رانيا عبدالله

یمن -  روایت‌هایی که در یکی از فضاهای امن در حومه تعز در جنوب غرب یمن شنیدیم، نشانه‌ای از شدت رنجی است که زنان تجربه کرده‌اند و هنوز هم تجربه می‌کنند. اما حفظ و ادامه این فضاهای امن، به‌ویژه در مناطق روستایی یمن، نیازمند تلاش‌های بیشتری است.

 

بدون سرپناه!

«من و فرزندانم بی‌سرپناه شدیم بعد از آن‌که خانه‌ام در جنگ تخریب شد.» فاطمه محمد، از زنان آواره‌شده از روستاهای نزدیک به «ادیم» در شهر التربة در جنوب غرب یمن، سخنان خود را با این جمله آغاز کرد.

خانه‌اش اوایل سال ۲۰۱۶ به‌خاطر جنگ تخریب شد و مجبور شد همراه کودکانش به التربة نقل مکان کند. چون توان پرداخت اجاره نداشت، به اجبار در اصطبل قدیمی مخصوص دام سکنی گزید. در این اصطبل «بقیه فضولات حیوانات را پاک کردم، آن را مرتب کردم و برای خودم و فرزندانم به‌عنوان مأوا استفاده کردم، چون استطاعت اجاره منزل نداشتیم».

فاطمه محمد در فضای امن مخصوص زنان نجات‌یافته از خشونت، واقع در منطقه الشمايتين در التربة، که زیر نظر «مرکز یمن مدیا جاید برای توسعه» فعالیت می‌کند، فرصتی برای رهایی از فشار روانی که از زمان آوارگی متحمل شده بود، یافت: «با روانشناس صحبت کردم، مشکلاتم را مطرح کردم، آموزش‌هایی دیدم، مورد حمایت روانی قرار گرفتم و همین آغاز روند بهبودی‌ام بود.»

بر اساس گزارش صندوق جمعیت سازمان ملل متحد برای سال ۲۰۲۴، حدود ۸۰٪ از ۴٫۵ میلیون آواره در یمن، که بیشترشان را زنان و کودکان تشکیل می‌دهند، توسط همین زنان اداره می‌شوند؛ به‌طوری‌که زنان عهده‌دار حمایت حدود یک‌چهارم خانوارهای آواره‌اند.

 

تجاوز و شوک

اما سعاد ناصر (این اسم مستعار است و او ترجیح داد نام واقعی‌اش فاش نشود) داستانی دردناک‌تر داشت. ماجرای دلخراش او از زمانی آغاز شد که دختر ۱۲ ساله‌اش هنگام رفتن به دستشویی در گوشه‌ای از حیاط خانه مورد ربایش قرار گرفت؛ گرچه نجات یافت، اما آن حادثه شوکی عمیق بر روان خودش و دخترش گذاشت.

با همراهی آهی عمیق برای خبرگزاری ما روایت کرد: «به‌خاطر جنگ، همراه بچه‌هایم به خانه پدرم منتقل شدیم، ولی آنجا کاملاً حریم خصوصی ندارد—دستشویی گوشه حیاط است. یک‌شب دخترم ساعت نه شب برای دستشویی بیرون رفت. ناگهان مردی کمین کرده بود؛ او را با ضربه‌ای به سر زد، از مو کشید و قصد بردن بیرون خانه را داشت. اما خوشبختانه وقتی صدای ما را شنید و دنبال او گشتیم، دخترم فرار کرد و در کنار ساختمان پنهان شد.»

او افزود: «دخترم پس از این حادثه به‌شدت شوکه شد، و من هم ضربه عمیق‌تری خوردم. آن زمان تصمیم گرفتم از خانه پدرم بیرون بیایم. دوستم مرا تشویق کرد که به فضایی امن نزدیک روستایمان بروم. من و دخترم جلسات حمایت روانی گرفتیم و تا حدودی توانستیم بر شوک غلبه کنیم.»

فاطمه و سعاد تنها زنانی نبودند که از این فضای امن در روستا بهره بردند؛ اما تصمیمات اخیر آمریکا مبنی بر توقف کمک‌های بشر دوستانه، به‌طرز چشم‌گیری ادامه این حمایت‌ها را مختل ساخت—به‌ویژه حمایت از زنان در مناطق روستایی.

همان‌طور که فاطمه محمد می‌گوید: «بعد از قطع حمایت نهادهای امدادی، امکانات اولیه‌ای که دریافت می‌کردیم قطع شد و اکنون من با همکاری پسرم تلاش می‌کنم نیازهای ضروری‌مان را که همه بر دوش من است، تأمین کنم.»

از سوی دیگر، ریَم الأدیمی، مسئول فضای امن زنان وابسته به «مرکز یمن مدیا گاید برای توسعه»، توضیح می‌دهد: «این فضا خدمات متنوعی ارائه می‌دهد: جلسات حمایت روانی–اجتماعی (فردی و گروهی)، کمک‌های حقوقی، جلسات آگاهی‌بخشی درباره محافظت از زن و کودک، کمک‌های اضطراری و برنامه‌ها و مداخلاتی که در خدمت زنانی هستند که از خشونت نجات یافته‌اند یا در اثر جنگ آواره شده‌اند.»

این مرکز تا پیش از این به بیش از ۲۵۰ زن در ماه خدمت می‌رساند؛ شامل زنان نجات‌یافته از خشونت، آواره‌ها و مادرانی که نان‌آورشان را از دست داده‌اند. ولی اخیراً به‌ویژه پس از تصمیمات اخیر مبنی‌بر توقف بخش اعظم حمایت‌های بشر دوستانه، بسیاری از کمک‌های خارجی قطع شده است.

بر اساس گزارش صندوق جمعیت سازمان ملل متحد، حدود ۷ میلیون نفر در یمن نیازمند درمان و حمایت روانی هستند اما تنها حدود ۱۲۰ هزار نفر به‌صورت منظم به چنین خدماتی دسترسی دارند. همچنین براساس این گزارش تاثیر تجمعی جنگ و محرومیت فشار روانی شدید و سنگینی بر مردم یمن—به‌ویژه زنان و دختران—وارد کرده است.

سازمان عفو بین‌الملل نیز هشدار داده که توقف ناگهانی کمک‌های خارجی از سوی ایالات متحده، سلامت و حقوق میلیون‌ها تن در یمن را که به این کمک‌ها وابسته‌اند، در معرض خطر قرار داده است.