اجاقها و خشککنهای خورشیدی در مواجهه با چالشهای اقلیمی
در شرایط سخت آب و هوایی و هم زمان با افزایش چالشهای زیستمحیطی، آسیه السباعی تصمیم گرفت وارد حوزه تولید اجاقها و خشککنهای خورشیدی شود که تا مدتی قبل در انحصار مردان بود.
رجاء خیرات
مراکش - در شهر طنجه، واقع در شمال مراکش، آسیه السباعی وارد حوزه تولید اجاقهای پخت و خشککنهای خورشیدی شد. در مسیر خود برای جستجوی انرژیهای جایگزین یا همان انرژیهای تجدیدپذیر، و برای حفظ محیط زیست و منابع طبیعی، او مؤسسهای تعاونی به نام «ضياء للحلول الشمسية» تأسیس کرد.
پیوستن او به این تجربه کار آسانی نبود، زیرا این مسیر نیازمند صبر بود و او با ارادهای قوی و ایمان راسخ بر این باور بود که تنها انرژیهای تجدیدپذیر و راهکارهای نوآورانه قادرند پایههای توسعه پایدار را مستحکم کنند و رابطهای محکم با زمین برقرار سازند.
پروژهای پیشگام با راهکارهای خورشیدی
آسیه السباعی، درباره این پروژه پیشگام در ارائه راهکارهای جایگزین در حوزه انرژی، گفت: «ما در سال ۲۰۱۹ تعاونی «ضياء للحلول الشمسية» را تأسیس کردیم. در این راستا، یکی از سازمانهای بینالمللی، گروهی از زنان را در تخصصهای مختلف از جمله انرژیهای تجدیدپذیر و آموزشهای حرفهای آموزش داد. سپس گروهی از بهرهبرداران برای تأسیس تعاونی تولید اجاقهای خورشیدی و خشککنها انتخاب شدند و این سازمان تا آغاز سال ۲۰۲۰ آنها را همراهی کرد.»
شرکت تعاونی «ضياء للحلول الشمسية» بر تولید اجاقهای خورشیدی که شبیه اجاقهای معمولی هستند تمرکز دارد. با این تفاوت که به جای سوختهای رایج، از اشعه خورشید بهعنوان منبع انرژی جایگزین استفاده میکنند. همچنین این تعاونی خشککنهای خورشیدی را برای خشک کردن سبزیجات، میوهها و گیاهان دارویی و معطر، بهعنوان روشی برای نگهداری طولانیمدت مواد غذایی بدون نیاز به یخچال و دستگاههای سرمایشی را تولید میکند.
دوره همهگیری «کووید-۱۹» مرحلهای دشوار برای این تعاونی نوپا بود که هنوز در مسیر رسیدن به اهدافش گام برمیداشت. آسیه السباعی توضیح داد: «پس از پایان قرارداد با سازمان، اعضای تعاونی به کار خود ادامه دادند تا اینکه با دوران کووید مواجه شدیم که پروژه را متوقف کرد. از آنجایی که ما در ابتدای تأسیس بودیم، قادر به توسعه تعاونی نبودیم، بهویژه اینکه اعضا نیاز داشتند توانمندیهای علمی و فنی خود در حوزه انرژیهای تجدیدپذیر را ارتقا دهند. بعد از آن، برای از سرگیری فعالیتها، اعضا مجبور شدند تعاونی را از شهر طنجه به منطقه روستایی فحص أجرة در شمال مراکش منتقل کنند.»
جستجوی راهکارهای جایگزین انرژی
آسیه السباعی توضیح داد که با توجه به چالشهای تغییرات اقلیمی و کمبود منابع انرژی، روی آوردن به انرژیهای تجدیدپذیر، بهویژه انرژی خورشیدی، به یک چالش مهم برای مراکش و کشورهایی که دسترسی محدودی به منابع انرژی دارند، تبدیل شده است. او افزود که این پروژهها نه تنها دوستدار محیط زیست هستند، بلکه با هزینه کمتر و بدون اثرات منفی زیستمحیطی اجرا میشوند و راهکارهای پایدار ارائه میکنند.
آسیه السباعی در مورد انتقال فعالیتهای تعاونی به منطقه روستایی «فحص أجره» توضیح داد که این تصمیم به دلیل سهولت در انجام آزمایشها گرفته شده است. در یک منطقه روستایی، آزمایش خشککنها و اجاقها قبل از عرضه به بازار راحتتر است و همچنین دسترسی به مواد اولیهای که فعالیت تعاونی بر آنها مبتنی است، مانند گیاهان دارویی و سبزیجات، آسانتر است. ضمن اینکه اجاقهای خورشیدی و خشککنها هر دو با انرژی خورشید کار میکنند.
تعاونی «ضياء للحلول الشمسية» بهعنوان یک پروژه پیشگام در منطقه شمال شناخته میشود. این تعاونی در سال ۲۰۲۱ برنده جایزه «لالة المتعاونة» بهعنوان بهترین ایده پروژه در منطقه طنجه-تطوان شد؛ این جایزه توسط وزارت توسعه اجتماعی، خانواده و همبستگی برای حمایت از زنان کارآفرین برگزار میشود. همچنین، تعاونی موفق به کسب جایزه «تميز المرأة المغربية» بهعنوان بهترین پروژه در منطقه طنجه-تطوان شد. همه این موفقیتها محرکهای قویای برای پیشبرد پروژه به سوی اهدافش ایجاد کرد، اهدافی که شامل تولید اجاقهای پخت با کیفیت بالا و خشککنهایی است که از منابع انرژی استفاده میکنند که تجدیدپذیری طبیعی آنها آنقدر سریع است که میتوان گفت در بازههای زمانی انسانی هرگز به پایان نمیرسند.
چالشها و مشکلات
آسیه السبعی در مورد چالشهایی که در این پروژه با آنها مواجه بود، گفت که این چالشها بسیار زیاد بودند و همین امر باعث شد بسیاری از زنان از این پروژه صرف نظر کنند. علاوه بر تلاش و زمان قابل توجه مورد نیاز برای ساخت اجاقها و خشککنها، این کار بسیار گران است و هزینههای قابل توجهی را میطلبد. علاوه بر این، این فرآیند به مهارتها و تکنیکهای متعددی نیاز دارد. اکثر شرکتکنندگان فقط آموزشهای نظری ضروری را دریافت کردند و فاقد مهارتهای عملی زیادی بودند.
آسیه السباعی افزود: «با ارتباط و همکاری با انجمنها و سازمانهای بینالمللی که تجربه طولانی در این حوزه دارند، توانستیم بر مشکلات فائق آییم و پس از اینکه از مدل قدیمی که دارای کاستیهای فنی زیادی بود، صرفنظر کردی، .روی یک مدل جدید از خشککن خورشیدی کار کنیم.»
وی افزود: «این خشککن در برخی کشورهای آفریقایی مورد استفاده قرار گرفته و نتایج خوبی داشته است. ما انواع مختلفی از آن را ساختیم و در حال حاضر در حال توسعه آن هستیم تا بتواند بهطور ۲۴ ساعته کار کند، چرا که انرژی خورشیدی را برای مدت طولانی ذخیره میکند، بهویژه برای محصولاتی مانند مرکبات به دلیل مقدار زیاد آب موجود در آنها، که خشک شدن آنها زمان زیادی میطلبد.
از دیگر چالشهایی که آسیه السباعی در پروژه با آن مواجه شد، جذب تکنسینهای متخصص در ساخت خشککنها و اجاقها و همچنین تضمین ادامه همکاری آنها بود، زیرا بیشتر تکنسینها در مواجهه با چالشها، پروژه را ترک میکنند.
بیاطلاعی از انرژیهای جایگزین
از جمله مشکلاتی که تعاونی با آن مواجه است، عدم آگاهی از اهمیت این خشککنهای خورشیدی و نحوه کارکرد آنها است. زیرا اکثر مردم هنوز اطلاعات زیادی درباره انرژیهای تجدیدپذیر و اهمیت آنها بهعنوان جایگزینی برای برق ندارند، و این باعث میشود تعاونی که در این حوزه فعالیت میکند، «مانند کسی باشد که خارج از جریان عمومی حرکت میکند.»
در این زمینه، آسیه السباعی بر لزوم آگاهسازی مردم نسبت به اهمیت انرژیهای تجدیدپذیر تأکید کرد و گفت: «اکثر مردم در مناطق روستایی با خشککن خورشیدی آشنا نیستند. باید بازدیدهای میدانی برگزار شود تا مردم با خشککنهای خورشیدی آشنا شوند، یاد بگیرند چگونه گیاهان و گیاهان دارویی را خرد کرده و با این خشککنها خشک کنند. همچنین مدت زمان خشک شدن محصولات بسته به شرایط اقلیمی هر منطقه متفاوت است؛ برای مثال در مراکش که دما بالاست، زمان زیادی لازم نیست، در حالی که در شمال کشور این زمان طولانیتر است.»
وی همچنین با اشاره به اینکه بیشتر مردم از مدت زمانی که پخت و پز خورشیدی نیاز دارد شکایت میکنند، غافل از اینکه پخت با انرژی خورشید زمان بیشتری میطلبد و این زمان بسته به مناطق و دماهای مختلف و همچنین فصول سال متفاوت است؛ برای مثال، پخت در زمستان با تابستان متفاوت است.
فعالیت این تعاونی بر تولید خشککنها و اجاقهای خورشیدی برای پخت غذا و سپس بازاریابی محصولات نهایی متمرکز است. این کار آسان نیست، زیرا فرهنگ پخت و پز خورشیدی و خشک کردن گیاهان هنوز در بین مراکشیها نسبتاً ناشناخته است، زیرا آنها ترجیح میدهند از وسایل برقی یا اجاقهای گاز بوتان استفاده کنند.
آسیه السباعی افزود: آموزش باید شامل نحوه استفاده از این دستگاههای خورشیدی و همچنین روش خرد کردن سبزیجات و میوههایی باشد که قصد خشک کردن آنها را داریم، تا نتیجه مطلوب حاصل شود، بهویژه در مورد گیاهان دارویی بسیار حساس که نیاز به دقت و مهارت در خرد کردن قبل از قرار دادن در خشککنها دارند.
ضعف آموزش در این حوزه
آسیه السباعی بر لزوم افزایش آگاهی نسبت به حفظ منابع طبیعی، مانند آویشن که به دلیل برداشت غیرمجاز قبل از رسیدن کامل، در مناطق شمالی در حال از بین رفتن است و این امر موجب تخلیه این ثروت طبیعی بسیار ارزشمند شده است تأکید کرد.
وی همچنین به اهمیت برنامهای که توسط این تعاونی با حمایت یک سازمان فرانسوی برای تولید خشککنهای خورشیدی و ارائه آن به ۱۰ تعاونی زنانه در منطقه طنجه-تطوان که در زمینه تولید گیاهان دارویی و معطر، خشک کردن انجیر و تولید کسکس فعالیت میکنند، تاکید کرد.
آسیه السباعی بر اهمیت پختوپز با استفاده از انرژی خورشیدی تاکید کرد و گفت که این روش علاوه بر استفاده از انرژیهای جایگزین، برای افرادی که به سفرهای طبیعتگردی چند روزه میروند بسیار عملی است، زیرا نیازی به استفاده از اجاقهای گازی یا برقی ندارد.
وی به ضعف آموزش و کمبود اطلاعات کافی در این حوزه، بهویژه در بخشهای فنی و عملی اشاره کرد، زیرا در حالی که بسیاری از کسانی که چنین پروژههایی را انجام میدهند، از جمله دانشجویان و محققان متخصص در انرژیهای تجدیدپذیر، درک نظری دارند، فاقد تخصص فنی هستند و بنابراین به شدت به آموزش در این زمینه نیاز دارند.
آسیه السباعی، در پایان صحبتهای خود، بر تقویت توانمندی زنان دارنده این پروژههای دوستدار محیط زیست که بر انرژیهای جایگزین متکی هستند تأکید کرد و گفت که باید آنها را از طریق تقویت مهارتهای فنی و بهرهمندی از تجربیات کشورهای پیشرو در این زمینه، تشویق کرد تا وارد حوزههایی شوند که مدتها به مردان اختصاص داشت.