سایه‌ی سلفی‌گری بر جوانرو
جوانرو، شهری با سابقه‌ای طولانی در تساهل مذهبی و همزیستی آیین‌ها، امروز با چالشی تازه روبه‌روست؛ گسترش اندیشه‌های افراطی سلفی که نه‌تنها فرهنگ بومی را نشانه رفته، بلکه پیوندهای خانوادگی و آرامش اجتماعی را نیز تهدید می‌کند.
سوما کرمی
جوانرو- در مطالعه‌ی تاریخ عقاید و باورهای خلق کورد، چه پیش از اسلام و چه پس از آن، عنصر بارز «تسامح مذهبی» همواره به چشم می‌خورد. کوردها در طول قرون، با تنوعی از ادیان و مذاهب زندگی کرده‌اند؛ بی‌آن‌که تعصب‌های فرقه‌ای زندگی‌شان را به خشونت بکشاند. نزد خلق کورد، تعامل و ارتباط با هم‌زبانان، نه بر اساس مذهب، بلکه بر پایه‌ی زبان و هویت قومی وملیتی استوار بوده است. وجود آیین‌ها و فرق مختلف در یک منطقه، امری معمول بوده و در اغلب موارد، گفت‌وگو و همزیستی، جای نزاع و تفرقه را گرفته است. این گرایش ذاتی به روحانیت، عرفان و معنویت باعث شده روژهلات کوردستان، از جمله جوانرو، به بستری مناسب برای گفتمان‌های مذهبی بدل شود. با این حال، در دهه‌های اخیر، ورود تفکرات افراطی و جریان‌های سلفی-وهابی این آرامش دیرپا را تهدید کرده است.
وضعیت اجتماعی و مذهبی جوانرو
جوانرو، شهری از توابع کرماشان، با پیشینه‌ای غنی از فرهنگ، آیین و هویت مذهبی-فرهنگی، همواره بر پایه‌ی همزیستی مسالمت‌آمیز بین ملل و ادیان مختلف استوار بوده است. مردم این شهر، که اکثراً اهل سنت شافعی هستند، در کنار باورهای دینی خود، به آیین‌های بومی و مراسم‌هایی چون نوروز، هلپرکی، شب‌نشینی‌ها و عروسی‌های کوردی پایبندند.
اما در سال‌های اخیر، نشانه‌هایی از گسترش جریان‌های افراطی وهابی در این منطقه به چشم می‌خورد. این جریان‌ها با تاکید بر ظاهرگرایی مذهبی و تکفیر دیگر گروه‌ها، سعی در برهم زدن انسجام فرهنگی و اجتماعی منطقه دارند. آنان سنت‌های محلی را «بدعت» می‌دانند و آن را با آموزه‌های خشک و خشن خود ناسازگار معرفی می‌کنند.
شیوه‌های نفوذ وهابی‌ها
تبلیغات هدفمند در شبکه‌های اجتماعی، جذب جوانان از طریق محافل خصوصی، و گاه سوءاستفاده از فقر، بیکاری یا خلأ هویتی، از ابزارهای کلیدی جریان‌های افراطی برای نفوذ در میان نوجوانان و جوانان منطقه است. این جریان‌ها خود را حامل «اسلام ناب» معرفی کرده و مراسم‌هایی چون نوروز، جشن‌های عروسی سنتی، موسیقی محلی و رقص‌های آئینی را مغایر با «شرع» می‌دانند.
در نمونه‌ای بارز، در نوروز امسال، برخی اعضای این گروه‌ها با تهدید و ترساندن مردم، سعی در ممانعت از برگزاری جشن‌های نوروزی داشتند. با این حال، مردم با پایداری و اتحاد فرهنگی، مراسم‌ها را به‌صورت گسترده برگزار کردند.
تهدیدات عینی و نمونه‌های اجتماعی
حضور آشکار برخی اعضای این جریان‌ها با ظاهری متفاوت، مانند سر و روی ژولیده، چشمان سرمه‌کشیده و شلوارهایی متفاوت از پوشش سنتی کوردی، موجب نگرانی مردم شده است. گزارش‌هایی از خشونت لفظی و حتی درگیری فیزیکی نیز منتشر شده است. در یکی از موارد، نوجوانی به دلیل سوء‌تفاهم درباره یکی از اعضای خانواده‌اش که همراه او بود و گمان نادرستی درباره‌اش برده بودند، مورد ضرب و جرح قرار گرفت. پس از پیگیری قضایی، مشخص شد که مهاجمان به یک گروه افراطی وابسته بوده‌اند.
ابعاد امنیتی و هشدارهای محلی
در سال ۱۳۹۷، خبرهایی درباره شناسایی اعضای یک گروه تکفیری-سلفی منتشر شد؛ گروهی که در منطقه به جذب نیرو و ترویج افکار افراطی مشغول بودند. همچنین همایش‌هایی با حضور علما به‌منظور روشنگری در برابر این جریان‌ها برگزار شده‌اند. با این حال، نگرانی‌ها در میان مردم همچنان ادامه دارد.
کارشناسان اجتماعی هشدار می‌دهند که اگر این روند مهار نشود، ممکن است منجر به قطبی‌سازی بیشتر و حتی خشونت‌های فرقه‌ای شود؛ چیزی که با فرهنگ دیرپای تساهل‌گرای کوردها در تضاد کامل است.
پیامدهای خانوادگی و فردی
سمیه محمدی(اسم مستعار) درباره برادر ۲۰ ساله‌اش می‌گوید: «او پسری شاد و فعال در جشن‌ها و مراسم‌های کوردی بود؛ اما سه سال است که تحت تأثیر دوستان جدیدش، تغییر کرده است. حالا با پوشش من مشکل دارد، می‌گوید باید چادر بپوشم و حتی نقاب بزنم. اگر مهمان داریم، با آن‌ها سر عقاید بحث می‌کند و حتی بدرقه مهمان را هم حرام می‌داند و پدر پیرم باید این کار را انجام دهد.»
سمیه نگران است که این تفکرات بر فضای خانواده‌شان سایه افکنده و روابط را متشنج کرده است. رفتار خشک و سرزنش‌گرایانه برادرش با دیگر اعضای خانواده نیز تأثیرات عمیقی به جا گذاشته است.
جوانرو، شهری با فرهنگی غنی و مردمی با پیشینه‌ای درخشان در همزیستی، امروز درگیر چالشی است که نه‌تنها هویت فرهنگی آن را تهدید می‌کند، بلکه آرامش اجتماعی و خانوادگی را نیز نشانه رفته است. مقابله با افراط‌گرایی مذهبی، نیازمند همکاری نهادهای آموزشی، مذهبی، امنیتی و رسانه‌ای است. احیای هویت بومی، تقویت آموزش‌های دینی معتدل و حمایت از جوانان در برابر فریب تبلیغات گروه‌های تکفیری، از راهکارهای اساسی برای حفظ امنیت و ثبات در این منطقه است.
این تجربه، بار دیگر اثبات کرد که، مقاومت مردمی در برابر تهدیدهای اخیر، نشان‌دهنده‌ی پویایی فرهنگی و هوشیاری اجتماعی مردم جوانرو است. برگزاری گسترده‌ی جشن نوروز با وجود فشارها، نه‌تنها پاسخی روشن به افراط‌گرایی مذهبی بود، بلکه جلوه‌ای از همبستگی و هویت جمعی را نیز به نمایش گذاشت. همین پایداری در پاسداشت مراسم‌های بومی، می‌تواند نخستین سنگر در برابر نفوذ خشونت‌گرایی مذهبی باشد؛ سنگری ریشه‌دار که بار دیگر توان ایستادگی در برابر تفرقه و افراط را به اثبات رسانده است.