رانيا عبد الله

یمن- دگرگونی‌های اقلیمی به بروز پدیده‌هایی منجر شده که گیاهان را تضعیف می‌کند و راه را برای قدرت‌گیری آفات و حشرات زیان‌بار هموار می‌سازد. افزایش دمای هوا و شیوع این آفات به تهدیدی جدی برای کشاورزان بدل شده و بسیاری را از ادامه کشت‌ و کار منصرف کرده است.

 

حشرات ناشناخته‌ای که به جان محصولات افتادند

نبیهه هارون، کشاورزی از روستاهای غرب تعز، در دو فصل زراعی اخیر از کشت زمینش دست کشیده است. دلیل آن هم چیزی نیست جز گسترش آفات و حشراتی که نه‌ تنها مزرعه‌اش بلکه زمین‌های کشاورزان اطراف را نیز فراگرفت.

او که پیش‌تر سالانه دو بار محصول برداشت می‌کرد، حالا منبع درآمد خود را از دست داده است. نبیهه با نگرانی می‌گوید: «حشراتی عجیب قبل از برداشت، محصول ما را بلعیدند. نمی‌دانم آیا این‌ها نتیجه تغییرات اقلیمی هستند یا نه؟»

او ادامه می‌دهد: «از کودکی کشاورزی می‌کنم، اما هیچ‌گاه چنین آفات ناشناخته و مقاومی ندیده‌ام. حشراتی که نه‌ تنها نمی‌توانیم مهارشان کنیم، بلکه هر روز بیشتر محصولات و درختان را نابود می‌کنند. حاصل تلاش‌مان به صفر رسیده و زیان‌های زیادی را متحمل شده‌ایم.»

نبیهه با حسرت می‌گوید: «پیش‌تر با فروش محصولات تمام نیازهایمان را تأمین می‌کردیم و سرمایه فصل بعد را هم ذخیره می‌نمودیم. اما حالا چیزی جز بدهی نصیب‌مان نمی‌شود.»

او اشاره می‌کند که «محصولات به‌ناگهان دچار سوختگی می‌شوند و از بین می‌روند. فصل‌های قبل کدو، گوجه و چند نوع سبزی کاشتم، اما به محض شکوفه‌زدن درختان، این حشرات جدید به جانشان افتادند. حتی با استفاده از انواع سم هم نتوانستم از شرشان خلاص شوم.»

 

از میوه به قهوه؛ حشره‌ای که جابه‌جا شد

سعیده علی احمد، کشاورز دیگری‌ست که از حمله کرم میوه به درختان قهوه گلایه دارد: «تا چند سال پیش هرگز شاهد حشرات غریب در مزارع قهوه نبودیم، اما حالا حدود چهار سال است که این کرم که قبلاً به درختان گواوا و انبه آسیب می‌زد، به جان قهوه افتاده است و زیان‌های زیادی به بار آورده.»

او می‌افزاید: «نتوانستم با این آفت مقابله کنم. حتی از اداره کشاورزی کمک خواستم، اما فایده‌ای نداشت و محصولم خراب شد. مانده‌ام حیران در برابر این حشره‌ای که راهی برای مقابله با آن نمی‌دانم.»

 

آفت‌ها چگونه منتقل می‌شوند؟

فاطمه علی، مهندسی کشاورزی و متخصص در حوزه گیاه‌پزشکی، توضیح می‌دهد که عواملی همچون باد، موجودات زنده، باران و جاری‌شدن سیلاب‌ها در انتقال و گسترش آفت‌ها نقش مهمی دارند.

بر اساس داده‌های پلتفرم بین‌المللی «کابی» (CABI) در زمینه مبارزه زیستی، تغییرات اقلیمی سرعت جابجایی و گسترش آفات گیاهی را در سراسر جهان افزایش داده است. دمای بالا و رطوبت زیاد محیطی، به رشد و گسترش این آفات کمک می‌کند. به‌ گفته‌ی این نهاد، حتی افزایش تنها دو درجه‌ای دما می‌تواند تعداد نسل‌های یک آفت را در یک فصل به‌طور چشمگیری بالا ببرد.

گرچه کشاورزان برای مقابله با آفات به آفت‌کش‌های شیمیایی پناه می‌برند، اما این سموم می‌توانند به حشرات مفیدی مانند زنبورها آسیب زده، چرخه‌های زیست‌محیطی مانند خاک و رودخانه‌ها را مختل کنند و در نتیجه توان گیاهان در برابر تغییرات اقلیمی را کاهش دهند.

همچنین طبق گزارش «کابی»، همین سموم شیمیایی عامل حدود یک تا چهار درصد از انتشار گازهای گلخانه‌ای هستند و در نتیجه، خود نیز به تشدید بحران اقلیمی کمک می‌کنند.

 

باورهای نادرست، بحران را بدتر می‌کند

فاطمه علی تأکید می‌کند که مبارزه‌های سطحی و ناهماهنگ اغلب بی‌نتیجه است. او می‌گوید: «بسیاری از کشاورزان تصور می‌کنند که با افزایش میزان سم، آفات نابود می‌شوند، در حالی‌ که این کار فقط موجب مقاوم‌شدن حشرات در برابر سم و کاهش تأثیر آن می‌شود.»

او توصیه می‌کند که کشاورزان حتماً با مهندسان کشاورزی مشورت کنند، به دستورالعمل‌ها پایبند باشند، میزان مصرف و نوع سم را با دقت رعایت کرده و در دوره‌های مختلف آن‌ها را تغییر دهند؛ درست همان‌طور که پزشک دارو را با توجه به شرایط بیمار عوض می‌کند.

او کشاورزی را به وضعیت یک بیمار تشبیه می‌کند و می‌گوید: «همان‌طور که بیمار باید علائمش را دقیق به پزشک بگوید، کشاورز هم باید اطلاعات دقیق و حتی عکس از گیاه را به متخصص بدهد تا بتوان بیماری را درست تشخیص داد و درمان مناسب تجویز کرد.»

 

جای خالی نهادهای مسئول

با وجود سرعت بالای تغییرات اقلیمی، نهادهای مسئول در یمن توجه چندانی به این مسئله نداشته‌اند و برای مقابله با آن برنامه‌ای تدوین نکرده‌اند. فاطمه علی می‌گوید: «دست‌کم کاری که دولت می‌تواند بکند، پایش شرایط اقلیمی و فعال‌سازی نقش مهندسان کشاورزی برای تهیه گزارش‌های به‌روز، تدوین طرح‌های واکنش و انجام پژوهش‌هایی در زمینه تأثیر اقلیم بر آفات و سلامت گیاهان است.»

او همچنین توصیه می‌کند که بذرهای وارداتی به‌صورت منظم آزمایش شده و از سلامت آن‌ها اطمینان حاصل شود، در کنار آن، آگاهی‌رسانی به کشاورزان درباره تغییر اقلیم و روش‌های مقابله با آن باید جدی گرفته شود.