فروزان احمدنیا

روز کودک در ایران، که در ۱۶ مهر ماه  برگزار می‌شود، به منظور توجه به حقوق و نیازهای کودکان و ایجاد آگاهی در جامعه درباره مسائل مربوط به کودکان شکل گرفته است. این روز به عنوان فرصتی برای تاکید بر اهمیت حمایت از کودکان و فراهم کردن محیطی امن و سالم برای رشد و توسعه آن‌ها تعیین شده است.

این روز با هدف ترویج حقوق کودکان و افزایش آگاهی عمومی درباره مسائل مختلفی مانند آموزش، بهداشت، و حفاظت از کودکان برگزار می‌شود. برنامه‌ها و فعالیت‌های مختلفی در این روز انجام می‌شود تا به کودکان فرصت داده شود تا صدای خود را به گوش جامعه برسانند و درباره حقوق و نیازهای خود صحبت کنند.

حقوق کودکان به مجموعه‌ای از حقوق و آزادی‌هایی گفته می‌شود که تمامی کودکان در سراسر جهان باید از آن‌ها برخوردار باشند. این حقوق در پیمان‌نامه حقوق کودک سازمان ملل متحد که در سال ۱۹۸۹ تصویب شد، به طور جامع تعریف شده‌اند. برخی از مهم‌ترین حقوق کودکان عبارتند از:

 

حقوق اساسی

- حق حیات: هر کودک حق دارد زنده بماند و رشد کند.

- حق بهداشت: دسترسی به خدمات بهداشتی و درمانی مناسب.

- حق آموزش: دسترسی به آموزش رایگان و با کیفیت.

 

حقوق حمایتی

- حمایت در برابر سوءاستفاده و بهره‌کشی: کودکان باید در برابر هر گونه سوءاستفاده، خشونت و بهره‌کشی محافظت شوند.

- حمایت در برابر کار کودک: کودکان نباید مجبور به انجام کارهایی شوند که به سلامت و آموزش آن‌ها آسیب می‌زند.

 

حقوق مشارکتی

- حق بیان نظر: کودکان حق دارند نظرات خود را درباره مسائلی که به آن‌ها مربوط می‌شود، بیان کنند.

- حق مشارکت در تصمیم‌گیری: کودکان باید در تصمیم‌گیری‌هایی که بر زندگی آن‌ها تأثیر می‌گذارد، مشارکت داشته باشند.

 

حقوق فرهنگی و اجتماعی

- حق بازی و تفریح: کودکان باید فرصت‌هایی برای بازی و تفریح داشته باشند.

- حق داشتن هویت: هر کودک حق دارد نام، ملیت و هویت خود را داشته باشد.

این حقوق به منظور تضمین رشد سالم و همه‌جانبه کودکان و فراهم کردن محیطی امن و حمایت‌کننده برای آن‌ها تعیین شده‌اند.

در ایران، حقوق کودکان با چالش‌های متعددی مواجه است. برخی از مهم‌ترین مسائل شامل موارد زیر می‌شود:

 

کار کودکان

بسیاری از کودکان در ایران مجبور به کار هستند. این کودکان که به "کودکان کار" معروفند، در شرایط سخت و اغلب خطرناک کار می‌کنند. آمار دقیقی از تعداد کودکان کار در ایران وجود ندارد، اما تخمین زده می‌شود که تعداد آن‌ها در تهران بیش از ۲۰ هزار نفر باشد.

 

ازدواج کودکان

ازدواج کودکان یکی دیگر از مسائل مهم است. در برخی مناطق، کودکان در سنین پایین مجبور به ازدواج می‌شوند که این موضوع با پیمان‌نامه حقوق کودک مغایرت دارد.

 

تنبیه و سوءاستفاده

تنبیه بدنی و روانی کودکان نیز از مشکلات رایج است. بر اساس گزارش‌ها، درصد قابل توجهی از کودکان در ایران مورد تنبیه بدنی و روانی قرار می‌گیرند.

 

زباله‌گردی کودکان

زباله‌گردی یکی دیگر از مشکلات جدی است. بسیاری از کودکان در تهران و سایر شهرها به زباله‌گردی مشغولند و در شرایط بسیار سختی زندگی می‌کنند.

 

بهداشت و درمان

دسترسی به خدمات بهداشتی و درمانی برای کودکان در ایران بهبود یافته است، اما همچنان مشکلاتی مانند سوءتغذیه، کمبود امکانات بهداشتی در مناطق روستایی و دورافتاده و عدم دسترسی به خدمات تخصصی برای کودکان با نیازهای ویژه وجود دارد.

 

آموزش و پرورش

یکی از مهم‌ترین حقوق کودکان، دسترسی به آموزش با کیفیت است.

در ایران، تعداد قابل توجهی از کودکان از تحصیل و آموزش محروم هستند. بر اساس گزارش‌ها، بین ۲ تا ۴ میلیون کودک در ایران از تحصیل بازمانده‌اند. این مسئله به دلایل مختلفی رخ می‌دهد:

 

دلایل اقتصادی

- فقر: بسیاری از خانواده‌ها توانایی مالی برای پرداخت هزینه‌های تحصیل را ندارند. این موضوع به ویژه در مناطق محروم و روستایی بیشتر دیده می‌شود.

- کار کودکان: برخی کودکان مجبور به کار برای کمک به معیشت خانواده‌هایشان هستند و به همین دلیل نمی‌توانند به مدرسه بروند.

 

دلایل اجتماعی و فرهنگی

- ازدواج کودکان: در برخی مناطق، کودکان در سنین پایین مجبور به ازدواج می‌شوند که این موضوع باعث ترک تحصیل آن‌ها می‌شود.

- نگرش‌های فرهنگی: در برخی جوامع، تحصیل دختران کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد و این موضوع باعث می‌شود که دختران بیشتری از تحصیل باز بمانند.

 

دلایل زیرساختی

- کمبود امکانات آموزشی: در برخی مناطق، مدارس کافی وجود ندارد یا کیفیت آموزش پایین است که این موضوع باعث ترک تحصیل کودکان می‌شود.

- یکی از عوامل اصلی نیز گسترش مدارس خصوصی است

 

توسعە مدارس خصوصی در ایران تاثیرات منفی مختلفی بر روی آموزش کودکان داشتە است. برخی از این تاثیرات عبارتند از:

1. افزایش نابرابری آموزشی: مدارس خصوصی معمولاً شهریه‌های بالایی دارند که بسیاری از خانواده‌ها توان پرداخت آن را ندارند. این موضوع باعث می‌شود که کودکان از خانواده‌های کم‌درآمد نتوانند به این مدارس دسترسی داشته باشند و در نتیجه نابرابری آموزشی افزایش یابد.

2. کاهش کیفیت آموزش در مدارس دولتی: با افزایش تعداد مدارس خصوصی، بسیاری از معلمان و منابع آموزشی به این مدارس منتقل می‌شوند. این موضوع باعث کاهش کیفیت آموزش در مدارس دولتی می‌شود که بیشتر کودکان به آن‌ها دسترسی دارند.

3. تمرکز بر تست‌زنی و نمره‌گرایی: مدارس خصوصی به دلیل رقابت شدید برای جذب دانش‌آموزان، بیشتر بر روی تست‌زنی و نمره‌گرایی تمرکز می‌کنند. این موضوع می‌تواند باعث شود که کودکان به جای یادگیری عمیق و مفهومی، بیشتر به حفظ کردن مطالب برای امتحانات بپردازند.

4. فشار روانی بر کودکان: شهریه‌های بالا و انتظارات بالای والدین از مدارس خصوصی می‌تواند فشار روانی زیادی بر کودکان وارد کند. این فشار می‌تواند بر سلامت روانی و جسمی کودکان تاثیر منفی بگذارد.

شرایط کودکان مهاجر نیز در ایران با چالش‌های متعددی روبرو است. یکی از بزرگترین مشکلات، تحصیل این کودکان است. با وجود دستور علی خامنەای در سال ۱۳۹۴ که حق تحصیل رایگان برای همه کودکان مهاجر را تضمین کرد، هنوز هم بسیاری از کودکان مهاجر به دلیل نداشتن مدارک قانونی از تحصیل محروم می‌شوند، یکی از مهم ترین دلیل اجرایی نشدن این قانون مدارس خصوصی و شهریەهای کلان آن و شرایط بد اقتصادی مهاجرین است. چالش‌های اقتصادی بر زندگی این کودکان تاثیر می‌گذارد. بسیاری از خانواده‌های مهاجر در شرایط اقتصادی سختی زندگی می‌کنند و کودکان مجبور به کار برای کمک به خانواده هستند.

چالش‌های فرهنگی و اجتماعی نیز وجود دارد. برخی از مدارس به دلیل تفاوت‌های فرهنگی و زبانی، کودکان مهاجر را نمی‌پذیرند یا با آنها به صورت تبعیض‌آمیز رفتار می‌کنند.

نقض حقوق کودکان در تمامی جوامع سرمایەداری وجود دارد. نظام سرمایه‌داری به دلیل تمرکز بر سود و رقابت اقتصادی، اغلب حقوق کودکان را نادیده می‌گیرد. در این نظام، شرکت‌ها و کارفرمایان به دنبال کاهش هزینه‌ها و افزایش سود هستند که می‌تواند منجر به بهره‌کشی از نیروی کار کودکان شود. همچنین، سرمایه‌داری به دلیل نابرابری‌های اقتصادی و اجتماعی، دسترسی کودکان به آموزش، بهداشت و سایر حقوق اساسی را محدود می‌کند.

برای حفاظت از حقوق کودکان، باید نظامی ایجاد شود که بر عدالت اجتماعی و توزیع برابر منابع تمرکز داشته باشد و تا زمانی کە سرمایەداری وجود داشتە باشد برای سود بیشتر حاضر است کودکان را قربانی خود کند.