در ٢٧مین سالگرد توطئه؛ خلق‌ها آزادی خود را در آزادی اوجالان می‌بینند
وکیل رازیه اوزتورک با اشاره به سیاست‌های انزوا که همراه با توطئه گسترش یافته‌اند، اظهار داشت که جامعه کورد آزادی خود را در آزادی فیزیکی عبدالله اوجالان، رهبر خلق کورد می‌بیند. او معتقد است که مبارزه اجتماعی مؤثر درهای زندان امرالی را باز خواهد کرد.
ساریا دنیز
مرکز خبر- بیست و شش سال از توطئه بین‌المللی علیه عبدالله اوجالان، رهبر خلق کورد، می‌گذرد. این توطئه در ٩ اکتبر ١٩٩٨ توسط قدرت‌های بین‌المللی و کشورهای منطقه آغاز شد. اوجالان پس از خروج از سوریه در ٩ اکتبر ١٩٩٨، در ١۵ فوریه ١٩٩٩ به ترکیه منتقل و به زندان فوق امنیتی تیپ F در جزیره امرالی فرستاده شد.
عبدالله اوجالان که سال‌ها در انزوای شدید نگهداری شده، از ژوئیه ٢٠١١ تا آگوست ٢٠١٩ تنها ۵ بار با وکلایش ملاقات کرده است. آخرین ملاقات در ٧ اوت ٢٠١٩ انجام شد. از سال ٢٠١۴، او فقط ۵ بار با خانواده‌اش دیدار داشته و آخرین ملاقات حضوری‌اش در ٣ مارس ٢٠٢٠ با برادرش محمد بوده است. از زمان انتقال به امرالی، عبدالله اوجالان تنها ٢ بار (در آوریل ٢٠٢٠ و مارس ٢٠٢١) اجازه تماس تلفنی داشته که آخرین تماس پس از چند دقیقه قطع شد. از آن زمان تاکنون، هیچ خبری از او در دست نیست.
هدف توطئه خنثی شد
روندی که با خروج عبدالله اوجالان از سوریه آغاز شد، تحولات مهم اجتماعی و سیاسی را در ترکیه و خاورمیانه به وجود آورده است. علی‌رغم تلاش‌ها برای جلوگیری از گسترش فلسفه اوجالان مبنی بر زندگی دموکراتیک و آزاد مشترک خلق‌ها، این مداخله به هدف خود نرسید. در واقع، با توطئه، آینده خلق‌ها هدف قرار گرفته شد. اما با موضع اوجالان در امرالی و پارادایم راه‌حل دموکراتیکی که او ارائه داد، هدف توطئه خنثی شد. در ٢۶ سال گذشته، فراخوان‌های اوجالان برای صلح اجتماعی و حل مسئله کورد با انزوا پاسخ داده شده است.
با رازیه اوزتورک، از وکلای دفتر حقوقی سده، درباره تشدید انزوا در سالگرد توطئه بین‌المللی، سیاست‌های انزوا و مفهوم «حق امید» که اخیراً مطرح شده، صحبت کردیم.
*انزوای نظام‌مند علیه عبدالله اوجالان رهبر خلق کورد به طور فزاینده‌ای تشدید می‌شود. درخواست‌های وکلا رد می‌شود و آنها با موانعی تحت عنوان مجازات «انضباطی» روبرو هستند. اوزتورک درباره جنبه حقوقی این وضعیت توضیح می‌دهد:
رژیم اجرای حکم آقای اوجالان روی کاغذ «رژیم اجرای حکم تشدید شده» است. اما این شیوه که دادگاه حقوق بشر اروپا آن را مغایر با ممنوعیت شکنجه دانسته، حتی در مورد اوجالان اجرا نمی‌شود. طبق قانون، محکومان به حبس ابد تشدید شده حق ملاقات خانوادگی هر ١۵ روز یکبار و حق ملاقات با وکیل بدون محدودیت دارند. اما اوجالان از مارس ٢٠٢٠ با خانواده‌اش و از آگوست ٢٠١٩ با وکلایش ملاقات نکرده است. سایر زندانیان امرالی نیز از مارس ٢٠١۵ تاکنون هیچ ملاقاتی با وکلای خود نداشته‌اند. هیچ نوع ارتباطی از طریق تلفن، فکس یا نامه مجاز نیست. از سال ١٩٩٩، اوجالان تنها ٢ بار حق تماس تلفنی داشته است. از آخرین تماس در مارس ٢٠٢١ تاکنون، یعنی ۴٣ ماه و ١٢٩٣ روز، هیچ خبری از او نداریم.
امرالی: منطقه‌ای تحت کنترل تصمیمات سیاسی
ملاقات‌های خانوادگی و وکلا در امرالی به بهانه‌های واهی مانند مجازات‌های انضباطی و احکام ممنوعیت، بدون هیچ پایه قانونی رد می‌شوند. حتی دسترسی وکلا به احکام و پرونده‌ها نیز مسدود شده است. این وضعیت، امرالی را به منطقه‌ای تبدیل کرده که در آن حقوق اساسی مندرج در معاهدات بین‌المللی نقض می‌شود.
کمیته پیشگیری از شکنجه (CPT) در گزارش‌های پیشین خود اعلام کرده که توجیهات دولت درباره مجازات‌های انضباطی فریبکارانه و مبتنی بر تصمیمات سیاسی است. این کمیته تأکید کرده که محرومیت از حق ملاقات خانواده و وکیل، مغایر با معاهدات و استانداردهای بین‌المللی است و بر ضرورت تأمین منظم این حقوق تأکید ورزیده است.
پس از درخواست ما از کمیته حقوق بشر سازمان ملل متحد درباره وضعیت بی‌خبری از زندانیان، این کمیته در ژانویه ٢٠٢٣ اقدامی احتیاطی انجام داد. آنها از دولت خواستند به وضعیت بازداشت بدون ارتباط زندانیان پایان دهد و به محکومان اجازه دهد فوراً و بدون محدودیت به وکلای انتخابی خود دسترسی داشته باشند. متأسفانه دولت این تصمیم را اجرا نکرد.
در این شرایط، امرالی به منطقه‌ای تبدیل شده که کاملاً بر اساس تصمیمات سیاسی و برخلاف استانداردهای جهانی حقوق بشر، قوانین داخلی و رویه‌های قضایی به شکلی غیرقانونی اداره می‌شود.
شکنجه در امرالی؛ ابزاری برای مدیریت
*از سال ١٩٩٩، وضعیت انزوا در امرالی حاکم بوده و به تدریج به کل کشور و تمام حوزه‌ها گسترش یافته است. سیستم انزوا در امرالی چگونه به یک سیاست تبدیل است؟
سیستم انزوا از نظر امرالی به معنای «سیستم شکنجه» است. این هم یک واقعیت عینی است و هم وضعیتی که هم در تصمیم دادگاه حقوق بشر اروپا و هم در گزارش‌های CPT مطرح شده است. متأسفانه در امرالی، شکنجه همچنین یک شکل از مدیریت است. واضح است که در جایی که شکنجه وجود دارد، نمی‌توان از قانون صحبت کرد.
این سیستم غیرقانونی به دلیل نقش سیاسی آقای اوجالان، ابتدا در امرالی شکل گرفت و سپس به کل ترکیه گسترش یافت. ساخت زندان‌های مشابه امرالی، اعمال سیاست‌های محدودکننده ارتباطات اجتماعی، و گسترش قوانین و اقدامات تبعیض‌آمیز از جمله نشانه‌های این گسترش است. به عنوان مثال، مجازات حبس ابد تشدید شده که برای آقای اوجالان وضع شد و به عنوان سیاست «کشتن تدریجی» توصیف می‌شود، اکنون برای هزاران زندانی اعمال می‌شود.
متأسفانه عادی شدن این سیستم غیرقانونی و سیاست‌های سرکوبگرانه در افکار عمومی و سطوح مدیریتی، به ایجاد یک فرهنگ منفی منجر شده است. سکوت در برابر اقدامات غیرقانونی در امرالی، راه را برای اعمال سیاست‌های سرکوب علیه تمام بخش‌های جامعه هموار کرده است.
دیپلماسی پنهان حقوق بین‌الملل
سیاست‌هایی که بیش از ٢۵ سال است در امرالی اجرا می‌شوند، سیستماتیک هستند. این تصور که این رژیم صرفاً نتیجه سیاست‌های ترکیه است، ما را به نتایج اشتباه می‌رساند. در واقع، این مسئله بر اساس منافع سیاسی توافق شده در پشت درهای بسته دیپلماسی بین‌المللی شکل گرفته است. در غیر این صورت، امکان نداشت که چنین منطقه غیرقانونی‌ای که در آن حقوق و آزادی‌ها نقض می‌شود، در چارچوب سیستم حقوقی اروپا تداوم یابد.
*اخیراً، مفهوم «حق امید» در مجامع بین‌المللی توجه زیادی را به خود جلب کرده است. این حق چیست و چگونه می‌تواند به گشایش درهای زندان امرالی منجر شود؟
پس از لغو مجازات اعدام در سال ٢٠٠١، قوانین جدیدی وضع شد که هدف آن محروم کردن آقای اوجالان از آزادی مشروط در طول عمر بود. از سال ٢٠٠۵، با تغییرات ساختاری در نظام حقوقی ترکیه، مجموعه قوانینی با محوریت اوجالان تصویب شد که به «قوانین اوجالان» معروف شدند. یکی از مهم‌ترین این قوانین، رژیم اجرای حکم تشدید شده است که به معنای حبس ابد بدون امکان آزادی، عفو یا تخفیف مجازات است. تنها راه آزادی، عفو ویژه رئیس جمهور است.
با اعلام اینکه رژیم اجرای حکم تشدید شده مغایر با ممنوعیت شکنجه است، حکم صادر شده در مورد آقای اوجالان به دادگاه حقوق بشر اروپا برده شد. دادگاه حقوق بشر اروپا در سال ٢٠١۴ اعلام کرد که این نوع حبس ابد مغایر با حقوق بشر و حق امید است. طبق نظر دادگاه، باید امکان آزادی مشروط وجود داشته باشد و وضعیت زندانیان پس از حداکثر ٢٠ تا ٢۵ سال حبس، باید توسط یک مکانیسم ویژه مورد بازنگری قرار گیرد.
امید فرد به بازیابی آزادی خود
حق امید به معنای فراهم کردن امکان بازگشت زندانی به جامعه پس از یک دوره معین است. این حق به زندانی اجازه می‌دهد با آگاهی از اینکه وضعیتش در آینده مورد بررسی مجدد قرار خواهد گرفت، دوران محکومیت خود را سپری کند.
ترکیه باید ابتدا مجازات حبس ابد تشدید شده را لغو کند و قوانین جدیدی وضع نماید. متأسفانه، این تغییر قانونی ١٠ سال است که به تعویق افتاده و کمیته وزیران نیز اقدام مؤثری انجام نداده است. پس از اصلاحات قانونی لازم، از نظر حقوقی مانعی برای آزادی فیزیکی آقای اوجالان وجود نخواهد داشت. اما سیاست انزوای دولت ترکیه و رویکرد سازش‌کارانه مکانیسم‌های بین‌المللی، هم انزوا را تشدید می‌کند و هم مانع بزرگی برای آزادی اوجالان است. با این حال، یک مبارزه اجتماعی مؤثر در زمینه‌های سیاسی، دیپلماتیک و حقوقی می‌تواند درهای امرالی را بگشاید.
*درباره تلاش‌ها برای پایان دادن به انزوا و برخی اظهارات در سطح بین‌المللی چه می‌گویید؟
آقای اوجالان بارها نشان داده که می‌تواند با راه‌حل‌های عقلانی و واقع‌بینانه به حل مسئله کورد کمک کند. تحلیل‌های او درباره مسئله کورد و بحران خاورمیانه از جنبه‌های مختلف فلسفی، جامعه‌شناختی، اخلاقی، سیاسی و تاریخی دقیق و عمیق بوده است. پیشنهادهای او نه تنها در سطح محلی و منطقه‌ای، بلکه در سطح جهانی نیز ارزش بررسی دارد. جامعه کورد، اوجالان را فرصتی برای دستیابی به صلح و زندگی آزاد می‌داند و آزادی خود را در آزادی فیزیکی او می‌بیند. این نشان می‌دهد که افکار اوجالان در این جامعه تأثیر عمیقی دارد.
افزایش خواست آزادی در تمام بخش‌های جامعه
اراده جمعی برای آزادی اوجالان در سال‌های اخیر به شکل‌های مختلف نمایان شده است. در سال‌های ٢٠٠۵-٢٠٠۶، بیش از ٣ میلیون نفر اعلام کردند «اوجالان اراده سیاسی ماست». در سال ٢٠١٢، بیش از ١٠ میلیون نفر خواستار «آزادی برای اوجالان» شدند. این خواست در اعتصاب غذای هزاران زندانی و امروزه در اراده میلیون‌ها نفر که خواهان آزادی فیزیکی اوجالان هستند، تجلی یافته است.
حمایت از آزادی اوجالان فراتر از جامعه کورد گسترش یافته است. بزرگ‌ترین اتحادیه‌های جهانی عضویت افتخاری به او اعطا کرده و خواستار آزادی‌اش شده‌اند. نویسندگان برنده جایزه نوبل، حقوقدانان و دانشگاهیان نیز به این جنبش پیوسته‌اند. آخرین کمپین آزادی که توسط نهادها و افراد بین‌المللی اعلام شده، نشان‌دهنده قدرت تأثیر اوجالان و ایده‌هایش است.
یکی از اهداف اصلی اوجالان، بین‌المللی کردن مسئله کورد بود. به همین دلیل، هنگام اجبار به ترک سوریه، اروپا را انتخاب کرد تا حمایت دیپلماتیک و سیاسی دولت‌های اروپایی را برای حل دموکراتیک مسئله کورد جلب کند. اگرچه این تلاش با توطئه‌ای بزرگ مواجه شد، اما اوجالان حتی پس از دستگیری به تلاش‌هایش ادامه داد. حمایت بین‌المللی از این مسئله بسیار ارزشمند است، اما نیاز به گسترش بیشتر دارد.
*در شرایطی که جنگ در ترکیه و خاورمیانه گسترش می‌یابد، آزادی فیزیکی عبدالله اوجالان اهمیت ویژه‌ای پیدا کرده است. دلایل این اهمیت چیست؟
در حالی که جنگ در ترکیه و خاورمیانه گسترش می‌یابد، آزادی فیزیکی عبدالله اوجالان اهمیت ویژه‌ای پیدا کرده است. امروزه، جهان با بحران‌های متعددی روبروست و خاورمیانه کانون اصلی این آشفتگی‌ها به نظر می‌رسد. در این آشفتگی، هم نیروهای محلی و هم قدرت‌های بین‌المللی نقش دارند. این وضعیت همچنین انعکاسی از بحران مفهوم دولت-ملت غیردموکراتیک است که توسط قدرت‌های جهانی گسترش یافته است.
مسئله کورد یکی دیگر از نمودهای این بحران است. کوردها در خاورمیانه تحت سلطه چهار دولت مختلف، با سیاست‌های همگون‌سازی، نابودی و حتی نسل‌کشی مواجه بوده‌اند. این اقدامات خشونت‌آمیز با مجوز بین‌المللی صورت گرفته است. با این حال، مبارزات آزادی‌خواهانه کوردها همواره ادامه داشته است. آنها برای حق تعیین سرنوشت خود و دموکراتیزه کردن دولت‌های ملی تلاش کرده‌اند. این تلاش‌ها، کوردها را به سمت ایفای نقشی کلیدی در خاورمیانه سوق داده و مسئله کورد را به سطح بین‌المللی ارتقا داده است.
لزوم پذیرش نقش کلیدی اوجالان برای حل بحران‌های منطقه
قوی‌ترین بیان این اراده جمعی در افکار اوجالان تجلی یافته است. او خود را «اراده کورد آزاد» می‌داند. صرف نظر از پذیرش یا عدم پذیرش این دیدگاه، واقعیت این است که آقای اوجالان در نمایندگی ملت کورد، حل دموکراتیک مسئله کورد، و به عنوان مذاکره‌کننده اصلی نقش کلیدی دارد. این واقعیت باید به رسمیت شناخته شود.
آقای اوجالان بارها، چه قبل از زندانی شدن در امرالی و چه در طول دوران حبس، نشان داده است که می‌تواند با ارائه راه‌حل‌های منطقی و واقع‌بینانه به حل مسائل کمک کند. بسیاری از پیش‌بینی‌ها و هشدارهای اخیر او به واقعیت پیوسته است. در آخرین ملاقات در آگوست ٢٠١٩، اوجالان با اشاره به احتمال وقوع جنگ، اعلام آمادگی کرد تا در مدت یک هفته راهی برای جلوگیری از درگیری و یافتن راه‌حل دموکراتیک برای مسئله کورد ارائه دهد. متأسفانه، نه دولت و نه جامعه بین‌المللی به این پیشنهاد پاسخ مثبت ندادند و وضعیت جنگ همچنان ادامه دارد.
راه‌حل‌های محلی، صلح‌آمیز و منطقی اوجالان برای خلق‌های خاورمیانه می‌تواند به توقف جنگ در منطقه کمک کند. از این رو، آزادی فیزیکی او می‌تواند مؤثرترین راه برای حل این مسئله باشد و در عین حال، به معنای آزادی خلق کورد و خلق‌های خاورمیانه است.
*با وجود تشدید سیاست‌های انزوا، فلسفه عبدالله اوجالان به ویژه در جنبش زنان در حال گسترش است. این پدیده را چگونه باید تحلیل کرد؟
تجربه زندان امرالی نشان داده که مفهوم انزوا فراتر از معنای ظاهری آن، یک «سیستم» است که هدف اصلی آن خنثی کردن، تسلیم گرفتن یا شکستن اراده و نابودی کامل است. این سیستم فراتر از زندان گسترش می‌یابد و شباهت زیادی به سیستمی دارد که زنان طی ۵٠٠٠ سال با آن مواجه بوده‌اند.
این سیستم از طریق خشونت، استثمار، به حاشیه راندن و منزوی کردن عمل می‌کند. مفهوم انزوا به عنوان یک روش، در زندگی زنان که «قدیمی‌ترین مستعمره» نامیده می‌شوند، هزاران سال است که وجود دارد.
سیستم انزوا محصول سیاست مردسالارانه است و به عنوان ابزاری برای فاشیسم، با تقویت اقدامات غیردموکراتیک و نابرابری، به حیات خود ادامه می‌دهد. زنان به این سیستم که نظامی‌گری و فاشیسم را تقویت می‌کند، اعتراض دارند.
در مقابل، زنان خود را بیشتر در «مدرنیته دموکراتیک» می‌یابند - پارادایمی که اوجالان به عنوان جایگزینی برای سیستم سرمایه‌داری ارائه کرده است. این پارادایم بر آزادی زنان، برابری، دموکراسی و اکولوژی تأکید دارد. زنانی که با سیستم موجود مشکل دارند و حق سیاست‌ورزی و تصمیم‌گیری درباره زندگی خود را از دست داده‌اند، خود را در فلسفه «ژن، ژیان، آزادی» می‌یابند.