هشتمین سالگرد مقاومت شجاعانه مردم جزیر در برابر کشتار دولتی
با اعمال ممنوعیت‌هایی که از تاریخ ۱۴ دسامبر ۲۰۱۵ در منطقه جزیر شرناخ آغاز گردید، شهروندان به طرز فجیعی در مقابل چشمان جهانیان زنده زنده به آتش کشیده شدند. هزاران تن به قتل رسیده و آوارە شدند. هشت سال از این جنایت علیه بشریت می‌گذرد.
ساریا دنیز
مرکز خبر - هشت سال از ابلاغ مقررات منع عبور و مرور اعلام شده در تاریخ ۱۴ دسامبر ۲۰۱۵ در منطقه جزیر استان شرناخ می‌گذرد. طی ممنوعیت ۷۹ روزه شهر جزیر که در ۲ مارس ۲۰۱۶ به پایان رسید، ۲۸۸ تن جان باختند که ۱۷۷ تن از آنان در زیرزمین سه بنای مجزا جان خود را از دست دادند. در میان جانباختگان، افرادی بین سنین نوزاد تا ۷۰ سال دیده می‌شد. ده‌ها هزار تن مجبور به مهاجرت شده و زندگی و تاریخ دست نوشته خود را پشت سر نهادند. تصاویری که امروز از فلسطین منتشر می‌شود، ۸ سال پیش در خیابان‌های جزیر به وقوع پیوست. آنچه در خاطرات باقی مانده بود، پاک نگردید. طی محاصره و ممنوعیت رفت و آمد اعمال شده در شهر، بی‌قانونی و نقض حقوق بشر به اوج خود رسید. در برابر همه این حملات، یکی از بزرگترین مقاومت‌های تاریخ، از زیرزمین خانه‌های جزیر به سراسر جهان گسترش یافت.
آنچه رخ داده بود، به سختی مستندسازی گردید
خبرنگارانی که به سختی توانسته بودند در طول مدت اعمال ممنوعیت عبور و مرور در شهر جزیر بمانند، کوشیدند آنچه را که به بهای جان خود رخ داده بود را مستندسازی نمایند. خبرنگارانی که در میانه درگیری‌ها هدف گلوله قرار گرفته بودند، جزئیات این جنایت علیه بشریت را به تشریح در تلویزیون آن زمان افشا نمودند. تلاش شد تا صدای کسانی که جانشان در خطر بود شنیده شود. در ابتدا تلاش گردید تا خبرنگاران از منطقه اخراج شوند. از ورود نمایندگان منتخب به جزیر و تلاش برای اطلاع‌رسانی در رابطه با آنچه در حال وقوع بود، ممانعت به عمل آوردند. نمایندگان آن دوره نیز علیرغم تهدید به مرگ در شهرهای خود در کنار مردم ماندند و از شهروندان حمایت نمودند.
۱۴ دسامبر، آغاز ممنوعیت‌ها
«فرایند راه حل» که پس از قتل مشکوک دو مأمور پلیس در شهرستان اورفا، پس از انتخابات ژوئن ۲۰۱۵ در ترکیه آغاز شده بود، به حالت تعویق درآمد. در بسیاری از شهرها از جمله سور، جزیر و نصیبین ممنوعیت عبور و مرور اعلام گردید. پس از اعمال ممنوعیت‌های مذکور، عملیاتی توسط دولت تحت عنوان «عملیات سنگر» آغاز شد. از سپتامبر ۲۰۱۵ به طور متناوب مقررات منع عبور و مرور در شهر جزیر ابلاغ می‌شد، اما ممنوعیت اعلام شده در ۱۴ دسامبر و مقاومت مصممانه و شرافتمندانه پس از آن به نقطه عطفی بدل گشت.
«بنزین ریختە و آتش زدند»
سخنان و درخواست امداد دریا کوچ، رئیس حزب دموکراتیک خلقها(HDP) که در آن زمان از تلویزیون IMC پخش می‌شد، هیچگاه فراموش نگردید. دریا کوچ با بیان اینکه در زیرزمینی پناه گرفته‌اند و بمباران پس از سه روز به شدت اوج گرفته است، اظهار داشت: دو نفر از اعضای تیم عملیات ویژه به ساختمان نزدیک شده و بنزین را در بطری‌های پلاستیکی به سوی شیشه‌های زیرزمین پرتاب نموده و مردمان در آتش سوختند. دریا کوچ عنوان داشت که به همین سبب حدود ۲۰-۲۵ نفر از طبقه پایین از ترس جان خود به طبقه بالا گریختند در حالی که در طبقه بالا نیز حدود ۲۰-۲۵ نفر حضور داشتند. در این پخش تلویزیونی، دریا کوچ اسامی افرادی را که با وی گرفتار بودند را به تفصیل برشمرد. دریا کوچ تجربیات خود را در برنامه‌ای دیگر چنین شرح داد: «حدود ۲۰ تا ۲۵ نفر از دوستان ما در اثر اصابت ترکش‌های بمب زخمی شدند که آنها را نیز به همین مکان آورده بودیم و با هم نشسته بودیم. برای تهیه برخی لوازم به طبقه بالا رفتیم، در حالی که حدود ۲۰ نفر از دوستانمان در پایین بودند. در این هنگام روی آنها بنزین ریختند و آتش زدند، اما ما نتوانستیم به فریادهایشان برسیم و تنها صدای ناله‌شان را می‌شنیدیم. وقتی در بالا بودیم، دوباره با بمب‌ها، خمپاره‌ها و توپ‌های هاوان مورد حمله قرار گرفتیم. تنها درخواست ما این است که این صداهای شلیک گلوله را متوقف کنند.»
پیکر برهنە زنان بە نمایش گذاشتە شد
پس از حملات نیروهای امنیتی به معترضان در جزیر، دریا کوچ نیز در اثر اصابت گلوله جان خود را از دست داد. افرادی که در زیرزمین‌ها پناه گرفته بودند نیز کشته شدند. مردم در خیابان‌ها تیرباران شدند. حتی کسانی که می‌خواستند با بلند کردن پرچم سفید، مردگان را دفن کنند نیز هدف قرار گرفتند. در این حملات، خبرنگاران نیز مجروح شدند. تصاویری از این حوادث در فضای مجازی منتشر شد که یکی از دردناکترین آنها، برهنه کردن و نمایش عمومی جسد دو زن در خیابان بود. در مورد این مسئله شکایت جزایی ثبت شد، اما بی‌نتیجه ماند.
استانداری منکر ارتباط این حادثه با جزیرە شد و اظهار داشت با نمایش چنین تصاویری قصد داشتەاند بر «عملیات موفق» سایە بندازند. اما تمام مدارک و شواهد حاکی از آن بود که محل عکسبرداری، جزیرە بوده است.
به عنوان یک ننگ برای کل بشریت ثبت خواهد شد
نمایندە مشترک مجلس مردم جزیر، محمت تونج نیز از طریق تلویزیون اوزگور گون ، اطلاعاتی مبنی بر حضور ۶2 نفر از جمله مجروحان را با افکار عمومی به اشتراک گذاشت. محمت تونج در مورد آنچه رخ داده بود، چنین گفته بود: در پی آتشسوزی طبقه دوم یک ساختمان مسکونی، اصابت خمپاره و تیراندازی تانک‌ها، ساختمان سوراخ شده و آتش از طریق این سوراخ‌ها به داخل ساختمان کشیده شده است. در زیر زمین این ساختمان وسایل قدیمی و اثاثه منزل وجود دارد که اکنون در معرض آتشسوزی قرار گرفته‌اند.
دود حاصل از آتشسوزی به طور کامل فضای داخلی ساختمان را پر کرده و علیرغم تلاش برای خیس کردن مبلمان، آتش همچنان در حال گسترش است. در حال حاضر مقابل هتل مدیماک هستیم. این اتفاق ننگی است برای کل بشریت. هم اکنون این آتش سوزی در سراسر جزیر دیده می‌شود هرکسی که به طرف جاده نصیبین و یا رستوران آلیزه کونفه نگاه کند این آتش سوزی را می‌بیند.
وی ضمن ابراز نگرانی عمیق از وضعیت انسانی پیش آمده، خواهان اقدام فوری آتشنشانی برای خاموش کردن حریق و نجات جان افرادی شد که در آتشسوزی گرفتار آمده‌اند. افراد زیادی از جمله کودکان و مجروحان در این ساختمان به دام افتاده‌اند که در صورت عدم رسیدگی فوری، جانشان در معرض خطر جدی قرار دارد. من هیچ شکی ندارم که این امر به عنوان یک ننگ برای ترکیه، کل بشریت، حتی سازمان ملل متحد و تمامی جهان در تاریخ ثبت خواهد شد.
وی اعلام کرد ذخیره آب آشامیدنی ساکنان این ساختمان که تنها ۱۰ بطری بوده است کە طی چند روز گذشته شش بطری آن مصرف شده است. بخشی از این آب به مجروحان داده شد و تنها چند بطری باقی مانده که از آنها برای مرطوب نگهداشتن اطراف استفاده کرده‌ایم. در عین حال آتشسوزی همچنان در بالای ساختمان ادامه دارد. ای کاش در اینجا یک تلفن همراه دوربین دار وجود داشت تا این صحنه آتش سوزی را به کل دنیا نشان می داد...
اجساد از زیر آوار بیرون کشیده شد
چند روز پس از اعلام ممنوعیت عبور و مرور در جزیر از سوی مقامات، وزیر کشور ترکیه در آن زمان، افکان آلا، اعلام کرد که عملیات در جزیر به پایان رسیده است. ممنوعیت‌ها از تاریخ ۲ مارس ۲۰۱۶ شدت یافت و حتی شب‌ها نیز ادامه داشت و ورود و خروج به منطقه ممنوع شد. پس از پایان ممنوعیت‌ها، ۱۷۷ جسد از جمله ۲۵ کودک از زیر آوار ۳ ساختمان و خانه‌ها و خیابان‌های اطراف خارج شد. هویت ۱۰۳ نفر از کشته شدگان شناسایی و ۷۴ جسد بدون هویت دفن شدند. گزارش شده که تقریباً تمام اجساد به دلیل سوختگی یا شدت جراحات واردە، غیرقابل شناسایی بوده‌اند. همچنین در زیرزمین‌ها، استخوان‌های انسانی و بقایای مهمات نظامی کشف و متخصصان پزشکی قانونی، قطعاتی از استخوان متعلق به کودکان را نیز شناسایی کردند.
اقدامات حقوقی بی‌نتیجه ماند
تلاش‌ها برای پیگیری حقوقی وقایع جزیر، چه در دادگاه‌های داخلی ترکیه و چه در دادگاه‌های بین‌المللی، تاکنون بی‌نتیجه مانده است. بیش از ۶۰ پرونده در ارتباط با رویدادهای جزیر در دادگاه قانون اساسی ترکیه مطرح شده است. تعدادی از این پرونده‌ها به دادگاه حقوق بشر اروپا (ECHR) ارسال و به دلیل عدم طی مراحل حقوقی داخلی رد شده‌اند. رسیدگی به برخی پرونده‌ها نیز همچنان ادامه دارد اما پس از گذشت ۸ سال، هنوز مسببان این حوادث محاکمه و مجازات نشده‌اند.
ماجرای جزیر در گزارش‌های بین‌المللی ثبت شد
آنچه در جزیر رخ داده، در گزارش‌های نهادهای بین‌المللی نیز منعکس شده است. در گزارش‌های شورای حقوق بشر سازمان ملل، پارلمان اروپا، مجلس پارلمانی شورای اروپا، دادگاه حقوق بشر اروپا و بسیاری دیگر از نهادها و سازمان‌های بین‌المللی به این موضوع پرداخته شده است. در گزارش کمیسیون ونیز شورای اروپا با عنوان «جنبه‌های حقوقی ممنوعیت تردد» مورخ ١٣ ژوئن ٢٠١۶ آمده است: «نقض جدی حقوق بشر رخ داده، حقوق و آزادی‌های اساسی معلق شده و اساسا ممنوعیت تردد هیچ مبنای حقوقی نداشته است». همچنین در گزارش کمیسیون عالی حقوق بشر سازمان ملل به ریاست زید رعد حسین مورخ ١٠ مارس ٢٠١٧ آمده است «در عملیاتی که به مدت ۱۸ ماه به طول انجامید، نزدیک به ۲ هزار نفر کشته شده‌اند».
هیچگاه فراموش نخواهد شد
مردم جزیر درحالیکه همگان شاهد بودند، مورد قتل‌عام قرار گرفته و امروز به حال خود رها شده‌اند، گویی هیچ اتفاقی نیفتاده است. علیرغم تلاش‌ها برای جلوگیری از این کشتار، اراده‌ای دولتی در پشت مقبولیت و اجرای این جنایت وجود داشته که از آن دفاع کرده و هر راهی را برای پنهان کردن این جنایت آزموده‌اند، مقامات مسئول همچنان باید در قبال اقدامات خود پاسخگو باشند. همچنین فعالانی که زنده نگهداشتن خاطره این فاجعه و پاسخ‌خواهی از مقصران را دنبال می‌کنند، کماکان به کار خود ادامه می‌دهند. این تاریخ تلخ، چنانکه شاهدان گفته‌اند، در تاریخ جهان ثبت خواهد ماند و هرگز فراموش نخواهد شد.