مرکز خبر- «هر شب، ساعت ٢ نصف شب، همان ساعتی که پسرم بیرون رفت، میروم دور و بر خانه را نگاه می‌کنم حتی به امید اینکه یک تکه از لباسش را آنجا گذاشته باشند». این تنهاترین و بزرگترین آروزی یک زن است تا از فرزندش خبری به دست آورد.

زنی که فرزندش، چند سالی است ناپدید شده و او بدون داشتن هیچ نام و نشانی همچنان امید دارد یک روز فرزندش بازگردد.

شهلا.ح، پسرش را زمانی که ٢٨ سال داشته گم کرده است. طبق اظهارات شهلا، پسرش طی تماسی ناگهانی از منزل خارج شده و پس از آن بازنگشته است. علی‌رغم پیگیری‌های صورت گرفته توسط خانواده، جوابی دریافت نکرده‌اند. او همچنین بارها تأکید کرده که با وجود درخواست‌های مکرر خانواده از دستگاه قضایی و سازمان اطلاعات ایران مبنی بر ردیابی آخرین تماس با فرزندش، هیچ اقدامی از سوی نهادهای مربوطه صورت نگرفته است.

چه بسا در دنیا روزانه شمار زیادی از انسان‌ها ناپدید می‌شوند. حال در حکومت‌های دیکتاتوری، جنگ، درگیری‌های سیاسی، مسیر مهاجرت و یا به دلایل نامعلوم.

روز جهانی ناپدیدشدگان که برابر است با ٣٠ آگوست، به سرنوشت کسانی اشاره دارد که ناپدید شده‌اند و هیچ خبری از آنها نیست.

ناپدید شدن اجباری اغلب به عنوان یک استراتژی برای گسترش وحشت در جامعه مورد استفاده قرار گرفته است. احساس ناامنی ناشی از این عمل تنها به بستگان نزدیک ناپدیدشدگان محدود نمی شود، بلکه بر جوامع و جامعه آنها نیز تأثیر می‌گذارد.

ناپدید شدن اجباری به یک مشکل جهانی تبدیل شده و محدود به منطقه خاصی از جهان نیست. این که زمانی عمدتا محصول دیکتاتوری‌های نظامی بود، امروزه می‌تواند در موقعیت‌های پیچیده درگیری داخلی، به ویژه به عنوان ابزاری برای سرکوب سیاسی مخالفان، انجام شود. نگرانی خاص عبارتند از: آزار و اذیت مداوم مدافعان حقوق بشر، بستگان قربانیان، شاهدان و مشاوران حقوقی که به موارد ناپدید شدن اجباری رسیدگی می‌کنند، استفاده دولت‌ها از فعالیت‌های ضد تروریستی به عنوان بهانه‌ای برای نقض تعهدات خود و...

صدها هزار نفر در طول درگیری‌ها یا دوره‌های سرکوب در حداقل ٨۵ کشور در سراسر جهان ناپدید شده‌اند. در حالی که خانواده‌ها و دوستان آنها، بدون اطلاع از اینکه فرد هنوز زنده است یا خیر، در کجا نگهداری می‌شود، تحت چه شرایطی و در چه وضعیت سلامتی قرار دارد، دچار ناراحتی روانی می‌شوند. آنها متناوب بین امید و ناامیدی، تعجب و انتظار، گاهی اوقات برای سال‌ها، به دنبال اخباری که ممکن است هرگز به آن نرسند و نشنوند، می‌گردند.

هم  اساسنامه رم دادگاه کیفری بین‌المللی که در ١ ژوئیه ٢٠٠٢، لازم‌الاجرا شد و هم کنوانسیون بین‌المللی حمایت از همه افراد در برابر ناپدید شدن اجباری ، که توسط مجمع عمومی سازمان ملل در ٢٠ دسامبر ٢٠٠۶ تصویب شد، بیان می‌کند که در صورت تعهد به عنوان «ناپدید شدن اجباری» بخشی از یک حمله گسترده یا سیستماتیک علیه هر جمعیت غیرنظامی است و به عنوان یک جنایت علیه بشریت شناخته می‌شود و بنابراین مشمول قانون محدودیت نمی‌شود. این به خانواده‌های افراد ناپدید شده این حق را می‌دهد که به دنبال غرامت باشند و در مورد ناپدید شدن عزیزانشان حقیقت را مطالبه کنند.

علی‌رغم این موارد، افراد زیادی در سراسر جهان به دلایل مختلف ناپدید می‌شوند.

طبق گزارش سازمان بین‌المللی مهاجرت، در حد فاصل سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۲۳، بیش از ۶۳ هزار نفر در مسیرهای مهاجرت در سراسر جهان جان خود را از دست داده یا ناپدید شده‌اند. بیشتر این افراد به دلیل نامساعد بودن شرایط داخلی کشور خود از لحاظ سیاسی، اقتصادی و...، یا جنگ، به امید زندگی بهتر اقدام به مهاجرت کرده‌اند.

همچنین طبق گزارش سازمان ملل، هزاران نفر در جهان در شرایط نامطلوب و در مکان‌هایی که نمایندگان حقوقی و حتی خانواده‌ها از آنها خبر ندارند، زندانی هستند.

ناپدیدشدن‌های اجباری توسط دولت‌ها، همیشه به‌خاطر جلوگیری از فعالیت‌هایی فرد نیست. بلکه گاها به دلیل تحت فشار قرار دادن خانواده یا اطرافیان شخص است.

در حالی که بسیاری از نهادها و سازمان‌های بین‌المللی از جمله کمیته بین‌المللی صلیب سرخ، عفو بین‌الملل و کمیساریای حقوق بشر در سازمان ملل و...، ناپدیدشدن افراد توسط دولت‌ها یا گروه‌های نظامی را به عنوان وسیله‌ای برای حل مناقشه یا ناآرامی، محکوم و تلاش کرده‌اند دولت‌ها را در قبال ناپدید شدن فعالان سیاسی و دگراندیشان پاسخگو کنند، با این حال بسیاری از دولت‌ها بدون در نظر داشتن قوانین بین‌المللی، به این مهم بی توجه بوده‌اند.

سازمان ملل متحد، ناپدید کردن شهروندان را روشی مجرمانه از سوی دولت‌ها یا برخی سازمان‌ها برای گسترش ترس و وحشت در جامعه قلمداد می‌کند و این اقدام نقض جدی مفاهیم حقوق بشر و نیز قوانين بین‌المللی است.

دولت‌های دیکتاتوری دهه‌های ۷۰ و ۸۰ آمریکای لاتین و به‌ویژه در کشورهایی نظیر شیلی و آرژانتین، دولت‌های نظامی پس از کودتا و سرنگونی رژیم‌های سیاسی مدنی (غیرنظامی) ده‌ها هزار مخالف سیاسی عموما چپ‌گرا را ربوده و سربه نیست کردند. پس از گذشت ده‌ها سال از این جنایات، خانواده و بازماندگان ناپدیدشدگان هنوز خبری از عزیزانشان کسب نکرده‌اند.

در اروپا، ده‌ها هزار نفر از شهروندان بالکان همچنان از نزدیکان خود که در جریان جنگ‌های داخلی یوگسلاوی سابق ناپدید شدند بی‌خبرند و طبق گزارش‌های نهادهای بین‌المللی سرنوشت هزاران نفر از شهروندان کرواسی، کوزوو، بوسنی و هرزگوین همچنان مبهم است و اطلاعی از این ناپدیدشدگان وجود ندارد.

در قاره آفریقا ۴۴ هزار نفر در زمره قربانیان ناپدیدی اجباری قرار دارند. ۴۵ درصد این افراد را کودکان تشکیل می‌دهند که احتمالا از سوی گروه‌های شبه‌نظامی برای عملیات مسلحانه به کار گرفته می‌شوند. نیجریه که پایگاه و زادگاه جنبش بوکوحرام و یکی از میدان‌های اصلی فعالیت داعش در آفریقا است، نیمی از ناپدیدشدگان را به خود اختصاص داده است. پس از آن، اتیوپی، سودان جنوبی، لیبی، جمهوری دموکراتیک کنگو و کامرون بیشترین شمار ناپدیدشدگان را در این قاره دارند.

بیش از ۸ هزار نفر در پاکستان، عمدتا در جریان عملیات دولت برای مبارزه با گروه‌های بنیادگرا ناپدید شده‌ و خانواده‌های این افراد هیچ اطلاعی درباره سرنوشت آن‌ها ندارند.

در افغانستان شمار زیادی از نظامیان پیشین، فعالان مدنی، حقوق زنان و حقوق بشر و خبرنگاران پس از حاکمیت طالبان در افغانستان ناپدید شدند. از آن جمله، عالیه عزیزی، رئیس زندان زنان هرات در نظام جمهوری پیشین از تاریخ ۱۰ میزان سال ۱۴۰۰ حین اجرای وظیفه ناپدید شده و هنوز از سرنوشتش خبری در دسترس نیست.

علی‌رغم اینکه در کشورهایی مانند ایران که مجازات اعدام علیه مخالفان و مجرمان اعمال می‌شود، مسئله ناپدیدی قهری همچنان وجود دارد. یکی از موارد ناپدید شدن در ایران مربوط فرشته علیزاده فعال دانشجویی دانشگاه الزهرا و مسئول برد انجمن این دانشگاه است که در میان درگیری‌های بین دانشجویان و پلیس در کوی دانشگاه تهران در وقایع ۱۸ تیر ۱۳۷۸ ناپدید شد.

علاوه بر آن، همواره بسیاری از مردم ایران در جریان اعتراضات صورت گرفته در طول بیش از ۴ دهه حاکمیت جمهوری اسلامی، ناپدید شده‌اند. به ویژه کمی پس از واقعه آبان ٩٨، اخباری منتشر شد مبنی بر پیدا شدن اجساد بسیاری از جوانان در سدها و رودخانه‌های شهرهای مختلف ایران.

همچنین، در جريان خیزش انقلابی «ژن ژیان ئازادی» نیز، بسیاری از معترضان ناپدید شده و  از سرنوشت آنان اطلاعی در دست نیست.