملاً متفاوت است. کسکین گفت: «برقراری ارتباط با طرف تُرک، یعنی خانواده‌های سربازان، پلیس و دیگر جان‌باختگان عملیات‌های حزب کارگران کوردستان، بسیار دشوار است. دلیل اصلی این دشواری، ترسی است که بر آن‌ها حاکم شده است. ما با بسیاری از خانواده‌های سربازان گفت‌وگو کردیم. آن‌ها صمیمانه می‌خواستند در نشست حضور یابند، اما سرشار از تردید بودند. به همین خاطر، سطح مشارکت از آن سو پایین بود، هرچند همین حضور حداقلی نیز به عنوان یک گام نخست، ارزشمند و امیدوارکننده است.»

 

داستان پسر یک سرباز عالی‌رتبه

ارن کسکین در بخشی دیگر از سخنانش، به حضور یکی از بستگان یک کارمند دولتی در نشست اشاره کرد که از سال ۲۰۱۷ در اسارت حزب کارگران کوردستان است. او با نقل جمله‌ای کوتاه اما پرمعنا از این فرد گفت: «او فقط یک جمله گفت: 'دولت هم از ما حمایت نمی‌کند.' همین یک جمله، خود گویای همه چیز بود.»

ارن کسکین سپس یکی از تأثیرگذارترین سخنرانی‌های کنفرانس را روایت کرد که توسط دانشیار، اولاش بایراکتار، ارائه شد. او داستان بایراکتار را خلاصه‌ای دقیق از تراژدی جنگ در منطقه دانست و گفت: «پدر اولاش یک افسر عالی‌رتبه بود که در ۵ سالگی او، در نبردی در باکور کوردستان کشته شد. اولاش روایتی متفاوت از آن چیزی که تبلیغ می‌شود ارائه داد و گفت: 'آخرین سخن پدرم پیش از مرگ، «زنده باد وطن» نبود. او گفت: من هنوز خیلی جوانم، فرزند دارم و می‌خواهم زندگی کنم.' او در ادامه افزود: 'می‌گویند شهیدان نمی‌میرند، اما پدر من مُرد. قهرمان واقعی من مادرم است، چون نگذاشت با نفرت بزرگ شوم.' این روایت، یکی از پرمعناترین لحظات کنفرانس بود.»

 

پایان جنگ، در گرو درک رنج مشترک است

ارن کسکین در تشریح فلسفه این گردهمایی گفت: «هدف ما این است که بیاموزیم چگونه به دور از نفرت، به رنج‌های یکدیگر بنگریم. اگر بپذیریم که همه ما در حال تحمل یک درد مشترک هستیم، آنگاه باید به این جنگ پایان دهیم. واقعیت این است که سرنوشت ما به یکدیگر گره خورده است. در خانواده‌های همه ما، کورد، تُرک و مردمی از دیگر اقشار جامعه حضور دارند. ما انسان‌هایی درهم‌تنیده هستیم و دقیقاً به همین دلیل، درک این رنج متقابل، یک ضرورت انکارناپذیر برای رسیدن به صلح است.»

 

رسانه‌های تحت کنترل دولت، این واقعیت‌ها را نشان نمی‌دهند

ارن کسکین برای نشان دادن عمق فجایع نادیده‌گرفته‌شده، به روایت مادرِ روزرین چوکور در کنفرانس پرداخت. روزرین چوکور، دختری بود که در زمان ممنوعیت‌های رفت‌وآمد در منطقه سورِ آمَد، در حالی که هنوز لباس مدرسه بر تن داشت، کشته شد. ارن کسکین با اشاره به سخنان تکان‌دهنده مادر او گفت: «متأسفانه بخش بزرگی از مردم این سرزمین، داستان روزرین را نمی‌دانند یا نمی‌خواهند که بدانند. مادرش در سخنان انتقادی خود گفت: 'کسی صدای ما را نشنید.' او برای ما تعریف کرد که چگونه روزها بعد، توانسته‌اند تکه‌های پیکر دخترش را از میان گودال‌ها جمع‌آوری کنند. شنیدن این خاطرات هولناک است، اما این‌ها واقعیت‌هایی است که جامعه از آن بی‌خبر است، زیرا رسانه‌های وابسته به دولت هرگز آن‌ها را بازتاب نمی‌دهند.»

او در پایان، اهمیت برگزاری چنین نشست‌هایی را در همین زمینه دانست و افزود: «به همین دلیل، این کنفرانس برای ما حیاتی بود. ما می‌خواهیم پیام اصلی برآمده از این نشست را در کل جامعه گسترش دهیم. آن پیام این است که کنشگران واقعی و رنج‌دیدگان این جنگ، بیش از هرکس دیگری خواهان صلح هستند و این صدای آن‌هاست که باید شنیده شود.»

 

صدای سندیکاها آن‌طور که باید، بلند نیست

ارن کسکین در پایان، با طرح پرسشِ «پس از این چه باید کرد؟»، نگاه‌ها را به سوی نقش طبقه کارگر و سکوت سندیکاها در قبال جنگ جلب کرد. او با انتقاد از این سکوت، کارگران را مخاطب قرار داد و گفت: «مقصود ما از 'اجتماعی کردن صلح' این است که ایده صلح به یک مطالبه عمومی و فراگیر تبدیل شود و جامعه این خواست را بر دولت تحمیل کند. به باور ما، پیشگام و کنشگر اصلی این مطالبه باید طبقه کارگر باشد، چرا که کارگران و زحمتکشان بزرگ‌ترین قربانیان جنگ هستند. این دولت است که نان را از سفره‌های آنان می‌رباید تا هزینه تسلیحات کند. با این حال، متأسفانه صدای طبقه کارگر و سندیکاها در ترکیه آن‌طور که باید رسا نیست. هدف ما دقیقا فعال کردن این نیرو است و به همین منظور برای یافتن راهکارهای مشترک با دیگر سازمان‌های جامعه مدنی گردهم می‌آییم.»