ساریا دنیز

مرکز خبر- ترکیه در هفته‌های اخیر، با اعلامیه‌های پیاپی دربارۀ حل مسئلۀ کورد مواجه شده است. در شرایطی که روند صلح با سرعت پیش می‌رود و حتی معنای واژگان مورد موشکافی قرار می‌گیرد، تلاش‌ها برای حل این مسئله ادامه دارد. پس از فراخوان «صلح و جامعۀ دموکراتیک» رهبر خلق کورد عبدالله اوجالان در ۲۷ فوریه، زنان با صراحت اعلام کرده‌اند که برای پشتیبانی از فرایند جدید و گسترش دموکراسی و صلح در جامعه تلاش خواهند کرد.

مشارکت زنان در میزهای مذاکره و فرایندهای حل مسئله تا به امروز، همواره موضوع بحث بوده است. برخلاف الگوهای جهانی، در مذاکرات پیشین ترکیه، حضور زنان در روند صلح تنها با تلاش رهبر خلق کورد عبدالله اوجالان تا حدودی امکان‌پذیر شد. پس از دیدار اخیر در ۲۷ فوریه، رهبر خلق کورد عبدالله اوجالان به مناسبت روز جهانی زن (۸ مارس) بار دیگر زنان را مخاطب قرار داد و گفت: «رمز اصلی دوره جدید، مبارزه برای دموکراتیک‌سازی است. عامل انقلابی مبارزه برای دموکراتیک‌سازی، زنان هستند.»

زنان ترکیه در دوران درگیری چه تجربیاتی اندوختند؟ در مراحل مختلف «فرایند چاره‌اندیشی»، کنشگران مختلف چگونه رفتار کردند؟ به‌ویژه برای زنان کورد، از دهۀ ۹۰ به بعد، مسئلۀ مقاومت و بقا اهمیتی حیاتی داشته است. وقایع دهۀ ۹۰، نمود آشکاری از جنگ و مقاومت در این سرزمین‌ها بود. این دهه در تاریخ ترکیه و کوردستان، به‌عنوان تاریک‌ترین برهه از نظر ظلم و ستم ثبت شده است؛ دوره‌ای که با ناپدیدشدن‌ها در بازداشتگاه‌ها، شکنجه، تجاوز، کشتارهای جمعی، چاه‌های اسید و فجایع بی‌شمار دیگر عجین شده است.

این سرکوب، در عین حال، باعث رشد بیشتر بذرهای مقاومتی شد که در دهۀ ۸۰ به رهبری ساکینه جانسز در زندان‌ها کاشته شده بود. با توسعۀ جنبش زنان کورد، نقش و حضور آنان برجسته‌تر گردید. در چرخۀ خشونتی که مانند سیاه‌چاله همه چیز را به کام خود می‌کشید، جنایات جنگی متعددی علیه زنان از ۱۲ سپتامبر تا مرعش، از سوروچ تا اعمال مقررات منع آمد و شد، از فاجعۀ ایستگاه قطار تا قتل‌عام‌های گستردۀ دیگر، به وقوع پیوست.

 

مادران شنبه خواستار پذیرش مسئولیت هستند

زنان همواره پیشگامان دفاع از صلح بوده‌اند و هرگز از مقاومت برای دستیابی به آن عقب‌نشینی نکرده‌اند. در کشوری که آمار دقیقی از قتل‌های با عاملان ناشناخته وجود ندارد، حرکت مادران شنبه تجربه‌ای ارزشمند در مسیر جستجوی عدالت محسوب می‌شود. این زنان که هر هفته برای پیگیری سرنوشت عزیزان ناپدیدشدۀ خود گردهم می‌آمدند، با وجود رویارویی با انواع تهاجمات، موفق شدند صدای اعتراض خود را به گوش جهانیان برسانند.

مبارزۀ این زنان که توانستند دامنۀ اعتراضات خود را به شهرهای مختلف گسترش دهند، همچنان بی‌وقفه ادامه دارد. مادران شنبه در تازه‌ترین اقدام خود، ضمن اعلام پشتیبانی از فرایند جاری، به‌عنوان یکی از طرف‌های ذینفع چنین بیان کردند: «امید داریم فراخوان "صلح و جامعۀ دموکراتیک"، سرآغاز مسیر دشوار صلح باشد. پس از ۱۰۴۰ هفته تلاش، از دولت می‌خواهیم مسئولیت خود را در قبال یافتن عزیزان ما که در بازداشت ناپدید شده‌اند و مجازات مرتکبان این جنایات بپذیرد؛ ناپدیدشدگی‌هایی که نتیجۀ سیاستی است که با دگراندیشان دشمنی می‌ورزد و آنان را از حمایت قانون محروم می‌سازد.»

 

مادران آشتی

زنان کورد با گسترش دامنۀ مبارزات خود، در سال ۱۹۹۹ ابتکار عمل مادران آشتی را پایه‌گذاری کردند. این مادران که با تلاش‌های خستگی‌ناپذیرشان به نماد برجستۀ جنبش زنان تبدیل شدند، با روسری‌های سفید خود، رهبری فرایندهای نوین را نیز بر عهده گرفتند.

آنان همچنان سخنگوی زنان کورد و تمامی صلح‌طلبان کشور باقی مانده‌اند. مادران آشتی به تازگی از جایگاه مجلس سخنرانی کردند و پس از انتشار آخرین بیانیه‌ها، از عموم مردم خواستند تا از صلح و دموکراسی پشتیبانی کنند و از همۀ گروه‌ها دعوت کردند مسئولیت پیشبرد این فرایند را بر دوش گیرند.

 

ابتکار عمل زنان برای صلح

دهۀ ۲۰۰۰ به‌عنوان دورانی که مبارزات زنان شکلی سازمان‌یافته‌تر به خود گرفت، در خاطره‌ها مانده است. زنان در سال ۲۰۱۳ با تقویت "ابتکار عمل زنان برای صلح" (BİKG) در ترکیه، موفق شدند صدای خود را در فضای سیاسی کشور رساتر کنند. این جنبش ابتدا در سال ۱۹۹۹ تحت حمایت انجمن حقوق بشر (İHD) و با مشارکت دانشگاهیان، ناشران، روزنامه‌نگاران و زنان فعال در حوزه‌های گوناگون شکل گرفت.

این گروه کوشید مبارزات خود را به عرصۀ مذاکرات رسمی وارد کند و در این مسیر نشست‌های متعددی برگزار نمود. آنان در بیانیه‌های خود ضمن افشای ماهیت دهشتناک جنگ، خواستار اجرای موازین حقوق بین‌الملل در زمینۀ مخاصمات و همچنین تضمین حق مشارکت زنان در این فرایند شدند.

زنان که در بسیاری از نقاط جهان، قربانیان مستقیم جنگ‌ها، اشغال‌گری‌ها، منازعات داخلی و درگیری‌ها هستند از این رو در فرایندهای گفتگو و صلح تلاش می‌کنند تا صدای خود را به گوش همگان برسانند. در ترکیه، گرچه این فرایند‌ها مسیری متفاوت با الگوهای جهانی طی می‌کند اما در این کشور نخستین تجربۀ سازمان‌یافتۀ زنان با "ابتکار عمل زنان برای صلح" (BİKG) رقم خورد. این امر با انجام فعالیت‌های مؤثر، توانست آگاهی‌های گسترده‌ای ایجاد کند.

در فرایند پیشین، هنگامی که مذاکرات هنوز در مرحلۀ گفتگوهای اولیه بود، به درخواست رهبر خلق کورد عبدالله اوجالان، جیلان باغریانیک به نمایندگی از (ک‌ژ‌آ) به هیئت مذاکره‌کننده پیوست. امروز نیز زنان داوطلبانه پیشگامی در فرایند آزادسازی، دموکراسی‌خواهی و صلح‌طلبی را برعهده گرفته‌اند.

 

این آغاز عصری نوین است

با هالیده ترک‌اوغلو، سخنگوی مجلس زنان حزب دم، دربارۀ تحولات اخیر و تجربیات صلح زنان در کشور گفتگو کردیم. ترک‌اوغلو ضمن تشریح نگاه زنان به روند کنونی پس از بیانیۀ ۲۷ فوریه، تأکید کرد که آنان این تحول را نه صرفاً یک فرایند جدید، بلکه  آن را به عنوان سرآغاز عصری نوین قلمداد می‌کنند.

او در این باره گفت: «اکنون بر همگان آشکار شده که سیاست‌های مبتنی بر جنگ، خشونت، انکار، رد و نابودی که تاکنون پیگیری شده، به بن‌بست رسیده و ادامۀ آن ناممکن است. تجربه نشان داده بحران‌های چندوجهی برآمده از جنگ، با روش‌های پیشین قابل حل نیستند. این حقیقت آشکار شده که گفتمان قطبی‌ساز و تفرقه‌افکن، هیچ دستاوردی نداشته و برعکس، پافشاری بر این نوع سیاست که تک‌صدایی را تقویت می‌کند، تنها به ژرف‌تر شدن خشونت و کشتار خواهد انجامید.

ما با فراخوان "صلح و جامعۀ دموکراتیک" رهبر خلق کورد عبدالله اوجالان به مرحله‌ای نوین گام نهاده‌ایم. این دوره از دیدگاه ما زنان، فراتر از یک فرایند تازه، به‌معنای گشوده شدن دروازه‌های عصری جدید است. هر عبارت این فراخوان، مسیری برای ساختن زندگی آزاد و برابر پیش روی ما می‌گشاید.»

 

ما مسئولیت داریم مبارزه را بیش از پیش گسترش دهیم

هالیده ترک‌اوغلو با تأکید بر ارزشمند بودن این دوره برای زنان گفت: «مسیری که با فراخوان رهبر خلق کورد عبدالله اوجالان گشوده شده، راهی است به سوی همزیستی آزاد و برابر خلق‌های خاورمیانه. از این طریق زنان، جوانان و پیروان ادیان گوناگون می‌توانند در برابر جنگ‌های قدرت و سلطه‌طلبی نظام‌های مردسالار که هزاران سال در سرزمین کهن بین‌النهرین جریان داشته است، ایستادگی کنند.

پیمودن این مسیر برای ما زنان حیاتی است؛ چرا که ما سنگین‌ترین بهای سیاست‌های جنگ و خشونت را پرداخته‌ایم. ما عمیق‌ترین رنج‌ها را از فقر، بیکاری، استثمار و خشونت برخاسته از جنگ تجربه کرده‌ایم. وظیفۀ ماست که مبارزه برای جهانی عاری از خشونت و استثمار را قدرتمندتر از همیشه پیش ببریم.

از این رو، پشتیبانی قاطعانه از این فراخوان که راه صلح شرافتمندانه را در برابر جنگ می‌گشاید، برای ما زنان ضرورتی انکارناپذیر است. ما فراخوانی را که از اول اکتبر آغاز شده و با بیانیۀ رهبر خلق کورد عبدالله اوجالان در ۲۷ فوریه ۲۰۲۵ تداوم یافته، تنها نخواهیم گذاشت و نسیم آزادی و برابری را با تمام توان خواهیم گستراند.»

 

در برابر ذهنیت مردسالارانه ایستادگی کردیم

اگرچه نقش زنان در فرایندهای چاره‌اندیشی پیشین همواره محل بحث بوده، اما آنها همیشه موفق شده‌اند راهی برای بیان خواسته‌های خود بیابند. هالیده ترک‌اوغلو در ارزیابی تجربیات گذشته چنین گفت: «زنان در فرایندهای چاره‌اندیشی پیشین، تلاش‌های گسترده‌ای برای مشارکت با تکیه بر توانمندی‌های ذاتی خود انجام دادند. هرچند به میزان مطلوب دست نیافتیم، اما در آن برهه زمانی معتقد بودیم که زنان یکی از کنشگران اصلی این فرایند هستند. در آن زمان نیز به‌خوبی آگاه بودیم که این روند نمی‌تواند صرفاً توسط مردان یا با حضور نمادین زنان پیش رود، و تمام فعالیت‌های خود را با چنین بینشی سامان دادیم.

ما هرچند به شکلی محدود، کوشیدیم نقش خود را در فرایند چاره‌اندیشی ایفا کنیم اما باید تأکید کرد که در برابر نگرش مردسالارانه‌ای که خواهان حذف زنان از این عرصه بود، مقاومتی چشمگیر نشان دادیم.»

 

این فرایند فراتر از آن است که صرفا به مردان واگذار شود

هالیده ترک‌اوغلو با اشاره به تجربیات عمیق زنان در فرایندهای چاره‌اندیشی، چنین ادامه داد: «تشکل‌هایی مانند ابتکار عمل زنان برای صلح و مجلس آزادی زنان، اقدامات مهمی در زمینۀ چگونگی دستیابی به صلح انجام داده‌اند. بی‌تردید این تجربیات، راهنمای ما در پیشبرد سیاست صلح شرافتمندانه در دورۀ کنونی خواهد بود. با پشتوانۀ این دستاوردها، در دورۀ جدید تلاش‌های خود را برای انعکاس رساترین صدای زنان آغاز کرده‌ایم.

پیش از پرداختن به اقدامات آینده، باید تأکید کنم که این فرایند آنقدر حیاتی است که نمی‌توان آن را تنها به مردان سپرد. بر این اساس، تمامی سازمان‌های زنان، پلتفرم‌ها، انجمن‌های مبارزه با خشونت علیه زنان، بخش‌های زنان در نهادهای مدنی، مراکز زنان در کانون‌های وکلا، زنان فمینیست و تمامی زنان باید در راستای صلح شرافتمندانه، صدای خود را بلند کنند.

فارغ از تفاوت‌های فکری، دیدگاهی یا حزبی، هنگامی که موضوع صلح شرافتمندانه مطرح است، همۀ ما مسئولیتی یکسان داریم. ما باید خود را کنشگران اصلی این فرایند بدانیم و با همگرایی در گفتار، کردار و پیام صلح‌طلبانۀ زنان، به این دوره جهت دهیم تا با همیاری یکدیگر، صلح شرافتمندانه را بنا کنیم.»

 

زنان باید هم پیشگام و هم سازنده باشند

هالیده ترک‌اوغلو با تأکید بر اینکه «اگر ما زنان سنگین‌ترین بهای جنگ را می‌پردازیم، پس باید رساترین صدای صلح شرافتمندانه نیز باشیم»، در پاسخ به پرسشی درباره چگونگی اجرای فرایند صلح گفت: «هر فرایند مذاکره‌ای که در آن صدای زنان شنیده نشود، ناقص خواهد بود. در واقع این تنها زنان هستند که می‌توانند بهایی را که در جنگ‌ها و منازعات پرداخته‌اند بازگو کنند و همچنین برای پایان دادن به این رنج‌ها راه حلی پیشنهاد دهند.

چه کسی بهتر از مادران می‌تواند برای پایان دادن به درد یک مادر صلح‌طلب، یک مادر سرباز و جلوگیری از تکرار این مصیبت‌ها سخن بگوید؟ به همین دلیل، زنان باید پیشگام و صاحب سخن در فرایندهای مذاکره باشند. این زنان هستند که می‌توانند این فرایندها را با بیشترین شفافیت هدایت کنند و به آن جهت دهند.

علاوه بر این، فرایندهای مذاکره محدود به گفتگوهای پشت میز نیستند. این فرایند و صلح حاصل از آن باید در سطح جامعه گسترش یابد. مسئولیت این گسترش بر دوش زنان، جوانان، کارگران و زحمتکشان است. هر گروه باید در حوزۀ خود، شبکۀ سازماندهی را به گسترده‌ترین شکل ممکن توسعه دهد و برای نهادینه کردن صلح در جامعه تلاش کند.»

 

دیدار با فراکسیون‌های زنان احزاب پارلمانی

هالیده ترک‌اوغلو با اشاره به برنامه‌ریزی مجلس زنان حزب دم برای پذیرش مسئولیت در این فرایند گفت: «ما برنامه‌ای زمان‌بندی شده تدوین کرده‌ایم. در چارچوب این برنامه، هفتۀ آینده دیدارهای خود را با بخش‌های زنان احزاب سیاسی که در پارلمان دارای فراکسیون هستند، آغاز خواهیم کرد. ما به‌خوبی می‌دانیم که هم‌صدایی زنان در عرصۀ سیاست، برای ما که پیشگامان صلح شرافتمندانه هستیم، امری حیاتی است.

همچنین با زنان روزنامه‌نگار که قادرند این دوره را با نگاهی زنانه، به واقعی‌ترین و شفاف‌ترین شکل به زنان و تمامی خلق‌ها منتقل کنند، نشست‌هایی برگزار خواهیم کرد.

با گروه‌های زنان در اتحادیه‌های کارگری دیدار خواهیم داشت تا با پیوند دادن صدای خود با صدای زنان کارگر و زحمتکش، راهکارهای ساخت زندگی آزاد و برابر را به بحث بگذاریم.

از طریق همگرایی میان مجالس زنان، سازمان‌ها، پلتفرم‌ها و زنان عضو شوراهای شهر در استان‌های مختلف، برای تحقق صلحی شرافتمندانه به پیشگامی زنان مبارزه خواهیم کرد.»