خدیجه شیخنا

نواکشوت- «بازار زنان مطلقه» در پایتخت موریتانی، نواکشوت، الگویی منحصربه‌فرد از اقتصاد همبستگی زنان به شمار می‌رود. این بازار در دهه ۱۹۸۰ میلادی به عنوان پاسخی خاموش به تحولات عمیق اجتماعی، به ویژه افزایش نرخ طلاق و آسیب‌پذیری زنان شکل گرفت.

در قلب نواکشوت، «بازار زنان مطلقه» به عنوان فضایی منحصر به فرد در آفریقا و خاورمیانه می‌تپد. این بازار که در اواسط دهه ۱۹۸۰ تأسیس شد، پناهگاهی اقتصادی و اجتماعی برای زنان، به ویژه زنان مطلقه، فراهم می‌کند تا پس از تجربه جدایی، فرصت بازسازی خود را بیابند.

این بازار که پیش‌تر با نام «بازار رحمت» شناخته می‌شد، به مرور توسعه یافته و به سکویی کاملاً زنانه برای فروش مبلمان، ظروف و لباس‌های دست‌دوم با قیمت‌های پایین تبدیل شده است و بازدیدکنندگان محلی و گردشگران را به یک اندازه جذب می‌کند.

 

زنانی که اقتصاد خود را می‌سازند

فاطمه بنت المختار، یکی از بازرگانان این بازار، با اشاره به اینکه این فضا به او استقلال مالی بخشیده و پشتوانه‌ای برای رفع نیازهای روزمره‌اش فراهم کرده است، گفت: «اینجا به سرمایه زیادی نیاز نداریم، بلکه با هم مشارکت و همکاری می‌کنیم؛ چه مطلقه و چه متأهل، فرصت خلق می‌کنیم و بدون پیچیدگی درآمد کسب می‌کنیم. ویژگی بازار زنان مطلقه نسبت به دیگر بازارها این است که تجارتی ساده است و سرمایه زیادی نمی‌طلبد.»

عایشه بلال پس از طلاق و برای تامین هزینه‌های تحصیل فرزندانش به این بازار روی آورد و مریم احمد نیز به دلیل نبود سرمایه که مانع از افتتاح یک مغازه در بخش‌های دیگر بازار پایتخت شده بود، به این بازار روی آورد، بنابراین در بازار فرصتی یافت تا وسایل دست‌دوم خود را بفروشد و بدون صرف هزینه زیاد ، درآمد کسب کند.پ

این بازار تنها محدود به زنان مطلقه نیست و زنانی با داشتن پیشینه‌های مختلف، از جمله کسانی که تحصیلات دانشگاهی ندارند و کسانی که مدرک دانشگاهی دارند اما شغل اداری پیدا نکرده‌اند، در آن حضور دارند. این بازار فضایی جایگزین، رایگان یا تقریباً رایگان است که به زنان اجازه می‌دهد تجارت کنند بدون آنکه تحت محدودیت‌های اجتماعی و بوروکراسی قرار بگیرند.

این بازار به دلیل تعداد زیادی از زنان مطلقه که برای فروش اثاثیه باقی‌مانده از خانه مشترکشان به آن مراجعه می‌کنند، بازار زنان مطلقه نامیده می‌شود. شایان ذکر است که موریتانی بالاترین نرخ طلاق در آفریقا را دارد و زنان مطلقه اغلب بازگشت به خانه پدری را نمی‌پذیرند و به جای آن کار کردن و تکیه بر خود را انتخاب می‌کنند.

 

پدیده‌ای رو به رشد و پیامدهای اجتماعی

موریتانی بالاترین نرخ طلاق را در جهان عرب ثبت کرده است، به‌طوری که بیش از ۳۱٪ از ازدواج‌ها به طلاق منجر می‌شوند و در ۶۰٪ از این موارد، جدایی در پنج سال اول رخ می‌دهد. این پدیده که با عوامل فرهنگی و اقتصادی مرتبط است، به‌ویژه در غیاب شبکه‌های حمایتی مؤسسه‌ای، آثار عمیقی بر زنان و کودکان برجای می‌گذارد. زنان مطلقه اغلب از بازگشت به خانه پدری محروم می‌شوند و مجبورند به خود متکی باشند، بنابراین بازار زنان مطلقه بیش از یک محل فروش ساده است؛ این فضا مکانی برای بقا و بازسازی خود به شمار می‌آید.

بر اساس سنت‌ها، زن مطلقه مالک اثاثیه خانه مشترک است، بنابراین این بازار مقصد طبیعی برای فروش وسایل مرتبط با گذشته و تبدیل آن‌ها به منبع درآمد محسوب می‌شود.

ویژگی بازار زنان مطلقه تنها در جنبه اقتصادی آن نیست، بلکه این بازار شبکه‌ای از همبستگی زنان نیز هست؛ جایی که زنان تجربیات خود را به اشتراک می‌گذارند و یکدیگر را در مواجهه با چالش‌ها حمایت می‌کنند. این بازار نمونه‌ای کوچک از اقتصاد اجتماعی زنانه است که مفاهیم کار، بقا و کرامت را در چارچوب محلی که از آسیب‌پذیری ساختار اجتماعی و اقتصادی رنج می‌برد، بازتعریف می‌کند.