در روز جهانی‌شان؛ ماماها، خط مقدم دفاع از مادران در جنوب لیبی
مامایی فقط یک شغل نیست، بلکه در مناطق جنگ و درگیری، ماماها ستون‌های انسانی جامعه به شمار می‌روند. در روز جهانی‌شان، باید نوری بر آنچه که در میان چالش‌ها ارائه می‌دهند، تاباند.
مونا توکا
لیبی – در مناطق جنوبی لیبی، جایی که ناهمواری‌های جغرافیایی با محرومیت درآمیخته و جنگ با کمبود امکانات گره خورده است، ماماها همچون خط دفاع نخست در برابر مرگ و زندگی ایستاده‌اند. زنانی که در سکوت و در شرایطی غیرعادی، مسئولیت‌های سنگینی را در غیاب پزشکان، کمبود تجهیزات، و نبود حمایت روانی و حرفه‌ای به دوش می‌کشند.
روز جهانی ماماها نخستین‌بار در پنجم ماه می ۱۹۹۱ گرامی داشته شد و بیش از پنجاه کشور در جهان آن را به رسمیت شناخته‌اند. ایده تعیین این روز برای قدردانی و تکریم ماماها، از سوی کنفرانس کنفدراسیون بین‌المللی ماماها که در سال ۱۹۸۷ در هلند برگزار شد، مطرح گردید.
در این روز جهانی، بر چهار زن از شهرها و روستاهای جنوب لیبی – سبها، القطرون، ام‌الارانب و مرزق – تمرکز می‌کنیم تا از زبان خودشان، روایت‌هایی از حرفه‌ای که هرگز نمی‌خوابد، بشنویم.
اسما الصدیق از شهر سبها که بیش از بیست سال سابقه مامایی دارد، می‌گوید: «مامایی برای من فقط یک شغل نیست، بلکه یک پیام انسانی است که با تمام وجود به آن باور دارم. در طول سال‌ها کار، فهمیدم که نقش روانی ماما، دست‌کمی از نقش پزشکی ندارد. یک کلمه‌ی دلگرم‌کننده، لحن مهربان، و لبخند صادقانه، می‌توانند در روحیه‌ی یک زن باردار، به‌ویژه در لحظات اضطراب و ترس، تفاوت بزرگی ایجاد کنند.»
او افزود: «ماما فقط کسی نیست که وضعیت جسمی را پیگیری می‌کند، بلکه همراهی است که زن را آرام می‌کند، راهنمایی‌اش می‌کند و بار روانی‌اش را سبک می‌سازد. ما پشتیبانی روانی و عاطفی می‌دهیم که گاه از حمایت پزشکی فراتر می‌رود. در دوران بارداری، زن بیش از هر زمان دیگری به کسی نیاز دارد که به او گوش دهد، برایش توضیح دهد، و احساس کند تنها نیست.»
اسما گفت: «ما جای پزشکان را نمی‌گیریم، اما در برخی شرایط، به‌ویژه در نبود یا تاخیر پزشک، مسئولیت‌های سنگینی بر عهده می‌گیریم و با اعتماد به نفس و تجربه با موارد پیچیده روبرو می‌شویم. ما وظیفه‌ای اخلاقی در قبال مادران داریم، و می‌دانم که هر قدم من می‌تواند منجر به زندگی تازه یا آرامشی از دست رفته شود.»
او به مهم‌ترین مشکلات روانی زنان اشاره کرد: «زنان از ترس، اضطراب، تنهایی، و گاهی از ناآگاهی نسبت به آنچه برای بدن‌شان رخ می‌دهد، رنج می‌برند؛ به‌ویژه در مناطقی که آموزش سلامت وجود ندارد. بسیاری از آن‌ها کسی را ندارند که به آن‌ها مشورت بدهد، و همین باعث می‌شود بیشتر در معرض فشار روانی قرار بگیرند. ما اولین خط محافظت برای آن‌ها هستیم.»
او تأکید کرد: «به این حرفه شریف افتخار می‌کنم و باور دارم هر ماما شایسته احترام و قدردانی است. در این روز جهانی، درود صادقانه‌ای می‌فرستم به تمام همکارانم در لیبی و در سراسر جهان، چرا که آن‌ها دشوارترین وظایف را در سخت‌ترین شرایط انجام می‌دهند و هر روز بدون انتظار پاداش، امید می‌سازند. ماما فقط همراه زایمان نیست، بلکه مادر، تکیه‌گاه و نگهبان زندگی است.»
عایشه حامد از القطرون با چالش‌های فراوانی مواجه است: «در منطقه‌ای دورافتاده کار می‌کنم که تقریباً هیچ زیرساخت بهداشتی‌ای وجود ندارد. نه کلینیک مجهز داریم، نه آمبولانس، و بیشتر اوقات به امکانات شخصی خود متکی هستیم. یادم هست یک‌بار ۴۰ کیلومتر در دل بیابان با ماشین شخصی‌ام رانندگی کردم تا به زنی که دچار خونریزی بود و نیاز به مداخله فوری داشت، برسم.»
او افزود: «ماما در اینجا فقط مراقب بارداری یا زایمان نیست، بلکه ناجی جان‌هاست. ما با نور تلفن همراه نوزاد به دنیا می‌آوریم، با چند جمله ساده درد مادران را کاهش می‌دهیم، و در سخت‌ترین لحظات، مراقبت ارائه می‌دهیم، بی‌آنکه انتظار پاداش یا حمایت رسمی داشته باشیم.»
حلیمه الطاهر از ام‌الارانب نیز می‌گوید: «در روستای ما آمبولانس وجود ندارد و در مواقع اضطراری حتی راه ارتباطی هم پیدا نمی‌شود. با این حال، کار ما متوقف نمی‌شود. ماما در روستا مسئول تمام جزئیات مراقبت بهداشتی زنان است؛ از آغاز بارداری تا پس از زایمان. گاهی تنها روان‌درمان‌گر موجود در منطقه نیز هست.»
او توضیح داد: «در دوران جنگ، زنان را در خانه‌های خود می‌پذیرفتیم و زایمان را بدون هیچ پشتیبانی پزشکی انجام می‌دادیم. آب را می‌جوشاندیم، از ابزارهای موجود استفاده می‌کردیم، و دعا می‌کردیم که زایمان به سلامت بگذرد. ماما از خطر فرار نمی‌کند، بلکه به سوی آن می‌رود، چون زندگی یک زن یا کودک ممکن است به تصمیم یا شجاعت او وابسته باشد.»
سعاد موسی از مرزق نیز گفت: «سال‌ها در مرزق کار کردم و شاهد دوران‌های خشونت و درگیری بودم. اغلب بیمارستان تعطیل بود، اما ما به کارمان ادامه می‌دادیم. بخیه می‌زدیم، زایمان انجام می‌دادیم زیر نور کم، و از امکانات محدود همان‌طور که بود استفاده می‌کردیم.»
او اشاره کرد: «در آن دوران، زنان نزد ما می‌آمدند در اوج ترس، و فقط نجات خود و فرزندانشان را می‌خواستند. ما باید در بالاترین سطح پایداری می‌بودیم. هیچ‌کس درباره وضعیت روانی ما به عنوان ماماها نمی‌پرسید، با این حال ایستادیم، با ایمان و صبر کارمان را انجام دادیم.»
در جنوب لیبی، ماماها ستون اصلی مراقبت‌های بهداشتی هستند؛ به‌ویژه در مناطقی که دولت غایب است و خدمات ضعیف‌اند. این زنان بیش از یک حرفه را ارائه می‌دهند، آن‌ها یک تکیه‌گاه انسانی در جوامعی هستند که بر لبه بحران ایستاده‌اند.