مصائب زنان پانسیون نشین در تهران
شماری از زنان که به دلیل شرایط اقتصادی و محیطی و عدم توانایی در تهیه مسکن مستقل اجاره‌ای، در پانسیون‌ها زندگی می‌کنند از ناهنجاری‌ها و مشکلاتی که با آن مواجه هستند، می‌گویند: آنچه که در تبلیغات خوابگاه‌ها می‌بینیم، دور از واقعیت است.
رعنا حکیم
تهران- شماری از زنان جوان مهاجر در تهران از وضعیت نابسامان پانسیون‌های کارمندی دانشجویی در نقاط مختلف تهران انتقاد می کنند. آنان از عدم امکانات مناسب، برخورد نامناسب پرسنل، قانون و مقررات خشک و بی‌اساس، گرانی شهریه و گرفتن هزینه‌های گزاف به بهانه‌های مختلف شکایت دارند و بر این باورند که اصولا پانسیون خوب در نقاط مرکزی تهران وجود ندارد و پانسیون‌داران بدون آگاهی و شناخت، از طریق لابی و رابطه مجوز گرفته‌اند و به گونه‌‌ای رفتار می کنند که انگار شهرستانی‌های مقیم پانسیون‌ها حق زندگی نرمال در محیطی نسبتا خوب را ندارند.
الهام.ر اهل خرم‌آباد می‌گوید: من برای توسعه کارم و شرکت در یک دوره آموزشی مجبور شدم چند ماه را در تهران باشم و در مدت ۴ ماه، سه پانسیون عوض کردم به امید یافتن پانسیونی بهتر؛ اما تقریبا همه پانسیون‌ها در یک سطح هستند و مشکلات مشابه دارند.
او می‌گوید: خوابگاه‌ها معمولا دوربین ندارد و هر بار وسیله‌ای از ساکنان گم می‌شود، از طرفی اگر کسی به کمبود امکانات یا خرابی و نقص امکانات شاکی شود تهدید به اخراج‌اش می‌کنند، در حالی که ساکنان پانسیون‌ها اغلب کارمند و یا دانشجو هستند و باید رفتار در خورشان با آنها داشته باشند.
شادی.پ کارمند دانشجو اهل کرماشان، می‌گوید: اکثر پانسیون‌هایی که با دوستانم به بازدید آنها رفتیم در نقطه کور شهر، خیلی قدیمی و پر از پله اما با یک نقاشی سطحی و سرامیک بازسازی شده و شهریه خیلی گرانی هم دریافت می‌کنند که اصلا نسبت به موقعیت و امکاناتش ارزش ندارد.
او می‌گوید: آنچه که در تبلیغات خوابگاه‌ها می‌بینیم دور از واقعیت است و برای یک غذا گرم کردن باید کلی بالا و پایین کنی و مهم‌تر از همه موقع خروج مبلغ بیعانه را به بهانه‌های مختلف عودت نمی‌دهند و موضوع مهم‌تر هم اینکه اگر کسی ١٠ دقیقه دیرتر از ساعت تعیین شده برسد باید بیرون بماند، در حالی که بیشتر افرادی که ساکن پانسیون هستند جایی غیر از پانسیون ندارند و اغلب در تردد شهرشون هستند و موقع برگشت شبانه ممکن است دیرتر به خوابگاه برسند و واقعا باید دستکم برای مسافران استثنا قائل بشوند.
زندگی بیشتر از یک سال در پانسیون تحمل‌ناپذیر می‌شود
نازنین.الف، اهل زاهدان فارغ‌التحصیل کارشناسی ارشد حقوق خصوصی است. او از چهار سال پیش ساکن یکی از پانسیون‌های مرکز تهران می‌باشد. بعد از تمام شدن دانشگاه به شهرش برنگشت و در یک شرکت دارویی کار مشغول به کار شد. در طول این سال‌ها چند بار شغل عوض کرده و درحال حاضر صندوق‌دار یک شرکت زنجیره‌ای است. وی می‌گوید: زندگی خوابگاهی را هر کسی نمی‌تواند تحمل کند و من مجبورم چون خوابگاه تنها جایی است که می‌توانم اقامت داشته باشم.
شما با این تحصیلات چرا در آزمون وکالت شرکت نمی‌کنی؟
وکالت آزمون سخت است و حداقل باید یکسال برایش وقت بگذارم. من چون تا ساعت پنج سر کار هستم و اگر بخواهم در این یک سال کار نکنم هزینه‌های زندگی‌ام تأمین نمی‌شود.
چرا یکسال به شهرت برنمی‌گردی تا آنجا برای آزمون مطالعه کنی؟
شرایط روحی و خانوادگی من جوری نیست که بتوانم این کار را انجام بدهم. ما یک خانواده هشت نفره هستیم و خواهرانم یا دانشجو هستند یا فارغ‌التحصیل و بیکار و من کمک خرج آنها هستم و هر چهار پنج ماه یکبار بهشون سر می‌زنم.
پنج ماه دوری زیاد نیست؟
در حال حاضر کار من شیفتی است، یعنی یک روز صبح باید سر کار باشم و یک روز عصر و شب. بالاخره هزینه رفت‌وآمد را هم باید تقبل کنم که از توان درآمدی من خارج است.
تا کی می‌خواهی به زندگی خوابگاهی ادامه دهی؟
اکنون در این شرایط اقتصادی نمی‌توانم به تغییر فکر کنم و واقعا نمی‌دانم تا کی باید این‌جا باشم.!!
یعنی برای آینده‌ات برنامه‌ای نداری؟
به آینده فکر کردن برایم سخت است .
فکر می‌کردی چهار سال در خوابگاه دوام بیاوری؟
نه، اما عادت کردم.
از زندگی پانسیونی چه یاد گرفتی؟
آشنایی با افراد مختلف از فرهنگ‌های مختلف و تبادل تجارب و اندیشه از مزایای زندگی در اینجاست، اما همین مزایا گاهی موجب تنش‌هایی می‌شود که تحملش سخت است.
و تو همه این سال‌ها این شرایط را تحمل می‌کنی؟
بله و بیشتر از یک سال ماندن در چنین فضایی تحمل‌ناپذیر است.
اجاره ٩ میلیونی یک تخت در پانسیون!
طیبه.ک از سال ١٣٨۶ مدیر یک پانسیون پنج طبقه دخترانه در تهران است. می‌گوید: معمولا به صورت ترمی و سه ماهه پذیرش داریم. هر طبقه چهار تا پنج اتاق دارد که ظرفیت اتاق‌ها به ترتیب ٢، ۴ ، ۶، ٨ و ١٠تخته است و در طول سال معمولا ظرفیت تکمیل می‌شود.
او درباره هزینه اجاره تخت‌ها می‌گوید: اجاره تخت‌ها بنابر ظرفیت اتاق‌ها متفاوت است و بدیهی است که اتاق دو تخته اجاره بیشتری نسبت به اتاق ١٠ تخته خواهد داشت، درحال حاضر اجاره یک تخت در اتاق دو تخته چهار میلیون با چهار میلیون پول پیش است و اجاره یک تخت در اتاق مهمان ٩ میلیون تومان با ودیعه ٩ میلیون تومن است.
به‌گفته این پانسیون‌دار، اجاره‌ها، عنصری الزامی برای صنف پانسیون‌دارها نیست و هر پانسیون‌دار برگه قراردادی تهیه می‌کند و به استناد ماده ١٠ قانون مدنی، قراردادی با مستأجر می‌بندد و اجاره و هزینه قرارداد با هر مبلغی که باشد توافقی به‌نظر می‌رسد و نظر پانسیون‌دارها در هر منطقه و خیابان متفاوت است و براساس همین توافق مابین، با در نظر گرفتن سود، قرارداد اجاره منعقد می‌کنند.
به‌گفته طیبه، در میان این اقامتگران افرادی هستند که از همان سال‌های ابتدای تأسیس پانسیون تاکنون به مدت هفت، هشت‌سال در این پانسیون ساکن هستند، چون به محیط عادت کرده‌اند و محل کارشان نزدیک پانسیون است.
او درباره پراکندگی جغرافیایی اقامتگران در اقامتگاه‌ها می‌گوید: اقامتگران ما از همه جای ایران و حتی تهران هستند، اما بیشتر کارمندانی که این‌جا اقامت دارند از مناطق و استان‌های محروم آمده‌اند.
او درباره مشکلات و نارضایتی اقامتگران می‌گوید: برخی از شکایات کم‌اهمیت است و شاید ساکنان توقع زیاد دارند. بعضی از پانسیون‌ها ساعت ورود و خروج آزادتری دارند اما ما در ساعت ورود و خروج نظم‌دهی لازم را داریم و قانون‌مند رفتار می‌کنیم و تبصره‌ای برای رعایت نکردن ساعات ورود و خروج مورد قبول ما نیست و اعتقاد ما بر این است که تبصره یعنی حذف اصل مطلب.
از ١٨ساله‌ها تا ۵٠ ساله!
نگار عبدالله‌زاده کارشناس اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان تهران میانگین سکونت در پانسیون‌ها را ٨٠ تا ٨۵ درصد اعلام کرده و می‌گوید: در فصل تابستان این میزان کاهش پیدا می‌کند و در فصل پاییز اقامت در اقامتگاه‌ها به بالای صددرصد نیز می‌رسد. او درباره چگونگی نظارت بر پانسیون‌ها می‌گوید: نظارت بر این اقامتگاه‌ها از قبل وجود داشته است، چنانچه هر ماه به‌طور مستمر وبدون برنامه قبلی، سرزده و ناگهانی از این واحدهای اقامتی بازدید خواهیم داشت و در صورت رعایت نشدن ضوابط و قوانینی که از پیش تعیین شده، پروانه آنها باطل می‌شود.
به‌گفته او، پانسیون یک واحد اقامتی است که هتل نیست اما خدمات هتلینگ در آن ارایه می‌شود و از آنجایی که ممکن است افراد سال‌ها در پانسیون زندگی کنند، از لحاظ ارایه خدمات مانند تخت و تجهیزات لازم و مکفی برای گذران زندگی و نیز از نظر خدمات بهداشتی باید نظارت کامل بر این واحدها صورت گیرد. میانگین سنی اقامتگران پانسیون‌های کارمندی – دانشجویی ١٨ تا ۴۵ سال است اما در برخی از پانسیون‌ها تا ۵٠ ساله را هم پذیرش می کنند.
وی می‌گوید: درصد بیشتر این اقامتگران از استان‌های کمتر برخوردار هستند که به دنبال کار به تهران مهاجرت می‌کنند.
موقتی و ناپایداری زندگی پانسیونی
کاملیا اسکندری جامعه‌شناس و مدرس دانشگاه می‌گوید: نوع نگرش و تجربه کنشگر با ورود به پانسیون یا هنگام خروج از آن از همه ابعاد به ویژه بعد فرهنگی متفاوت است.
به گفته وی قاعده‌ای در مهاجرت وجود دارد که هر چه میزان دافعه مبدأ بیشتر از جاذبه مقصد باشد، اقدام و تصمیم به مهاجرت عملی‌تر خواهد شد. انتخاب زندگی پانسیونی معمولا با پیش‌زمینه‌های اجتماعی افزایش مدت زمان تحصیلات، مدت زمان تجرد و علت تأخیر در بهره‌وری اقتصادی و شرایط ناپایدار اقتصادی در تأمین مسکن همراه است؛ استقلال‌طلبی نیز بخشی از هویت فردی است که ممکن است یکی از دلایل اقناع‌کننده فردی برخی از کنشگران اجتماعی برای زندگی پانسیونی باشد.
او می گوید: سهم زنان با ترکیب سنی مختلف و شرایط اجتماعی متفاوت از قاعده سکونت بنا به این دلایل و شرایط اجتماعی مستثنی نیست، آنچه مسلم است اینکه، بسته به شرایط فردی هر شخص دلایل انتخابی متفاوت است و عمدتا هم نوعی عقلانیت انتخاب بر آن حاکم است؛ اما مسئله اصلی این است که یکی از علل ایجابی و جدی این انتخاب عقلانی اقناع‌کننده برای هر فرد، شرایط ساختاری ناپایدار اقتصادی و اجتماعی جامعه به‌ویژه در زمینه اشتغال، ازدواج و مسکن است و اقامت در پانسیون به‌عنوان دوره گذار از بلاتکلیفی تا رسیدن به ثبات شغلی است.
کاملیا می‌گوید: موقتی و ناپایداربودن ویژگی اصلی شرایط زندگی پانسیونی است؛ نگاه امیدوارانه بیشتر ساکنان به تغییر شرایط موقتی و ناپایدار حاکم است. همچنین میزان آسیب‌پذیری اجتماعی دختران خواسته یا ناخواسته نه‌تنها در جامعه ایرانی بلکه در اکثر جوامع مردسالار به علت جو فرهنگی و اجتماعی بیشتر است.
به گفته وی نبود کنترل اجتماعی، رفتارهای فردگرایانه و بلاتکلیفی فردی و فرصت بروز جرم در این شرایط همواره زمینه آسیب‌پذیری دختران را فراهم می‌کند؛ بنا به روایت «ساترلند» رفتار ناهمنوا بخشی متأثر از همنشین‌های اجتماعی است؛ یعنی هر چه میزان همنشینی فرد با افراد همنوا بیشتر از افراد ناهمنوا باشد، احتمال کجروی فرد کمتر خواهد بود و بالعکس.
او بیان می کند: شبکه دوستان اجتماعی در محیط پانسیون‌ها بسیار مهم و از طرفی تغییر شرایط برای مهاجران بشدت زمانبر است و تغییر شرایط خصوصا در شرایط کنونی بسیار به سختی محقق می‌شود، پس شبکه دوستان سالم اجتماعی و مدارای اجتماعی همراه با تلاش اجتماعی همواره برای گذر از شرایط موقت راهگشا بوده است.
به گفته این جامعه‌شناس و مدرس دانشگاه هر موقعیت مکانی، موقعیتی اجتماعی هم است؛ چون ساکنان کنشگران اجتماعی هستند که در جریان کنش متقابل اجتماعی با همدیگر مراوده دارند و برای کنش‌های اجتماعی‌شان نیز معنای اجتماعی دارند؛ طبیعتا هرگونه فرصت همنشینی از تنوع و تکثر، امکان همزیستی اجتماعی را برای کنشگران فراهم می‌کند در عین حال که می‌تواند بستر بسیاری از کنش‌های ناخواسته با پیامدهای ناخواسته دیگری باشد.
استیصال پانسیون‌نشینان از بعد روانشناسی!
نیکی کامکار، روانشناس و مشاور خانواده می‌گوید: زندگی پانسیونی یکی از موقعیت‌های جدید زندگی برای افراد است که اخیرا مورد استقبال قرار گرفته و جوانان زیادی به سمت شهرهای بزرگ سرازیر شده و با نگاه پیداکردن شغل و داشتن زندگی نسبتا ارزان‌تر وارد این پانسیون‌ها می‌شوند.
به گفته نیکی از دید بسیاری از این افراد پانسیون یک فضای فیزیکی است که آنها ساعات کوتاهی در آن اسکان دارند؛ حال آنکه فضای روانی این موقعیت برای آنها نه تنها ناشناخته است، بلکه خیلی حایز اهمیت نیست. بنابراین قبل از ورود به آن آموزش یا آگاه‌سازی اتفاق نمی‌افتد و اصولا در اولویت‌های یک پانسیون نیست. شاید در سفر یکی از اهداف مواجه‌شدن با انواع قومیت‌ها باشد اما مطمئنا در زندگی پانسیونی نیست و این مسئله می‌تواند مشکل‌ساز شود.
وی می گوید: در زندگی پانسیونی پس از بحث اسکان اولویت باید آرامش و امنیت باشد. باید دید آیا این ناشناخته‌ها و تازگی‌ها آرامش دارند یا خیر؟
انسان در مواجهه با موقعیت‌های جدید باید انرژی فیزیکی و روانی بسیاری صرف انطباق کند. زمانی که یک دختر یا پسر ٢٢ تا ٣٠ ساله وارد پانسیون می‌شود، چون تجربه زندگی مستقل را نداشته و برای یافتن یا ادامه به کار هم انرژی زیادی صرف می‌کند و از قبل نیز رویاپروری‌هایی صورت گرفته، ناگهان با افت انرژی مواجه و دچار استرس می‌شود و برای رهایی از این استرس‌ها و جبران کمبود آموزش‌ها ممکن است از روش‌های ناسازگارانه استفاده کند.
این روانشناس می‌گوید:جمع کثیری از افرادی که وارد پانسیون‌ها می‌شوند، دچار استیصال شده و صرفا برای رهایی از موقعیت نامطلوب قبلی وارد محیط ناخوشایند فعلی می‌شوند و اگر توانمندی روانی داشته باشند، می‌توانند این موقعیت را پشت سر بگذارند و در غیراین صورت مشکلات عدیده‌ای سر راه آنها ظهور می‌کند. در این میان افرادی هم هستند که اهدافشان مشخص و اولویت‌هایشان بارز است و صرفا برای جلوگیری از اتلاف هزینه‌ها وارد پانسیون شده و زندگی خوبی برای خود رقم می‌زنند که تعدادشان اندک است، اما این نکته نیز بسیار ضروری است که همه پانسیون‌ها ارزان قیمت نیستند و هزینه‌های تعدادی از آنها سر به فلک می‌کشد.
وی دا ادامه می‌گوید: صرفا با تغییر موقعیت نمی‌توان انتظار استقلال فردی داشت، چرا که استقلال در مسیر پرورش فرد از کودکی تا پایان عمر رخ می‌دهد، اما منکر این موضوع نیز نمی‌توان شد که استقلال مالی استقلال فکری به همراه می‌‌آورد اما این بستگی به شغل و درآمد فرد دارد نه صرفا دیدگاهی که اگر محل زندگی تغییر کند، این امر اتفاق بیفتد. از آنجا که در انطباق با زندگی جدید مشکلاتی سر راه مقیمان پانسیون‌ها قرار دارد، داشتن حامیان روانی که رابطه با آنها آسیب‌زا نباشد، کمک بزرگی است. داشتن ارتباط محکم و مؤثر با خانواده، استفاده از مشاور و روانشناس برای دریافت راهکارهای صحیح و مقابله مسئله‌مدار با استرس‌ها و پرهیز از ایجاد ارتباطات پرخطر و جسورانه با افراد مختلف و وجود سیستم‌های حمایتی در این نوع زندگی بسیار مهم است و اتفاقا برعکس تفکر برخی افراد، دختر یا پسری که می‌خواهد وارد پانسیون شود باید چند سیستم حمایتی قوی برای خود داشته باشد تا در صورت بروز و ظهور مشکل آسیب جدی نبیند.