شکست دیوار ترس؛ تحلیلی بر موج اعتراضات ترکیه
سزن چیلنگیر، تحلیلگر سیاسی، تأکید کرد صداهایی که از سراسر ترکیه برخاسته‌اند صرفاً نتیجه بازداشت اکرم امام‌اوغلو نیستند و در این شرایط، باید فرایندی را سازماندهی کرد که همه مطالبات اجتماعی را پوشش دهد.
سرپیل ساوملو
مرکز خبر- ترکیه صبح ۱۹ مارس با عملیاتی گسترده علیه ۱۰۶ نفر، از جمله اکرم امام‌اوغلو شهردار استانبول، غافلگیر شد. دادستانی استانبول در بیانیه‌ای امام‌اوغلو را «سرکرده گروه مجرمانه» معرفی کرد. موج اعتراضاتی که پس از بازداشت او شکل گرفت، از واکنش به دستگیری یک مدیر شهری فراتر رفت و به جنبشی علیه ائتلاف حاکم (حزب عدالت و توسعه و حزب حرکت ملی) در تمام عرصه‌ها تبدیل شد.
در این فرایند که با عبارت «آنچه غیرممکن می‌نمودند، اکنون تحقق یافته» توصیف می‌شود، هر لحظه گزارش تازه‌ای از نقض حقوق در دستور کار کشور قرار می‌گیرد. اینکه این روند که بسیاری آن را آخرین برگ بازی رجب طیب اردوغان می‌دانند به کجا خواهد رسید و چگونه پیش خواهد رفت، پرسشی اساسی است. با سزن چیلنگیر، تحلیلگر سیاسی، درباره رویدادهای اخیر و وضعیت فعلی کشور گفت‌وگو کردیم.
این فرایند گام به گام پیش رفت
انتخابات محلی سال ۲۰۱۹ که به شکست حزب عدالت و توسعه انجامید، از دید بسیاری نقطه عطفی مهم به شمار می‌آید. نتایج این انتخابات و پس از آن، مسیر تحولات اقتصادی و سیاسی ترکیه را شتاب بخشید. سزن چیلنگیر تحولات پس از انتخابات را چنین تحلیل می‌کند: «شکست حزب عدالت و توسعه در انتخابات شهرداری استانبول در سال ۲۰۱۹ و سپس شکست دوباره با فاصله زیاد در انتخابات تکراری، پیامدهای عمیق اقتصادی-سیاسی به همراه داشت که کل جامعه را تحت تأثیر قرار داد. در حقیقت، ما به وضعیت کنونی که از آن با عبارت 'ناممکن‌ها ممکن شدند' یاد می‌شود، یک‌شبه نرسیدیم؛ بلکه تقریباً هر مرحله، از جمله برگزاری مجدد انتخابات، در کشاکش نابرابر بین مخالفان و حاکمیت، به تدریج اتفاق افتاد. طبیعی است که با همسوسازی تمام سازوکارهای قدرت با نظام تک‌نفره، نیروهای مخالف، به‌ویژه دستگاه قضایی، گاه به شدت تضعیف شدند و با محدود شدن به دستورکارهای انتخاباتی و قرار گرفتن در مسیری که رهبرانش توانایی متحد کردن مخالفان را نداشتند، بارها فرصت نمایش قدرت واقعی خود را از دست دادند.»
جامعه همواره پتانسیل واکنش‌های جمعی را در خود دارد
سزن چیلنگیر معتقد است: «هرچند پیروزی در انتخابات محلی ۲۰۱۹ می‌توانست نشانه‌ای از فروپاشی قدرت مرکزی باشد، اما حتی با وجود انتخاباتی که باورهای تاریخی جامعه را به چالش کشید چنین اتفاقی نیفتاد».
او در ادامه افزود: «برای فهم شرایط امروز، باید به تصویر کلان نگاه کنیم؛ چگونگی ظهور و تکامل حزب عدالت و توسعه و لحظات سرنوشت‌سازی که قدرت حاکم را به خطر انداخت مانند خیزش پارک گزی در ۲۰۱۳ و انتخابات هفتم ژوئن برای کمک به فهم این مسئله مهم است. تاریخ نشان می‌دهد که همواره امکان شکل‌گیری جنبش‌های اجتماعی جدید بر بستر تجربیات گذشته وجود دارد.»
دیوار ترس فرو ریخته است
سزن چیلنگیر با اشاره به شکستن حصار ترس در جامعه، درباره بازتاب رویدادها در سطح عمومی چنین گفت: «جنبش‌های اجتماعی ماهیتی پویا دارند. آنها با بهره‌گیری از تجربیات تاریخی و هویت مستقل جامعه، رشد می‌کنند و تکامل می‌یابند. در ترکیه امروز، سد ترسی که حاکمیت ایجاد کرده بود در حال فروریختن است. فقر گسترده، محدودیت‌های فزاینده آزادی، قانون‌شکنی نظام‌مند برای حذف مخالفان سیاسی و اقتصادی، و فشار همه‌جانبه از کنترل رسانه‌ها تا سرکوب روزنامه‌نگاران منتقد و حتی نظارت بر فعالیت‌های آنلاین شهروندان عادی، دیگر نمی‌تواند مردم را در انفعال نگه دارد.»
اعتراض‌های سراسری فراتر از واکنش به پرونده امام‌اوغلو است
سزن چیلنگیر با اشاره به پیشبرد یک روند صلح اعلام‌نشده از سوی حاکمیت، تحلیلی عمیق‌تر ارائه کرد: «حکومت در حالی که ظاهراً روندی برای صلح پیش می‌برد، همزمان فضای ترس و ابهام را حفظ می‌کند، به سیاست قیم‌مآبی ادامه می‌دهد و مدام زمزمه عملیات‌های بزرگتر را در جامعه پخش می‌کند. موج اعتراضی که امروز در سراسر ترکیه می‌بینیم، صرفاً واکنشی به ابطال مدرک تحصیلی امام‌اوغلو و بازداشت او نیست.
فشار زندگی در شرایطی که فقر، خشونت و بی‌عدالتی به نقطه بحرانی رسیده، سرانجام با اقدام شجاعانه دانشجویان دانشگاه استانبول که علی‌رغم ممنوعیت استانداری دست به اعتراض زدند، نقطه عطفی پیدا کرد. جرقه‌ای که دانشجویان زدند، کل جامعه را به حرکت درآورده است.
البته این جنبش از خلأ شکل نگرفته؛ مقاومت‌های کارگری و اعتصاب‌هایی که در ماه‌های اخیر با وجود ممنوعیت‌ها گسترش یافته بودند، زمینه را فراهم کرده بودند. برخی خوش‌بینانه از موضع‌گیری انجمن صنعتگران و تجار ترکیه امید می‌گیرند، گویی ریشه مشکلات در رابطه سرمایه‌داری و دولت نیست.
واقعیت این است که شرایط امروز نتیجه ساختار اجتماعی پیچیده‌ای است که در آن، قدرت سرمایه ناهمگون شده، اثرگذاری‌اش بر حاکمیت کاهش یافته و رژیم تک‌نفره با اتکا به شبکه‌ای از طریقت‌ها و گروه‌های سرمایه‌دار مسلمان محافظه‌کار، قدرت عمومی را قبضه کرده است. این نظام سلطه، تقریباً تمام ابعاد زندگی روزمره مردم را تحت کنترل گرفته است.»
ضرورت جنبشی فراگیر برای تحقق همه مطالبات اجتماعی
سزن چیلنگیر با اذعان به دشواری پیش‌بینی مسیر تحولات جاری، به نقش محوری جوانان در شکل‌گیری موج اعتراضات اشاره کرد و گفت این حرکت‌ها الهام و جسارت خود را از نسل جوان می‌گیرند. او در جمع‌بندی نهایی خود تأکید کرد: «امید بیشتر در جوانان و نیروهای پویایی تجلی می‌یابد که قادرند به‌صورت خودجوش و سریع سازماندهی کنند، هرچند همین جوانان در برابر ناامیدی نیز واکنش‌های تندتری نشان می‌دهند. بنابراین، حیاتی است جنبشی را شکل دهیم که ضمن تکیه بر انرژی وحدت‌بخش و شجاعت نسل جوان، اسیر انحصارطلبی یا تردیدهای هیچ گروه سیاسی نشود و به‌گونه‌ای سازمان یابد که بتواند پوشش‌دهنده همه مطالبات اجتماعی باشد.»