ژوان کرمی

 

ایوان - اگر بپذیریم که به قول پولن دولابار: «هرچه مردان دربارەی زنان نوشته‌اند باید نامطمئن باشد، زیرا مردان در آنِ واحد هم داورند و هم طرف دعوا»، باید بر روایت زنان از زبان خودشان اصرار کنیم. زنان نە تنها خود را بلکه جهان را و همچنین تاریخ جهان و روابط را باید روایت کنند. بیشتر آنچه که می‌خوانیم، می‌شنویم و می‌دانیم یا به عبارت دیگر بیشتر شناخت ما از جهان، صدای مردان است. شناخت ما، دانشی مردانه است. اگر باور داشتە باشیم که همواره قدرت برتر روایتگر تاریخ بوده است، پس فرودستان برای برابری و توازن قدرت باید خود را و جهان را از نو روایت کنند. مردان همواره هم به سهم خود و هم به جای زنان سخن گفتەاند. دیگر زمان آن فرا رسیده است که زنان تریبون‌ها و منبرها را از مردان بگیرند و خود صدای خود باشند.

البتە اگر تنها به روایت جهان زنان از نگاه روشنفکران و اندیشمندان زن اکتفا کنیم، باز به مقصود خود نرسیدەایم. چه در آن صورت نیز تنها به روایت طبقەای از زنان دست یافتەایم. در این پروژه برآنیم که مستقیم و بی‌واسطه با زنانی از همەی طبقات اجتماعی به گفت‌وگو بپردازیم. در این دیدارها می‌کوشیم که پرسش‌های ما تنها در حد تلنگری باشد برای گشودن مباحث و تا حد امکان از هدایت و جهت‌دهی به روایت زنان حذر شود و به ایدەی خودروایت‌گری زنانه وفادار بمانیم.

دیدار امروز ما در پروژەی «خودروایت‌گری مبارزه است» با زنی شاعر و فعال مدنی است. "الف.ش" که به زبان کوردی و گویش جنوبی می‌نویسد، متولد شهر ایوان روژهلات کوردستان است. وی که خود را متعلق به خانوادەای  کارگر می‌داند، در حال حاضر شغلی ندارد. تا مقطع دیپلم تحصیلاتش را ادامه داده است، در حالی که توانایی‌اش در نوشتن و سرودن به زبان مادری حاکی از پتانسیل بالای وی دارد.

 

می‌توانید به یاد بیاورید که در کودکی چه زمانی با جنسیت خودتان مواجه شدید و درک کردید که با پسرها فرق دارید؟ این تفاوت آن زمان چه بار ارزشی برای شما داشت؟ تبعیضی احساس می‌کردید؟

بی‌گمان اکثر ما زنانی که در این جغرافیای مردسالار پا بە عرصە وجود نهادەایم گ، در طول حیات خود با مسئلەی تبعیض جنسیتی مواجه شده‌ایم و قطع به یقین اولین رویارویی نیز در نهاد خانواده و نخستین سال‌های کودکی ما زنان بوده‌است. به شخصه به نمونه‌های بسیاری در این خصوص برخوردم که نخستین آن‌ها در آغازین سال‌های دوران دبستان اتفاق افتاد. یک روز بە قصد بازی با سایر همسن و سالان خود که جمعی متشکل از چندین دختر و پسر بودند، قصد خروج از منزل داشتم کە خواهر بزرگم صدایم کرد و دامنی صورتی رنگ بە تنم پوشاند و گفت تو دختری، ازین بە بعد باید دامن بپوشی. آن روز با آن دامن صورتی به جمع هم‌بازی‌ها‌م رفتم. دامنی که اولین نشان دخترانگی‌ام بود و باوجود چالاکی بیشترم نسبت به سایر دوستانم اجازه نمی‌داد هم‌پای آنها جنب و جوش داشته‌باشم و بدوم.

 

دورەی نوجوانی و آغاز جوانی، دورەی احساس و مواجهە با مفهومی همچون عشق است. در این دوره چە تبعیض‌ها و محدودیت‌هایی بر شما و دختران دیگر اعمال می‌شد؟

آشنایی من با مفهوم عشق در دوران نوجوانی با مطالعەی متون ادبی منظوم و منثور در کتب درسی و غیر درسی شکل گرفت. آن زمان با امانت گرفتن رمان‌های موجود در کتابخانەی مدرسه و بالطبع مطالعەی آن‌ها با مفاهیم زیبا و رویایی عشق و دوستی آشنایی و پیوند برقرار کردم. رویایی از این جهت که این مفاهیم در دنیای واقعی ما به شدت تابو و ممنوعه بود. انگشت‌شمار دخترانی که جرٲت و جسارت قدم نهادن در این مسیر پر مخاطره را داشتند از دید سایرین دخترانی جلف و سبک‌سر به شمار می‌آمدند که وقار و متانت خود را به بهای ناچیزی فروخته بودند. گاه به چشم خود می‌دیدم که خانوادەی این دختران به زور متوسل شده و با کتک‌زدن آنها، آن هم به شیوه‌های بسیار متوحشانه و تٲسف‌برانگیز سعی در زدودن عشق از تفکراتشان را داشتند. اما در همین اثنا طرف مقابلِ آن دختران که پسران بودند به هیج‌وجه با چنین رفتارهایی از سمت خانواده یا اجتماع مواجه نبودند.

 

در شرایطی که خیلی از زنان در جامعەی ما تحت فشار ازدواج می‌کنند یا ازدواجشان انتخابی است بین بد و بدتر، یعنی ترجیح دادن سرپرستی همسر به سرپرستی پدر و خانەی همسر به خانەی پدری است؛ آیا می‌شود ازدواج را یک انتخاب آزادانه تعریف کرد؟

ازدواج کردن تحت این شرایط نه تنها چیزی را تغییر نمی‌دهد بلکه گرەی این کلاف را کورتر می‌کند. آزادی انتخاب زمانی معنا دارد که از آغازین مرحلەی ازدواج که همانا آشنایی و مراودات به نیت شناخت شخصیت و روحیات دو جنس است، از مساوات و برابری فرهنگی برخوردار باشند و جو فرهنگی جامعه و به خصوص خانواده، زن را به سمت و سوی انتخاب بین بد و بدتر سوق ندهد.

 

استقلال مالی و اقتصادی زن از همسر یا پدر تا چە اندازه می‌تواند بر زندگی شما و دیگر زنان اثر بگذارد؟ به عبارتی دیگر محدودیت‌ها و انقیاد زنان را تا چە اندازه معلول وابستگی اقتصادی می‌دانید؟

عدم وابستگی مالی و اقتصادی به همسر یا پدر، قطع به یقین تٲثیر بسزایی در بهبود سبک زندگی یک زن و بالطبع انتخاب‌هایش خواهد گذاشت. اگر یک زن از استقلال مالی برخوردار باشد، مجبور به تحمل کج‌رفتاری‌های پدر یا همسر یا هر شخص دیگری نخواهد بود.

 

انقلاب ژن ژیان ئازادی نقطه عطفی تاریخی از لحاظ حضور زنان به عنوان سوژه در تاریخ کوردستان و ایران است. صدای این انقلاب را تا چه اندازه صدای خود می‌دانید؟ آیا این انقلاب خواست‌های شما را نمایندگی می‌کند؟

صدای این انقلاب نە صدای من، بلکە صدای همە‌ی زنان در تمامی اعصار و دوران‌ها در گوشە گوشەی این هستی پهناور بود کە از گلوی زنان کورد برخواست و بە گوش جهانیان رسید. خواست و میل و رغبت تمامی زنان جهان بود کە در قالب شعار "ژن ژیان ئازادی" در پهنەی عالم گسترش یافت و بنیان‌های فکری مردسالارانەی حاکم بر جهان را بە لرزە درآورد. اگر بە مفهوم واقعی این شعار بنگریم می‌توان گفت آری، صدای من هم بود اما متٲسفانە در مرکز و تعدادی دیگر از شهرهای‌ ایران مفهوم آزادی لوث شد و باعث سوء برداشت‌هایی شد.

 

اگر این انقلاب منجر به تغییرات سیاسی بنیادین شود، انتظار دارید جامعه فردا چگونە باشد و چە تغییراتی در زندگی زنان از جنبه حقوق، برابری، آزادی‌های فردی، مشارکت سیاسی و اقتصادی باید اتفاق بیفتد؟

برای ایجاد تغییرات اساسی و بە ویژە مثبت فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی، بالاخص در مورد زنان، نیاز بە آگاهی‌بخشی و فرهنگ‌سازی در سطح کلان داریم، تا زنان از حق و حقوق فردی و اجتماعی خود آگاه شده و در جهت نیل به آن و احقاق حقوق پایمال‌شدەی خود توسط جامعه و فرهنگ مردسالار گام بردارند. بلکه در نهایت به جامعه‌ای شکوفا که حقوق و آزادی‌های فردی و برابر و رشد و تعالی بشر در چارچوب انسانیت در آن جاری و ساری است برسیم.