تپه‌های سنه؛ میراثی در معرض تهدید
تپه‌های تاریخی و زیست‌محیطی سنه با تهدیدات جدی از سوی ساخت‌وسازهای غیرمجاز و تخریب‌های محیطی مواجه‌اند، در حالی که فعالان زیست‌محیطی برای حفاظت از آن‌ها تلاش می‌کنند.
سنه- تپه‌های سنه بخش مهمی از هویت، تاریخ و اکولوژی این شهر را تشکیل می‌دهند. دیرزمانی است که فعالان محیط زیست و دغدغه‌مندان به ارزش این میراث طبیعی پی برده و برای احیا و نگهداری آن تلاش می‌کنند تا بتوانند این سرمایه را به آیندگان انتقال دهند. بااین‌حال، علی‌رغم تمام کوشش‌ها، در بسیاری از موارد با موانعی روبه‌رو شده‌اند، چراکه حمایت‌های قانونی از آن‌ها ناکافی بوده و در مقابل، سودجویان با حمایت‌های غیرمستقیم به تخریب هرچه بیشتر این تپه‌ها پرداخته‌اند؛ امری که نابودی هویت تاریخی و طبیعی شهر سنه را در پی دارد.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که ۲۲ تپه در این شهر قابلیت احیا و استفاده در قالب فضای سبز، مراکز ورزشی و تفریحی را دارند. برخی از این تپه‌ها عبارت‌اند از: قوت، دن، بعثت، شه‌وبو، شیخ سلام، شیخان، گرز رستم، روسی، شیخ محمدباقر، قشلاق، کشاورز، جنگلبانی، قوپال، توس نوذر، پیر غریب، تکیه و چمن، فریدونی، دیدگاه، ملت، ریوی جار، سنجیلی، کوچکه‌ره‌ش(سنگ سیاه)، پنج دار، نساره، میرزوره، پیرچنار و نیشتمان. این تپه‌ها از نظر اکولوژیکی (پایداری و تاب‌آوری زیست‌محیطی)، منظری (به‌عنوان پل ارتباطی میان طبیعت و سازه‌های شهری) و اجتماعی (به‌عنوان فضاهای عمومی مناسب برای برگزاری رویدادها) از اهمیت بسزایی برخوردارند.
ارزش و اهمیت تپه‌ها بسته به موقعیت جغرافیایی و اکولوژیکی، پیشینه تاریخی و فرهنگی، نقش در چشم‌انداز شهری، تأثیر بر هویت محلی، قابلیت توسعه در چارچوب فضای سبز، میزان تخریب‌پذیری و تهدیدات انسانی متفاوت است. برخی از این تپه‌ها، به دلیل ویژگی‌های خاصشان، اولویت بیشتری در برنامه‌های حفاظتی و توسعه‌ای دارند.
از منظر تاریخی و فرهنگی، برخی از این تپه‌ها قدمتی دیرینه دارند و بخشی از آثار باستانی سنه محسوب می‌شوند؛ چراکه روزگاری محل زندگی، پناهگاه و حتی دژهای دفاعی بوده‌اند. از نظر تأثیر بر منظر شهری نیز، برخی از تپه‌ها با موقعیت خاص خود، به‌ویژه آن‌هایی که مشرف به میدان اقبال(آزادی) و مرکز شهر هستند، نقش اساسی در شکل‌گیری هویت بصری سنه دارند. علاوه بر این، تپه‌هایی که ظرفیت تبدیل شدن به پارک‌های طبیعی و کمربندهای سبز شهری را دارند، نقشی کلیدی در حفظ محیط زیست و توسعه پایدار شهر ایفا می‌کنند.
متأسفانه، برخی از این تپه‌ها به دلیل موقعیت استراتژیکشان مورد هجوم ساخت‌وسازهای غیرقانونی قرار گرفته‌اند یا در معرض فرسایش و تخریب زیست‌محیطی هستند. مقابله با این روند ضروری است. نمونه بارز آن تپه کوچکه‌ره‌ش است که در نقطه‌ای کلیدی از شهر سنه واقع شده و از نظر اکوسیستم شهری، تأثیر مهمی در تهویه هوا و کاهش آلودگی دارد. این تپه همچنین به‌عنوان ذخیره‌گاه طبیعی، پوشش گیاهی و زیستگاه گونه‌های جانوری ارزشمند شناخته می‌شود. بااین‌حال، گسترش ساخت‌وسازهای مسکونی و توسعه شهری در این منطقه نگرانی‌های زیادی برای فعالان محیط زیست و مردم ایجاد کرده است. این در حالی است که تپه کوچکه‌ره‌ش تحت حمایت کمیته محافظت از تپه‌ها و منابع طبیعی شهر سنه قرار دارد و این کمیته ممنوعیت ساخت‌وساز در این منطقه را به‌صورت قانونی تصویب کرده است.
کمیته محافظت از تپه‌ها که زیر نظر شورای عالی شهرسازی و معماری ایران فعالیت می‌کند، متشکل از فعالان محیط زیست و برخی نهادهای دولتی است و با هدف حفاظت از تپه‌ها، چشمه‌ها، قنات‌ها، روددره‌ها و سایر عناصر طبیعی سنه در سال ۱۳۹۸ تشکیل شد. این کمیته قوانینی را به تصویب رسانده که بر اساس آن، هرگونه بهره‌برداری از این تپه‌ها برای ساخت‌وساز ممنوع است و این مناطق باید به‌عنوان میراثی برای نسل‌های آینده حفظ شوند. از جمله وظایف این کمیته، افزایش ظرفیت سازمان‌های مردم‌نهاد، هماهنگ‌سازی اقدامات مرتبط با حفاظت از تپه‌ها، دعوت از اشخاص حقیقی و حقوقی برای حمایت از این هدف و ارتقای آگاهی شهروندان نسبت به اهمیت این مناطق است.
بااین‌حال، در عمل، تپه‌هایی که در محدوده کمربند سبز سنه قرار دارند، همچنان مورد تهدید هستند. هر بار گروهی از افراد سودجو که از حمایت‌های خاصی برخوردارند، به این تپه‌ها تجاوز کرده و حتی مانع فعالیت‌های حفاظتی مانند نهال‌کاری می‌شوند. در مواردی، این افراد با خشونت علیه فعالان محیط زیست برخورد کرده و تلاش دارند مسیر احیا و نگهداری این مناطق را مسدود کنند. این در حالی است که حفاظت از این تپه‌ها نه‌تنها برای اکولوژی شهر، بلکه برای هویت تاریخی و فرهنگی سنه ضروری است. مقابله جدی با این روند و اجرای دقیق قوانین حفاظتی، گامی اساسی در جهت حفظ این میراث ارزشمند برای نسل‌های آینده خواهد بود.
تپه‌ی کوچکه‌ره‌ش، به‌عنوان یکی از نمادهای طبیعی شهر سنه، از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. این تپه، همچون کوه آبیدر، بخشی از هویت و شناسنامه‌ی این شهر محسوب می‌شود و جلوگیری از ساخت‌وسازهای غیرمجاز و تخریب آن امری ضروری است.
اگرچه تلاش‌های فعالان زیست‌محیطی برای محافظت از تپه‌ها همچنان ادامه دارد، اما متأسفانه روند تخریب کوچکه‌ره‌ش نیز همچنان ادامه پیدا کرده است.
یکی از فعالان محیط زیست می‌گوید که تخریب این تپه از چند سال پیش آغاز شد، اما انجمن‌های زیست‌محیطی با برگزاری تجمع‌های اعتراضی و همکاری یکدیگر توانستند مانع پیشروی آن شوند. در نتیجه این اعتراضات، بخش‌هایی از تپه از تخریب بیشتر محفوظ ماند و قسمتی از آن برای کاشت گیاهان در اختیار دانشگاه قرار گرفت. همچنین، بهره‌برداری از این تپه به‌صورت قانونی ممنوع شد. بااین‌حال، کوچکه‌ره‌ش بار دیگر مورد تعرض سودجویان قرار گرفته است.
در یک ماه گذشته، پس از اطلاع از ساخت‌وسازهای جدید در کوچکه‌ره‌ش، فعالان محیط زیست شهر سنه، به‌ویژه گروه زیست محیطی، با همکاری اعضای خود اقدام به کاشت نهال‌های بادام و زالزالک کردند تا این تپه به کمربند سبز شهر افزوده شود و از دستبرد افراد سودجو در امان بماند. اما این تلاش‌ها با حملات متجاوزان روبه‌رو شد. این در حالی است که شهرداری و اداره مسکن و شهرسازی که خود باید مسئول مقابله با این دست‌اندازی‌ها باشند، نه‌تنها اقدامی نکرده‌اند، بلکه با عهدشکنی، به یکی از عوامل اصلی این تخریب‌ها و سودجویی‌ها تبدیل شده‌اند.
این گزارش با همکاری و بر اساس اطلاعات چند فعال زیست‌محیطی که به دلایل امنیتی امکان ذکر مشخصات آن‌ها وجود ندارد، در مورد تپه‌خواری در شهر سنه تهیه شده است.