«حزب حاکم ترکیه از مدارس برای پیشبرد اهداف قدرت خود بهره می‌گیرد»
امینه آکیازیلی، عضو کمیسیون سیاست‌های آموزشی حزب دموکراسی و برابری (DEM)، با اشاره به تداوم شدید سیاست‌های یکجانبه در «نظام تک نفره»، اظهار داشت: «ترکیه در حال تجربه سرکوبگرترین دوره تاریخی خود است.»
سریا دنیز
مرکز خبر - نظام آموزشی ترکیه، به‌ویژه در دوره اخیر، یکی از چالش‌برانگیزترین حوزه‌ها به شمار می‌رود. علاوه بر مشکلاتی که کودکان به سبب فقر گسترده در کشور با آن دست و پنجه نرم می‌کنند، مدارس به مراکزی تبدیل شده‌اند که در آنها یکسان‌سازی به کودکان تحمیل می‌شود و نابرابری جنسیتی و تبعیض رواج می‌یابد.
حزب دموکراسی و برابری خلق‌ها (DEM) اخیراً همایشی برای بررسی نظام آموزشی برگزار کرد. بسیاری از فعالان عرصه آموزش درباره تحولات، کاستی‌ها، خطرات و راهکارهای بهبود نظام آموزشی در موضوعات گوناگون سخن گفتند. ما با امینه آکیازیلی، عضو کمیسیون سیاست‌های آموزشی حزب DEM، درباره نظام آموزشی که حکومت آن را به ابزاری برای نابرابری، همسان‌سازی و تبعیض تبدیل کرده، گفتگو کردیم.
«سیاست‌های یکجانبه با تمام قوا ادامه دارد»
این مشاهده که «آموزش یکسان‌ساز که هویت‌ها و فرهنگ‌های متنوع را نادیده می‌گیرد، به سیاست اصلی بدل شده» خلاصه‌ای از تصویری است که حزب عدالت و توسعه (AKP) و متحدانش به‌ویژه در سال‌های اخیر در نظام آموزشی ترسیم کرده‌اند. امینه آکیازیلی با نگاهی به گذشته گفت: «سیاست‌های همسان‌سازی از زمان تأسیس جمهوری، به عنوان بخشی از روند ملت‌سازی، شکل گرفته‌اند. این سیاست‌ها مختص زمان حاضر نیستند. حکومت‌ها از آن زمان تاکنون، هرگاه لازم دیده‌اند به اقدامات سختگیرانه‌تر و سرکوبگرانه‌تر متوسل شده‌اند، اما همواره در اصل سیاست‌های همسان‌سازی را پیگیری کرده‌اند. از ابتدای تأسیس، برنامه‌های آموزشی و برنامه درسی پنهان برای ایجاد و تقویت هویت ترکی و اسلامی و نادیده گرفتن و به حاشیه راندن هویت‌های اتنیکی و مذهبی خارج از این چارچوب به اجرا درآمده است.»
امینه آکیازیلی با اشاره به وضعیت کنونی افزود: «در 'نظام تک نفره' امروز، این سیاست‌های یکجانبه با شدت تمام ادامه دارد. ترکیه سرکوبگرترین دوره تاریخی خود را تجربه می‌کند. زندگی آموزشی بر پایه هنجارهای اسلامی در حال بازسازی است. از سوی دیگر، 'حکومت تک نفره'، یعنی رژیم کنونی، برای بقای خود می‌کوشد 'دشمنان' داخلی و خارجی خود را پررنگ‌تر جلوه دهد.»
«حکومت برای رسیدن به اهداف خود به همه ابزارها متوسل می‌شود»
امینه آکیازیلی با بیان اینکه حکومت از طریق آموزش در پی ساخت جامعه‌ای مطابق با اهداف سیاسی و ایدئولوژیک خود است، گفت: «برای این منظور، تمام ابزارهای خود را به کار گرفته است. برنامه درسی، پروژه‌ها، پروتکل‌ها، طرح 'من به محیط زیستم حساسم و از ارزش‌هایم پاسداری می‌کنم' (ÇEDES) و تمام سیاست‌های آموزشی با این هدف در حال اجرا هستند. روند شکل‌دهی سیاسی به کودکی و جامعه از طریق آموزش با سیاست‌های نظامی‌گرایانه، یکجانبه و جنسیتی حکومت ادامه دارد. با پروژه‌ها و پروتکل‌های اجرا شده با بنیادها، انجمن‌ها و فرقه‌های مختلف، هدف پرورش افرادی است که پرسشگر و منتقد نیستند و مطیع‌اند. حکومت در این راستا به هر اقدامی دست می‌زند و آموزش را عرصه‌ای مناسب برای این اهداف می‌داند.»
«بدون زبان مادری نمی‌توان از آموزش سخن گفت»
آموزش به زبان مادری همواره موضوعی چالش‌برانگیز در ترکیه بوده است. اما نه تنها در این زمینه پیشرفتی حاصل نشده، بلکه همچنان افرادی به دلیل صحبت کردن به زبان کوردی در خیابان مورد حمله قرار می‌گیرند. امینه آکیازیلی درباره بازتاب این وضعیت در مدارس گفت: «در روند ایجاد دولت-ملت در ترکیه، ایدئولوژی تک ملت، تک زبان و سیاست‌های مهندسی اجتماعی و آموزشی در جامعه غالب شده است. خواسته‌های آموزش به زبان مادری مردم کورد و دیگر اقوامی که زبان مادری‌شان ترکی نیست، نادیده گرفته شده و حتی صحبت آزادانه به زبان مادری‌شان ممنوع شده است. رویکردهای نظامی‌گرایانه و عملیات‌ها در منطقه، مشکلات آموزشی و تبعیض را تشدید کرده است. وقتی سخن از تبعیض بر اساس هویت اتنیکی در آموزش به میان می‌آید، نخستین موضوع مطرح شده حق آموزش به زبان مادری است. نمی‌توان گفت مردمی که حق آموزش به زبان مادری‌شان نفی می‌شود از حق آموزش بهره‌مند می‌شوند. زیرا یکی از شرایط تحقق حق آموزش و تأمین برابری فرصت در آموزش این است که کودک زبان مادری خود را بیاموزد، احساس کند که زبان مادری‌اش ارزشمند است و آموزش را با زبان مادری خود آغاز کند.»
امینه آکیازیلی با بیان اینکه «از آنجا که مبارزه برای حق آموزش به درستی درک نشده و پیش نرفته است، و از آنجا که محتوای آموزش به اندازه کافی مورد بحث قرار نگرفته و در دستور کار قرار نگرفته است، خواسته‌های ستمدیدگان در کشور ما به صورت پراکنده مطرح می‌شود و امکان شکل‌گیری یک جنبش مبارزاتی جمعی وجود ندارد»، تأکید کرد که برای تحقق حق آموزش، باید همه هویت‌های فرهنگی در آموزش جایگاه داشته باشند، تفاوت‌ها در روابطی برابر پذیرفته شوند و هر فرد بتواند خواستار آموزش به زبان مادری خود باشد.
«نمی‌تواند نسل‌های مذهبی و کینه‌توز پرورش دهد»
سیاست‌های آموزشی بر اساس نیازهای رژیم خودکامه شکل می‌گیرند. این دیدگاه مشترک آموزگاران است. اردوغان، رئیس‌جمهور از حزب عدالت و توسعه، سال‌ها پیش گفته بود «می‌خواهیم نسلی مذهبی پرورش دهیم». امینه آکیازیلی در پاسخ به پرسش «نسلی که امروز می‌خواهند بسازند چگونه توصیف می‌شود؟» چنین گفت: «در چارچوب طرح ÇEDES که با همکاری مدارس راهنمایی و مدارس امام خطیب وابسته به وزارت آموزش ملی، ادارات ورزش استان/شهرستان و مراکز جوانان وابسته به وزارت جوانان و ورزش و مراکز جوانان دیانت وابسته به ریاست امور دینی اجرا می‌شود، مدتی است فعالیت‌های گوناگونی در مدارس انجام می‌شود. در حالی که در مدارس تنها معلمان می‌توانند خدمات آموزشی ارائه دهند، با طرح ÇEDES، امامان، واعظان، مشاوران معنوی و کارمندان وابسته به ریاست امور دینی به شکلی غیرقانونی در مدارس به کار گمارده می‌شوند و زیر پوشش آموزش ارزش‌ها، سیاست‌های حکومت به کودکان تحمیل می‌شود.
با همه این اقدامات، حکومت می‌خواهد در پرورش نسل‌های مذهبی و کینه‌توز موفق شود، اما در واقع جوانان را از دین دور می‌کند. با وجود اعمال فشار باورنکردنی در این زمینه، نه بر زنان و نه بر کودکان و جوانان تأثیری نمی‌گذارد.»
آموزش به عنوان یک عرصه مبارزه سیاسی
امینه آکیازیلی با تأکید بر اینکه آموزش یک عرصه مبارزه سیاسی است، گفت: «ما باید مبارزه خود را به عنوان تمام اجزای آموزش - در مدارس و در هر محیطی که فعالیت آموزشی انجام می‌شود - با هدف اینکه افراد بتوانند با هویت‌های فرهنگی خود وارد محیط یادگیری شوند، به زبان مادری خود آموزش ببینند و به عنوان شهروندان آزاد خود را بسازند، سازماندهی کنیم و پیش ببریم. یعنی باید مبارزه برای حق آموزش را با تمام توان پیش ببریم. ما باید برای سازماندهی آموزش بر پایه حق در کشورمان مبارزه کنیم.»
امینه آکیازیلی در پاسخ به پرسش «ما چه نوع آموزشی می‌خواهیم؟» گفت: «ما باید به این پرسش به عنوان تمام ستمدیدگان و استثمارشدگان به طور جمعی پاسخ دهیم. ما باید با بازسازی مداوم این مفهوم در جریان مبارزه به سوی هدف پیش برویم. برای آموزشی برابر و آزاد، لازم است برای اجتماعی کردن تمام شیوه‌های مقاومت و اجتماعی کردن صلح تلاش کنیم.»
ترکیه فقر عمیقی را تجربه می‌کند. امینه آکیازیلی با بیان اینکه «دور شدن کودکان کارگر فقیر از آموزش، دور شدن کودکان کورد و دختران از آموزش چیزی است که حکومت می‌خواهد. او رعیت می‌سازد»، بر لزوم سازماندهی مبارزه تمام اجزا شامل معلم، دانش‌آموز و والدین در برابر حملات تأکید کرد. امینه آکیازیلی گفت: «به همین دلیل مهم است که تمام نیروهای دموکراسی‌خواه و کارگری یک راهبرد مبارزه اجتماعی که آموزش را نیز در بر می‌گیرد، توسعه دهند.»
«زنانگی و مردانگی بازسازی می‌شود»
یکی از موضوعات بسیار بحث‌برانگیز در حوزه آموزش، برابری جنسیتی است. امینه آکیازیلی در این باره چنین ادامه داد: «با وجود تمام گفتمان‌های برابری‌طلبانه و قوانین، در شرایط جامعه سرمایه‌داری، نظام آموزشی و مدارس عرصه مهمی برای درونی‌سازی سلطه ایدئولوژیک و سیاسی و نظام ارزش‌های مردسالارانه‌ای که در آنها تنیده شده‌اند توسط نسل‌های جدید است. در کل سیاست‌های آموزشی اخیر، با رویکردهای جنسیتی، نقش‌های جنسیتی سنتی تقویت می‌شوند و حقوق زنان و دختران نادیده گرفته می‌شود. بنابراین، از طریق آموزش، زنانگی و مردانگی نیز بازسازی می‌شود. روندی در جریان است که در آن گرایش‌ها و هویت‌های جنسی خارج از گرایش جنسی دگرجنس‌گرایانه که در جامعه 'عادی' تلقی می‌شود، با سازوکارهای فشار و خشونت به حاشیه رانده، دیگری‌سازی و حتی دشمن‌سازی می‌شوند.»
«باید دیدگاه آموزشی فراگیر ایجاد شود»
امینه آکیازیلی با بیان اینکه تحول فوراً رخ نخواهد داد، تأکید کرد که تغییر می‌تواند با یک دیدگاه آموزشی دموکراتیک، برابری‌طلب و آزادی‌خواه ساخته شود. امینه آکیازیلی گفت: «باید با آگاهی از اینکه تأمین برابری جنسیتی در آموزش گامی ضروری برای استقرار برابری و آزادی در تمام بخش‌های جامعه است، اقدام شود. لازم است در تمام مراحل آموزش، دیدگاه آزادی‌خواهانه زنان و فمینیستی حاکم باشد و برنامه درسی که نقش‌های جنسیتی را تقویت می‌کند، تغییر کند.»
امینه آکیازیلی در پایان چنین گفت: «با کنار گذاشتن رویکردهایی که ارزش‌های جنسیتی و مردسالارانه موجود را تقویت می‌کنند، باید دیدگاه آموزشی عادلانه و فراگیر برای زنان، دگرباشان جنسی و کودکان ایجاد شود. باید سازوکارهایی که به طور مؤثر با سوءاستفاده جنسی از کودکان، خشونت و تبعیض در مدارس مبارزه می‌کنند و مصونیت را از بین می‌برند، اجرا شوند. یک نظام آموزشی مبتنی بر برابری، یکی از مؤثرترین روش‌ها برای مبارزه درازمدت با خشونت و تبعیض مبتنی بر جنسیت است. در این شرایط، مبارزه برای برابری جنسیتی که در مدارس و تمام مکان‌هایی که فعالیت‌های آموزشی انجام می‌شود، اهمیت بسیاری دارد. اگر این مبارزه انجام نشود، می‌توان تصور کرد که افراد در محیط‌های آموزشی در موقعیتی منفعل قرار گیرند و فراموش شوند یا سرکوب شوند. البته، مبارزه در مدرسه نمی‌تواند جدا از مبارزه زنان در جامعه پیش برده شود.»