حنان حارت

مغرب - انقلاب سودان نقطه عطفی در آگاهی بسیاری از زنان سودانی بود، به‌ویژه پس از کشتارهایی که پس از پایان اعتصاب در مقر فرماندهی در سال ۲۰۱۹ رخ داد، که زخم‌های عمیقی در حافظه یک نسل کامل ایجاد کرد. با وجود چالش‌های بزرگ، زنان سودانی با وجود تلاش‌ها برای طرد و حاشیه‌سازی آنها توانمندی استثنائی در مقاومت نشان دادند و از سکوت خودداری کردند.

فعال حقوق بشر سودانی ثویبه جلاد، که در قطر اقامت دارد، تجربه حقوقی خود را به عنوان مسیری تدریجی و ناشی از واقعیت‌های سیاسی و اجتماعی سخت توصیف کرد. وی اظهار داشت که ترک سودان برای او انتخابی نبوده بلکه «اجباری بوده است»، و افزود: «بسیاری از زنان در سودان در درون یک رژیم دیکتاتوری به دنیا آمده‌اند و مسائل زنان آخرین چیزی بود که در یک محیط سیاسی سرکوبگر و جامعه‌ای محافظه‌کار به آن توجه می‌شد.»

ثویبه جلاد از سال‌ها پیش در فعالیت‌های حقوق بشری مشغول بوده، اما انقلاب سودان نقطه عطفی در آگاهی و فعالیت‌های او بود، به‌ویژه پس از کشتارهایی که در پی پایان اعتصاب در مقر فرماندهی در سال ۲۰۱۹ رخ داد و منجر به کشته شدن و مفقود شدن صدها نفر شد.

با شروع درگیری‌ها در آوریل ۲۰۲۳ میان ارتش سودان و نیروهای پشتیبانی سریع، نقض حقوق زنان تشدید شد، از جمله تجاوزات سیستماتیک، آدم‌ربایی و قتل، که او این وضعیت را «بدترین تاریخ زنان سودان» توصیف کرد.

او توضیح داد که «این نقض‌ها محدود به مناطق جنگی نبودند، بلکه حتی به شهرهایی که قبلاً امن بودند نیز گسترش یافتند. در غیاب دولت و کاهش فعالیت‌های سازمان‌ها، زنان خود را در مقابل سرنوشتی ناشناخته یافته‌اند که در سکوت رنج می‌برند.»

 

ابتکار «مفقود» به مستند کردن ناپدید شدن‌ها و مقاومت

در تلاش‌ها برای مقابله با این واقعیت، ثویبه جلاد در راه‌اندازی ابتکار «مفقود» پس از کشتار اعتصاب در مقر فرماندهی نقش داشت، که بعدها گسترش یافت تا موارد ناپدید شدن اجباری و قتل‌ها در جریان جنگ کنونی را مستند کند. او اشاره کرد که «ابتکار ما امروز یکی از بزرگ‌ترین پلتفرم‌ها در شبکه‌های اجتماعی است و ما موفق شدیم به صدها خانواده در دانستن سرنوشت فرزندان و دخترانشان کمک کنیم. این ابتکار فقط یک تلاش مستندسازی نیست، بلکه مقاومتی است در برابر کتمان حقیقت و تلاشی برای حفظ حافظه جمعی جامعه سودانی.»

او تأکید کرد که این کار، با وجود اهمیتش، بدون دخالت نهادهای منطقه‌ای و بین‌المللی همچنان ناکافی است، نهادهایی که به گفته او، هنوز با سودان به‌عنوان کشوری که از اولویت‌های جهانی خارج است، برخورد می‌کنند.

 

زن، پل مقاومت و همبستگی

با وجود دور دوری ثویبه جلاد از کشور خود، او هرگز از مسائل کشورش جدا نشد، بلکه ارتباط خود را با زنان از کشورهای مختلف عربی حفظ کرده تا توجه‌ها را به آنچه در حال وقوع است جلب کند. او به یاد می‌آورد که پلتفرم فیس‌بوک مهم‌ترین وسیله برای انتشار اخبار قربانیان بود، به ویژه در شرایطی که رسانه‌ها اخبار وضعیت زنان در سودان را پنهان می‌کردند.

اگرچه برخی خانواده‌ها به دلیل ترس از انگ اجتماعی از انتشار عکس‌های دختران ناپدید شده خود خودداری می‌کردند، اما کمپینی که ابتکار «مفقود» رهبری کرد، به تدریج به شکستن سکوت کمک کرد.

ثویبه جلاد در ادامه توضیح داد که با وجود نقشی که ابتکارات مردمی مانند «مفقود» ایفا می‌کنند، اما این ابتکارات به تنهایی قادر به رسیدگی به ابعاد گسترده تراژدی‌ها بدون حمایت نهادی و محاسبه مسئولین نیستند. او معتقد است که «مستندسازی اولین قدم در مسیر عدالت است.» در زمانی که صدای سودان در پلتفرم‌های بین‌المللی کم‌رنگ است، او بر این باور است که زنان، چه در داخل کشور و چه در خارج، توانایی مقاومت دارند، تنها اگر فضای کافی و اعتراف به حق آن‌ها فراهم شود. او بر این نکته تأکید کرد که در شرایط بحرانی که منطقه عربی و شاخ آفریقا در آن به سر می‌برند، زنان بارها ثابت کرده‌اند که توانایی بیشتری در پایداری و اقدام دارند و می‌توانند پل‌های همبستگی بسازند.

ثویبه جلاد همچنین به تجربیات زنان علی‌رغم دشواری‌ها و نقض حقوق، اشاره کرد که روح حمایت فرامرزی را تجسم کرده‌اند. او از روابط قوی خود با زنان از شمال آفریقا، منطقه عربی و شاخ آفریقا صحبت کرد و گفت: «در سخت‌ترین شرایط، دوستان من از ارتباط و اشتراک‌گذاری اخبار دست نکشیدند و حقیقت آنچه در کشورهایشان می‌گذرد، چه در سودان و چه در سایر مناطق آسیب‌دیده، را منتقل کردند.»

او همچنین تأکید کرد که «زنان، هر کجا که باشند، قادرترین افراد به حفظ انسجام و تحمل جامعه در لحظات فروپاشی هستند» و از زنان سودان و فلسطین برای ایمان بزرگشان، مقاومتشان و صبرشان در برابر ماشین سرکوب و ویرانی تجلیل کرد.

 

اختلاف زبان مانعی برای همبستگی نیست

ثویبه جلاد در ادامه اظهار داشت: «علیرغم چالش‌ها، امکان‌های واقعی برای ساخت شبکه‌های همبستگی بین زنان منطقه وجود دارد. و بر این باورم آنچه زنان را به هم پیوند می‌دهد بیشتر از آن چیزی است که آن‌ها را از هم جدا می‌کند.» او افزود: «ما مسائل اجتماعی مشابه داریم، فرهنگ مشترک داریم و در اغلب مواقع، هم‌زبان هستیم. درست است که زبان ممکن است در برخی کشورهای شاخ آفریقا مانع باشد، اما این هیچ‌گاه مانع تشکیل اتحادهای قوی نشده است، زیرا همبستگی واقعی فراتر از مرزهای زبانی می‌رود.»

او همچنین بر اهمیت نقش رسانه‌های مستقل در پیشبرد این همبستگی و گسترش دایره‌های آن تأکید کرد، علیرغم محدودیت‌ها و نظارت‌هایی که با آن روبه‌رو است. وی گفت: «امروز، پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی به فضایی تبدیل شده‌اند که در آن صدای زنان خفه می‌شود، شهادت‌های بازماندگان حذف می‌شود و نشانه‌های نقض حقوق بشر پاک می‌شود. ما به رسانه‌های آزاد نیاز داریم که از گفتن حقیقت نترسند و فضایی برای زنان فراهم کنند تا رنج‌ها و تجربیات خود را بیان کنند.»

در مورد تفاوت میان مبارزه از درون کشور و مبارزه از خارج آن، او تأکید کرد که هرکدام تأثیر متفاوتی دارند، اما هدف مشترک است: «کسی که در داخل است، درد را روزانه زندگی می‌کند و با آن روبه‌رو می‌شود، و کسی که در خارج است، این درد را به جهان منتقل می‌کند. هر دو یکدیگر را تکمیل می‌کنند.» او بر اهمیت «همبستگی زنان که از مرزها فراتر می‌رود، رسانه‌های آزاد که تاریکی را روشن می‌کنند و ایمانی که زنان، هرچند شرایط دشواری داشته باشند، قادر به ساختن امید و تغییر هستند»، تأکید کرد.

در مورد دیدگاه خود نسبت به آینده سودان در شرایط فعلی، ثویبه جلاد گفت: «هر سودانی، از کودک خردسال تا سالخورده، نگران درگیری مداوم بین ارتش سودان و نیروهای پشتیبانی سریع است که پیچیده، در هم تنیده شده و توسط احزاب مختلف حمایت می شود. هر روز تخلفات خشونت آمیز رخ می دهد.»

او همچنین توضیح داد: «پس از پایان درگیری‌ها، چالش‌هایی وجود خواهد داشت، به‌ویژه اینکه مناطقی مانند دارفور هنوز تحت کنترل نیروهای حمایت سریع قرار دارند. با این حال، ایمان مردم، به‌ویژه زنان، امید را زنده نگه می‌دارد؛ زنانی که با وجود مواجهه با نقض حقوق و تعرض‌های جنسی، همچنان زندگی را ادامه می‌دهند، به کار می‌روند و برای بقا مبارزه می‌کنند. این نشان‌دهنده پیوند به زندگی حتی در سخت‌ترین شرایط است.»

 

کار در حوزه حقوق زنان نیازمند ایمان واقعی به مسائل آن‌ها است

در پایان سخنانش، فعال حقوق بشر سودانی ثویبه جلاد گفت: «فمینیسم جهانی برنامه‌های خاص خود را دارد، اما ما به‌عنوان زنان در منطقه خود، اولویت‌های متفاوتی داریم. مسائل ما باید توسط خودمان خلق و هدایت شود. تغییر باید از سوی ما بیاید، ما هستیم که آن را می‌سازیم. ما به آگاهی بیشتر، همکاری بیشتر و دانش بیشتر نیاز داریم.»