زهور المشرقی

تونس - در میان فضای پرتنش و بحران‌زده سودان، زنان در صف نخست مقابله با پیامدهای آن قرار گرفته‌اند. آن‌ها بار مضاعفی از بحران‌های انسانی و اجتماعی را بر دوش می‌کشند، در حالی که با صحنه‌هایی دردناک که حاصل سال‌ها جنگ است، روبه‌رو هستند.

زنان سودانی در شرایطی بسیار دشوار که چالش‌های بیشتری را بر زندگی روزمره‌شان تحمیل می‌کند، خود را در میان گرداب این بحران می‌یابند. از آوارگی گرفته تا شرایط انسانی وخیم، در کنار نقش رهبری‌شان در جنبش‌های صلح‌آمیز، حضور فعال آن‌ها در این بحران، عاملی تعیین‌کننده است که نیازمند به‌رسمیت‌شناختن و حمایت بین‌المللی است.

 

«فرار از مرگ، شبیه رفتن به مرگ دیگری است»

احسان عبدالعزیز، یکی از رهبران جنبش خلق و جریان انقلابی دموکراتیک، با تاکید بر اینکه دوره بحران سودان شاهد تحولات سریع و ابعاد خطرناکی بوده است و در میانه‌ی سکوت جامعه‌ی جهانی، شهروندان سودانی اولین قربانیان این تحولات شدند و خسارات سنگینی را متحمل شدند، گفت: این بحران به شکلی نگران‌کننده گسترش یافته است و طرف‌های درگیر در آغاز وعده داده بودند که «هرج‌ومرج ظرف یک هفته پایان می‌یابد»؛ در حالی‌که اکنون بیش از دو سال از آغاز بحران گذشته و میلیون‌ها نفر به اجبار آواره شده‌اند و هزاران تن، به‌ویژه زنان و کودکان، جان خود را از دست داده‌اند؛ آن هم در صحنه‌هایی دلخراش.

وی افزود: «فرار از مرگ، همانند ورود به مرگی دیگر تبدیل شده است، زیرا دیگر هیچ منطقه امنی باقی نمانده و سراسر سودان به هدفی برای درگیری بدل شده است. جنگ به همه محله‌ها و مناطق گسترش یافته و درد و رنج آن بر پیکر قربانیان نقش بسته است. افزون بر این، وضعیت انسانی به سطحی فاجعه‌بار رسیده است؛ کشور با خطر قحطی مواجه است، بیماری‌های واگیردار و کشنده در اثر آلودگی، گرسنگی و نبود بهداشت گسترش یافته‌اند. بیش از ۳۰ میلیون نفر در معرض خطری جدی هستند، و زنان بیش از همه از این تحولات آسیب دیده‌اند، چرا که مسئولیت تأمین معاش خانواده و نگهداری از فرزندان خود را در شرایطی بسیار دشوار به دوش می‌کشند.»

وی همچنین به کشته شدن رهبران زن جوان اشاره کرد و گفت که این زنان هدف قرار گرفتند تا صدای بلندشان خاموش شود، همان فریادی که باعث شد توجه‌ها به سوی وضعیت فاجعه‌بار سودان جلب شود.

 

مرحله‌ای بحرانی

احسان عبدالعزیز در خصوص رنج زنان که پیوند عاطفی و عمیقی به سرزمین، خانه و خانواده خود دارند، در مناطق و کشورهای محل آوارگی، توضیح داد: «آن‌ها با مشکلات روانی شدیدی در زمان جابه‌جایی در داخل سودان مواجه هستند؛ از یک محیط به محیطی دیگر، از اردوگاه‌ها به مراکز موقت اسکان، که هیچ‌یک شرایط زندگی شایسته را ندارند. طبیعی است که این وضعیت سخت بر روان آن‌ها تأثیر بگذارد، چرا که پذیرش وضعیت جدید، به‌ویژه در شرایط گرسنگی و نبود خدمات اولیه، برای آن‌ها بسیار دشوار است.»

وی همچنین افزود: «این وضعیت، بحران روانی آن‌ها را تشدید می‌کند، چرا که حتی مکانی مناسب برای رفع نیازهای اولیه نیز وجود ندارد. بسیاری از آن‌ها ناچارند بر روی زمین بخوابند؛ و این واقعیتی مرگبار برای زنانی است که با توجه به طبیعتشان، سازگاری با چنین شرایط فاجعه‌باری برایشان بسیار دشوار است.»

این فعال سودانی با اشاره به اینکه آوارگی مداوم ناشی از درگیری‌ها، منجر به تشدید بحران بی‌سوادی خواهد شد؛ چرا که این درگیری‌ها نسلی را در معرض خطر بی‌سوادی قرار می‌دهند، که تهدیدی جدی برای آینده کشور به شمار می‌رود، از جامعه بین‌المللی خواست تا به‌صورت فوری به آوارگان سودانی کمک کند و گذرگاه‌های امنی برای تضمین رسیدن کمک‌های بشردوستانه به مناطق محاصره‌شده باز شود. وی تأکید کرد که این موضوع باید در اولویت قرار گیرد، چرا که به‌طور مستقیم با جان غیرنظامیان، به‌ویژه زنان و کودکان، در ارتباط است. سودان در مرحله‌ای بحرانی قرار دارد که نیازمند امدادرسانی فوری است، تا بتوان اندکی امید و حیات دوباره به مردم در این شرایط سخت بخشید.

 

غارت و بهره‌برداری از منابع برای تداوم جنگ

احسان عبدالعزیز در خصوص دیدگاهش نسبت به درگیری‌ها و موضع‌گیری سیاسی، تأکید کرد: «از همان لحظه‌ای که اولین گلوله شلیک شد، ما شعار «نه به جنگ» را سر دادیم و خواهان توقف آن شدیم؛ چرا که خشونت تنها خشونت بیشتری به بار می‌آورد. اما طرف‌های درگیر که اسیر نزاع بر سر قدرت و انقلاب هستند، به این ندای صلح توجهی نکردند.»

وی با اشاره به اینکه «سودان با وجود ثروت‌های عظیم، همچنان از غارت سیستماتیک منابعش رنج می‌برد»، گفت: در حالی‌که مردم با گرسنگی دست‌و‌پنجه نرم می‌کنند، منابع کشور به خارج صادر می‌شود. طلا، مواد غذایی و هر آنچه قابل بهره‌برداری باشد، برای تداوم درگیری قاچاق می‌شود.»

وی تأکید کرد که نیروهای مدنی و انقلابی برای حفظ آینده کشور و نسل‌های آن همچنان خواهان توقف این جنگ و پایان دادن به خون‌ریزی مردم سودان هستند،.

 

نقش زنان در صلح؛ نه امتیاز، بلکه حقی تضمین‌شده

این فعال همچنین با تاکید بر اینکه نقش زنان در روند صلح، امتیازی نیست که به آن‌ها اعطا شود، بلکه حقی تضمین‌شده بر پایه معاهدات بین‌المللی است، و قطعنامه ۱۳۲۵ شورای امنیت سازمان ملل بر مشارکت زنان در برقراری صلح و پایان دادن به منازعات تأکید دارد، گفت: «زنان نباید منتظر به‌رسمیت‌شناخته‌شدن باشند یا از نیروهای سیاسی حاکم تقاضا کنند، بلکه باید با صراحت و قاطعیت جایگاه خود را مطالبه کنند. جنگ‌هایی که امروز جهان شاهد آن‌هاست، اغلب حاصل تصمیم‌گیری‌های مردان است، در حالی که زنان بیشترین بار پیامدهای آن‌ها را به دوش می‌کشند؛ و این خود اهمیت مشارکت آنان در تلاش‌های صلح را دوچندان می‌کند.»

وی در ادامه‌ با تأکید بر اینکه «زنان سودان امروز نماینده بلندترین صداها هستند»، گفت: آن‌ها ابتکاراتی با شعار «نه به جنگ، آری به صلح» راه‌اندازی کرده‌اند و پس از شعله‌ور شدن درگیری‌ها، تجمعات زنانه‌ای با جسارت و قدرت تشکیل داده‌اند که با وجود تهدیدها، حضوری پررنگ و اثرگذار داشته‌اند.»

 

«زنان علیه ظلم»؛ کارزار ثبت و مستندسازی تجاوزات

احسان عبدالعزیز توضیح داد که درگیری‌ها و جنگ‌ها همه اقشار جامعه را تحت تأثیر قرار می‌دهند و قربانیان و آسیب‌دیدگان بسیاری بر جای می‌گذارند، اما زنان و دختران، به‌ویژه در شرایطی که تجاوز جنسی به‌عنوان سلاحی علیه آن‌ها به کار می‌رود بیشتر از دیگران رنج می‌برند. این مسئله به‌روشنی در بحران کنونی سودان آشکار شده است، جایی که پیکر زنان به میدان نبرد میان طرف‌های درگیر تبدیل شده است. در مواجهه با این واقعیت تلخ، کارزار «زنان علیه ظلم» از ماه‌های نخست جنگ آغاز به فعالیت کرد؛ اعضای این پویش با اردوگاه‌ها و مراکز اسکان آوارگان ارتباط برقرار کردند و با هدف مستندسازی و گزارش تخلفات و جنایات، به ثبت تجاوزها و نقض حقوق زنان پرداختند، تلاشی که برای بلند کردن صدا علیه این جنایات و تلاش در جهت کاهش و توقف آن‌ها صورت گرفت.

وی در ادامه گفت: این کارزار در اصل، با هدف مقابله با ظلم در تمام اشکالش و حفاظت از حقوق تمام اقشار جامعه شکل گرفته است، تا کشوری مبتنی بر حاکمیت قانون و احترام به حقوق بشر محقق شود. با آغاز درگیری‌ها در پانزدهم آوریل ۲۰۲۳، تمرکز اصلی کارزار بر پایان دادن به درگیری و مقابله با نقض‌هایی که در جریان آن رخ می‌دهد، معطوف شد. برای دستیابی به این هدف، کارزار از رویکردی روشن و هدفمند پیروی می‌کند که مقابله با چالش‌ها و تلاش برای صلح و ثبات را دنبال می‌کند. این امر با نظارت و مستندسازی نقض‌های رخ‌داده در جریان جنگ، در تمام ایالت‌های سودان، افشای مسئولان این نقض‌ها از طریق تلاش‌های رسانه‌ای گسترده و داشتن یک واحد رسانه‌ای تخصصی برای آشکارسازی این جنایات و معرفی مرتکبان آن‌ها از طریق پلتفرم‌های مختلف رسانه‌ای محقق می‌شود و افزون بر این، کارزار در تلاش است از طریق تدوین برنامه‌هایی مشترک که مشارکت آن‌ها را در روند صلح تقویت کند، زنان را توانمند کند تا نقش محوری در حل بحران و توقف درگیری ایفا کنند.

فعالیت‌های این کارزار شامل، تأکید بر نقش زنان در امنیت و صلح طبق قطعنامه ۱۳۲۵ شورای امنیت، حمایت از نقش جوانان در روند صلح طبق قطعنامه ۲۲۵۰، و نیز ادغام حقوق جنسیتی و اولویت‌های زنانه در همه ابتکارات مربوط به پایان جنگ و رسیدگی قضایی به جنایات صورت‌گرفته، با هدف مقابله با مصونیت از مجازات است.

احسان عبدالعزیز همچنین به تلاش‌های سازمان‌های زنانه برای پایان دادن به جنگ و رساندن صدای زنانی که در این بحران، به‌سان سپری در برابر خشونت‌ها ایستادگی کرده‌اند، اشاره کرد و خاطرنشان کرد که با وجود اختلافات سیاسی، این سازمان‌ها موفق شدند بر سر یک دستورکار زن‌محور به توافق برسند و تأکید کرد: «با اتحاد، صلح را می‌سازیم و قطعنامه ۱۳۲۵ را اجرایی می‌کنیم. ما از حقوق خود عقب‌نشینی نمی‌کنیم. تجربه‌های قبلی ما می‌تواند در تدوین دستور کار قانون اساسی مورد بهره‌برداری قرار گیرد؛ اما شعله‌ور شدن جنگ، مانعی جدی در مسیر این تلاش‌ها ایجاد کرده و دستیابی به گذار دموکراتیک مورد انتظار را متوقف ساخته است.»

وی با اشاره به اینکه قوانین کنونی سودان با معاهدات بین‌المللی و قوانین تضمین‌کننده حقوق زنان در سطح جهانی در تضاد هستند؛ موضوعی که مستلزم تلاش‌های گسترده و مستمر برای غلبه بر این چالش‌هاست، به نقش مؤثر زنان سودانی از زمان انقلاب در مخالفت با تصمیمات سرکوبگرانه و مبارزه با مجازات‌هایی مانند شلاق و آزار و اذیت اشاره کرد، اقدامی که آن را گامی مهم در رویارویی با ساختارهای مردسالارانه دانست.

احسان عبدالعزیز همچنین به قانون نظام عمومی، به‌ویژه ماده ۱۵۲ که براساس تفسیر قانون‌گذار مربوط به «اعمال خلاف عفت» است، اشاره کرد که برای هدف قرار دادن زنان مورد سوءاستفاده قرار گرفته است، گفت: این ماده، نیاز به بازنگری حقوقی دارد تا عدالت برقرار شود و از حقوق زنان حمایت گردد.

 

روش‌های مختلف سرکوب زنان و محدودسازی آزادی‌هایشان

این فعال سودانی با تاکید بر اینکه هیچ معیار مشخص و روشنی برای تعیین «لباس خلاف عفت» وجود ندارد، به پرونده روزنامه‌نگار لبنی محمد حسین در سال ۲۰۰۹ اشاره کرد که در آن پرونده، علیرغم پوشیدن شلواری گشاد و پیراهنی بلند، تنها به این دلیل که خبرنگار بود، بازداشت و محاکمه شد، چرا که لباسش «کوتاه» تلقی می‌شد. این ماجرا مبهم‌بودن و تفسیرپذیری قوانین را آشکار می‌کند؛ قوانینی که به‌عنوان ابزار سرکوب زنان و محدود کردن آزادی‌هایشان، بدون مبنای قانونی مشخص، مورد استفاده قرار می‌گیرند.

وی در پایان بر اهمیت تشکیل شبکه‌های زنان به عنوان ضرورتی برای اتحاد تلاش‌ها و پرداختن به مسائل مشترک، علیرغم تفاوت شرایط کشورها، تاکید کرد و از سازمان‌های بین‌المللی خواست تا از زنان سودانی در این شرایط بحرانی حمایت کنند و اظهار داشت که آمادگی دارد گزارش‌هایی مستند درباره نقض‌های حقوق زنان سودانی ارائه دهد. «جنگ بر بدن‌های زنان تحمیل شده، و این واقعیت مستلزم یک همبستگی فراگیر برای تحت فشار قرار دادن جامعه بین‌الملل است.»