ایروان؛ شهری که فرهنگ و هویت کوردها را زنده نگه داشت
کوردهای ارمنستان، به‌ویژه در ایروان، با حفظ زبان، هویت فرهنگی و هنرهای اصیل کورد از سایر کوردهای قفقاز و کوردستان متمایز هستند.
توار پنجوینی
کوردستان سرخ، منطقه‌ای از کوردستان که توسط حکومت ترکیه و استالین از نقشه محو شد، بخشی مستقل از کوردستان بزرگ بود. این منطقه در ۷ ژوئیه ۱۹۲۳ به ابتکار لنین و حزب کمونیست شوروی تأسیس شد، شش سال تحت حکمرانی کوردهای ارمنستان بود و لاچین پایتخت آن به شمار می‌رفت. زبان اصلی منطقه، کوردی بود.
کوردستان سرخ شامل مناطق کیل‌بجار، قره‌باغ، جاجیک، قوباطلی، زانگیلان، بیتچیناس، آغابادیر، لاچین، دیجولان، دیلیجان، کراکیش، قوباطی و بخش‌هایی از غرب آذربایجان و شرق ارمنستان بود.
براساس سرشماری شوروی در سال ۱۹۲۶، جمعیت منطقه ۵۱٬۴۲۶ نفر بود که ۷۲٫۳٪ آن‌ها کورد و مابقی آذری و ارمنی بودند. این کاهش جمعیت کوردها از ۱۰۰٪ به ۷۲٪ بخشی از سیاست‌های جمهوری آذربایجان برای کاهش نفوذ کوردها بر جوامع دیگر بود. پس از به قدرت رسیدن استالین و پیمان سه‌جانبه شوروی، ایران و ترکیه، این منطقه مستقل تخریب شد و نام کوردستان از نقشه محو شد.
در سال ۱۹۲۹، روزنامه قفقازی «زاریا فاستوک» گزارشی درباره سیاست‌های حاکمان آذری در کوردستان سرخ منتشر کرد که گواهی بر تلاش برای نابودی کوردها بود. بخش دیگری از این سیاست، جلوگیری از تأسیس مدارس کوردی بود؛ تا سال ۱۹۳۱، حتی با وجود استقلال، هیچ مدرسه کوردی در جمهوری وجود نداشت و پس از تخریب کوردستان سرخ، چند مدرسه افتتاح شد.
کوردهای منطقه، به‌ویژه در آذربایجان، تحت سیاست‌های حذف و انکار فرهنگی و زبانی قرار گرفتند. نمونه‌ای از این تلاش‌ها، کتاب دستور زبان کوردی اثر کاناتی کوردو در سال ۱۹۵۷ است که به جای زبان کوردی، به روسی منتشر شد تا زبان قدرت بر تولید دانش و فرهنگ کوردی تحمیل شود.
اما کوردهای ارمنستان و ایروان ویژگی‌های خاصی دارند که آن‌ها را از سایر کوردهای قفقاز و کوردستان متمایز می‌کند. در دهه ۱۹۲۰، کوردها به الفبای ارمنی می‌نوشتند و پس از ۱۹۲۷، الفبای لاتین را برای نوشتن و خواندن توسعه دادند. اولین مدرسه ایزدی در ارمنستان در سال ۱۹۲٠ افتتاح شد و طبق دانشنامه بزرگ شوروی، ارمنستان بزرگ‌ترین مرکز ادبیات کوردها بود. بیش از پنجاه مدرسه کوردها نیز در همان سال‌ها در ارمنستان تأسیس شد.
۲۵ سال پس از انتشار اولین روزنامه کوردی توسط خانواده بدرخانی (۱۹۲۳–۱۹۲۹)، صحنه فرهنگی کوردی در شوروی پیشرفت چشمگیری داشت؛ اولین رادیوی کوردی در قفقاز و نخستین فیلم کوردی به نام «زاری» در سال ۱۹۲۶ در ایروان ساخته شد. همچنین اولین رمان کوردی، «چوپان کوردها»، توسط عربی شمو در سال ۱۹۲۹ نوشته شد. اولین روزنامه کوردی با الفبای لاتین «ریا تازه» در سال ۱۹۳۰ منتشر شد و اولین پخش رادیویی کوردی رسمی در ایروان سال ۱۹۵۷ آغاز شد. آزنیفا رشید به‌عنوان نخستین مجری زن کورد، لقب «مادر رادیوی کوردی» گرفت.
زنان کورد در ارمنستان با حفظ زبان کوردی از طریق موسیقی، مانند اسلیکه قادر، زادینا شاکر، فاطمه عیسا و سوسی‌کا سیمو، نقش مهمی در حفظ هویت فرهنگی داشتند. بخش کوردی ایروان و برنامه «اخبار ایروان–ایروان صحبت می‌کند» هزاران کورد را در نیمه دوم قرن بیستم با فرهنگ خود پیوند داد، زمانی که هویت کوردها در سراسر خاورمیانه انکار و ممنوع بود.
ایروان، پایتخت ارمنستان، بزرگ‌ترین شهر این کشور و یکی از قدیمی‌ترین شهرهای مسکونی جهان است که تاریخ تأسیس آن به ۷۸۲ پیش از میلاد بازمی‌گردد.