یلدا، شب زایش خورشید، آغاز سفر دوباره‌ی نور از تاریکی
شب یلدا، بلندترین شب سال، نمادی از پیروزی نور بر تاریکی و تولد دوباره خورشد است. این شب با گردهمایی خانواده‌ها، روایت‌های کهن و انار سرخ و موسیقی زنده جشن گرفته می‌شود؛ پیامی جهانی از زاگرس تا ژاپن پایان تاریکی و آغاز روشنایی.
مرکز خبر- در پهنای زاگرس و توروس، میانرودان بزرگ و گوشه‌هایی از نیمکره شمالی، طبیعت شبی را در آغوش می‌کشد که ده ساعت روز و چهارده ساعت شب را به همراه دارد. در این شب، خورشید به پایین‌ترین نقطه خود در مدار زمین می‌رسد. در نیمکره شمالی، شب یلدا در فاصله زمانی ۲۰ تا ۲۳ دسامبر رخ می‌دهد، در حالی که در نیمکره جنوبی، این پدیده میان ۲۰ تا ۲۳ ژوئن مشاهده می‌شود.
شب یلدا، که در میان بسیاری از ملت‌ها و اقوام به‌عنوان نمادی از پیروزی نور بر تاریکی شناخته می‌شود، در فرهنگ و تاریخ مزوپوتامیا بویژه کوردستان جایی ویژه دارد. این شب با ریشه‌هایی که به باورهای کیهانی برمی‌گردد، همچون "چهارشنبه‌سرخ" یا "جشن رنگ‌ها"، نمادی از پایان یک دوره و آغاز دوره‌ای نوین‌اند. در باورهای کوردی، این شب یادآور لحظه‌ای است که کیهان، چون دانه‌ای فشرده، با انفجاری شکوهمند از هم گسسته و آفرینش از دل آن زاده شده است.
یلدا، شب زایش الهه میترا، نماد خورشید است. این شب در حقیقت، آغاز تولد دوباره‌ی نور و پیروزی آن بر تاریکی به شمار می‌رود. فلسفه میترایی، با پیشینه‌ای بیش از ۵۰۰۰ سال، از کوه‌های زاگرس و توروس سرچشمه گرفته و تأثیری ژرف بر باورهای کوردی و ادیان منطقه‌ای مانند یارسانی، زرتشتی و ایزدی داشته است. این جشن کهن، برخاسته از احترام به طبیعت و نیروهای آفرینش، مادر و زن را نماد خلاقیت و بخشندگی می‌داند. میتراگرایی بر اندیشه، روشنایی و پرورش تأکید دارد و تقابل نیک و بد را به رسمیت می‌شناسد. خورشید، جشن نوروز، یلدا، چهارشنبه‌سوری، خرما، تنبور و مار (شا ماران) از نمادهای مقدس آن به‌شمار می‌روند؛ نمادهایی که همچنان در باورهای یارسانی، زرتشتی و ایزدی زنده مانده‌اند.
واژه‌ی "یلدا" که از زبان سریانی و به معنای تولد و زایش گرفته شده، در گذر زمان به یکی از ارکان فرهنگی و نمادهای دیرینه در سرزمین‌های مزوپوتامیا بویژه کوردستان بدل شده است. این شب که از دیرباز در تقویم به‌عنوان بلندترین شب سال ثبت شده، با ویژگی‌هایی همچون شب زایش خورشید و آغاز بازگشت روشنایی به زندگی، جشنی جهانی است که در هر فرهنگ و سرزمینی به شکلی خاص برگزار می‌شود.
در تاریخچه یلدا، از زمان‌های دور تا امروز، این شب همواره با جشن و پایکوبی همراه بوده است. در گذشته، هنگامی که کشاورزی بخش اعظم زندگی مردم را شکل می‌داد، این شب به‌عنوان نقطه‌ای مهم در تقویم فصلی شناخته می‌شد. مردم با توجه به حرکت خورشید و تغییرات فصول، شب یلدا را آغاز دوره‌ای جدید می‌دانستند و در این شب، به‌ویژه در تمدن‌های باستانی، تولد دوباره‌ی خورشید و پیروزی نور بر تاریکی را جشن می‌گرفتند.
در فرهنگ کوردی، شب یلدا با اسامی مختلفی همچون "شب مهر"، "شب چله"، "شب روژوگر"، "شب تولد خورشید"، "شب چرا"، "شب روناهی"، "لە کلو" و "شب میترا" شناخته می‌شود. این جشن نه تنها در مزوپوتامیا، بلکه در بسیاری از فرهنگ‌های دیگر، از جمله ژاپن، این شب که با طلوع خورشید از دل تاریکی گره خورده، به "آماتراسو" (الهه خورشید) تقدیم می‌شود. مصر باستان و یونان، به‌عنوان جشن تولد خورشید و آغاز فصلی نو گرامی داشته می‌شود. در سرزمین‌های کوردستان، شب یلدا نمادی از تولد دوباره‌ی خورشید، امید و روشنایی است و مردم در این شب به گرمی خانواده‌ها و دوستان، در کنار یکدیگر جمع می‌شوند و این شب طولانی را جشن می‌گیرند. در اوستا نیز شب یلدا به عنوان آغاز سال نو و جشن خورشید نوین یاد شده است. در این شب، پیروزی نور بر تاریکی گرامی داشته می‌شد.
در این شب، همانطور که در باورهای میترایی و زرتشتی آمده است، طبیعت نیز با تمامی عظمت و رمز و راز خود در آغوش مهر و نور قرار می‌گیرد. به همین دلیل، یکی از نمادهای پرمعنای این شب در فرهنگ کوردی، درخت انار است؛ درختی که نه تنها در گذشته از نمادهای زندگی و زایش شناخته می‌شد، بلکه همچنان به‌عنوان نشانی از برکت و تحول در زندگی مردم کورد نقش‌آفرینی می‌کند. در کنار انار، دیگر نمادهای فرهنگی مانند نیلوفر آبی نیز به عنوان نمادی از همزیستی میان آب و خورشید، پیام‌آور صلح و مهربانی دیده می‌شوند.
برگزاری شب یلدا در میان مردم کوردستان با جشن‌هایی شاد و پرشور همراه است. در منطقه اردلان و هورامان، مردم با ترانه‌خوانی و خوشحالی این شب را جشن می‌گیرند، در موکریان و مهاباد، داستان‌های تاریخی و موسیقی زنده‌دل، خانواده‌ها را به هم نزدیک می‌کند. در زاگرس و لرستان، بزرگان خانواده‌ها با نقل قصه‌های کهن و تاریخی این شب را یادآوری می‌کنند.
جشن یلدا، که به عنوان بلندترین شب سال شناخته می‌شود، فرصتی است برای همبستگی فرهنگی، احترام به طبیعت و آغاز دوره‌ای نو از امید و روشنایی. در این شب، سنت‌های مختلفی از جمله دید و بازدید خانواده‌ها، خوردن میوه‌هایی چون انار و هندوانه، و برگزاری مراسمی شاد همراه با قصه‌گویی و موسیقی، بازتابی از پیوندهای عمیق انسانی و فرهنگی است.
این شب در حقیقت فراتر از یک جشن است؛ یلدا نماد بازگشت امید، شکوفایی و تولد دوباره است. شب یلدا با تمام جذابیت‌هایش، به ما یادآوری می‌کند که هر پایان، آغاز جدیدی را در خود دارد و زندگی همواره در جریان است، همانطور که خورشید پس از شب طولانی، دوباره می‌دمد.