ژوان کرمی

کرماشان- در درەی قرەسو دیگر خبری از داستان دلداگی بهرام و سروناز و مردمان شادکام نیست. سال‌هاست قرەسو بیشتر شبیه بیماری در حال احتظار است که پیشاپیش او را مرده نامیدەاند. قرەسو که از شمال غرب به شهر کرماشان وارد و از جنوب غرب آن خارج می‌شود، می‌توانست رود دلفریبی همچون نیل در قاهره، سن در پاریس، دانوب در روتردام یا ولگا در ولگوگراد باشد و شور زندگی و زیبایی را در قلب شهر به جریان بیندازد؛ اما اکنون سال‌هاست خبری از آن قرەسوی زلال و زیبا نیست. قرەسو اکنون با انواع بیماری مزمن از جمله کم‌آبی، انباشت زباله و نخاله، آلودگی با فاضلاب صنعتی و خانگی روبروست. سال‌هاست که مسئلەی قرەسو از حد یک مشکل فراتر رفته و تبدیل به یک بحران محیط‌زیستی شده است. حتی نهادهای حکومتی نیز که با دیدگاه تقلیل‌گرایانەی خود همواره در تلاشند مسائل محیط‌زیستی را کوچکتر جلوه دهند نیز ناچار به پذیرش آن به عنوان بحران شدەاند. از همین رو در میان سیاهەی متولیان رسیدگی به معضلات قرەسو چشممان به نام ادارەی مدیریت بحران استان کرماشان نیز می‌خورد. از دیگر نهادهای مسئول در قبال این بحران می‌توان استانداری کرماشان، شهرداری کرماشان، سازمان آب منطقەای، اداره آب و فاضلاب را نام برد.

 

قرەسو را بشناسیم

رودخانەی قرەسو با طول ۱۷۰ کیلومتر از دامنەهای کوهستان «شاهو» و به ویژه از سراب خروشان روانسر سرچشمه می‌گیرد و پس از پیوستن رودخانەی «رازاور» در نزدیکی‌های روستای «شابگار» آرام آرام دشت کرماشان را پیموده و پس از ادغام به رودخانەهای «مِرِگ، کولَکَو و آبشوران» از نواحی شمال غرب وارد کلانشهر کرماشان می‌شود. این رود آرام و سابقا زیبا با درنوردیدن شهر از سمت شمال غرب به جنوب شرق، با گذر از زیر «پل کهنه» شهر را بدرود گفتە و در «تنگه دوآو» واقع در منطقەی فرامان به رودخانەی «گاماسیاب» می‌پیوندد. این دو رودخانه از مهمترین سرشاخەهای رود «سیمره» می‌باشند که آن هم به نوبەی خود به کرخه، کارون و در نهایت خلیج می‌ریزد. بدین طریق باید گفت رودخانەی سیمره متعلق به حوزەی آبریز خلیج می‌باشد. یکی از پل‌هایی که بر روی رودخانەی قرەسو ساختە شده، «پل کهنه» است که بیش از ۵٠٠ سال قدمت دارد و متعلق به دورەی صفویه می‌باشد که این مهم خود نشان‌دهندەی اهمیت رودخانەی قرەسو از دیرباز و حجم بالای آب آن در گذشته است. چندین شرق‌شناس در قرن نوزدهم عرض رودخانه چیزی میان ٣٢ تا ۶۴ متر گزارش کردەاند که در فصول مختلف سال با توجه به بارش‌ها متغیر بوده است.

 

فاضلاب خانگی

مهمترین معضل قرەسو آلودگی توسط فاضلاب صنعتی و خانگی در شهر کرماشان است. علی‌رغم چندین با مصاحبه و اعلان رسمی نهادهای حکومتی در چند مقطع طی سال‌های گذشته مبنی بر اینکه فاضلاب صنعتی و خانگی شهر کرماشان را کنترل کرده و از ریختن آن به رودخانەی قرەسو جلوگیری شده است، تصاویر ضبط شدەی ما با وضوح هرچه تمامتر این ادعا را رد می‌کند. فاضلاب صنعتی ورودی به قرەسو حداقل شامل فاضلاب پالایشگاه و شرکت نفت و شهرک صنعتی کرماشان می‌شود. دربارەی فاضلاب خانگی نیز باید از فاضلاب منطقەی چیامیرزا (الهیه) به ویژه شهرک محرابی و همچنین شهرک‌های تعاون، ظفر، رودکی، مسکن و تاقوَسان نام برد. طی سال‌های گذشته در جلسات مکرر نهادهای نامبرده جهت حل بحران قرەسو، قرار بر این شد که فاضلاب خانگی مناطق مختلف شهر کرماشان به تصفیەخانه منتقل شود و پس از تصفیه به قرەسو وارد شود. اما با بررسی‌های ما همچنین که در تصاویر نیز قابل مشاهده است مشخص شد که چنین سازوکاری اجرایی نشده است و فاضلاب خانگی مناطق مختلف شهر مستقیما با قرەسو ریختە می‌شود.

 

فاضلاب صنعتی

در تصاویر ما همچنین مشخص است که یکی از این خطوط فاضلاب از محدوده شرکت نفت وارد قرەسو می‌شود. این در حالی است که این شرکت گواهینامەی صنعت سبز دریافت نموده که یکی از معیارهای آن عدم ایجاد آلودگی در محیط‌زیست است! البته بنا به دلایلی ما نتوانستیم تمام مسیر تلاقی محدودەی شرکت نفت با حریم قرەسو را بررسی کنیم و این احتمال وجود دارد که حجم بیشتری از فاضلاب این شرکت و پالایشگاه به قرەسو ریختە شود. شایان ذکر است آسیب‌هایی که فاضلاب صنتعی به اکوسیستم وارد می‌کند بسیار گستردەتر از فاضلاب خانگی است. فاضلاب صنعتی و به ویژه فاضلاب یک پالایشگاه نفت دارای ترکیبات فلزی بسیار سنگینی است که با وارد شدنش به هر رودخانەای آب آن را می‌تواند به شدت آلوده کند. آب قرەسو برای مصارف کشاورزی و دامداری در مقیاس وسیعی استفاده می‌شود و این فاضلاب سمی می‌تواند هر دامی را مسموم و هر محصول کشاورزی را آلوده نماید.

همچنین بخش زیادی از حجم آب هر رودخانەای در خاک نفوذ نموده و در پایین‌دست‌ها به صورت سراب و چشمەای که از آن به عنوان آب آشامیدنی استفاده می‌شود، دوباره به سطح زمین می‌آید. بدین طریق فاضلاب صنعتی می‌تواند آب شرب منطقەی وسیعی را به شدت آلوده کند.

 

نجات قرەسو هر روز دور دورتر می‌شود

بر اساس آخرین برآورد در بهار سال ۱۴۰۲ احیا و نجات رودخانەی قرەسو به بیش از ۳۰۰۰ میلیارد تومان بودجه نیاز دارد که در آن زمان تنها ۳ میلیارد تومان آن تٲمین اعتبار شد. اکنون با توجه به کاهش ارزش واحد پول ملی ایران، به صورت تخمینی می‌شود گفت که حل این بحران بزرگ محیط‌زیستی حداقل به ۴۰۰۰ میلیارد تومان نیاز دارد. اما نهادهای حکومتی در ایران نشان دادەاند که مسائل محیط‌زیستی در اولویت برنامەهایشان نیست و چنین بودجەای حتی در صورت تٲمین اعتبار آن در استان محرومی چون کرماشان، توسط همین نهاد در حوزەهای دیگری صرف می‌شود. در رژیم جمهوری اسلامی ایران حوزەهای امنیتی، نظامی، انتظامی و تبلیغات ایدئولوژیک همواره در اولویت بودەاند و اکنون نیز با توجه به کمبود شدید برق و آب در تابستان، کمبود گاز در زمستان، مشکلات زیرساختی عدیده در استان کرماشان و... بسیار بعید است که چنین بودجەای به نجات قرەسو اختصاص داده شود. اجرای چنین پروژەهایی پیش از هرچیز از نگرشی اکولوژیک و مدافع محیط‌زیست برمی‌آید که رژیم ایران کیلومترها از آن فاصله دارد.