فاطمه خان گلواخی

در جریان حمله روسیه به شهرهای ایران در سال ١٢٩۴، منجمله استان سنه، فرمانده کورد، سنجر خان، در سال ١٢٩٩ جان خود را از دست می‌دهد.

پس از آن مردم منطقه که دچار ناامیدی شده و درصدد همکاری با نیروهای رضا خان برآمده بودند، بلافاصله با قیام فاطمه خان گلواخی مشهور به «فاتەڕەش»، با او همراه شده و علیه روس مقابله کردند.

فاطمه خان گلواخی در جریان این جنگ، در حوالی روستای زاغە علیا زخمی شد و همزمان با این اتفاق، حملات روس در منطقه تشدید می شود و وی ادامه مبارزه را به استراحت و مداوا ترجیح داده و مجدد به میدان مبارزه باز می گردد.

بلافاصلە با سازماندهی مجدد نیروهای خود، از حوالی روستای غیبی سور و چند نقطە دیگر، باعث عقب نشینی روس ها به سمت سنه می شود.

روایت‌های شفاهی از مقابله و مبارزه نیروهای کورد با فرماندهی فاطمه خان گلواخی حاکی از آن است که در ارتفاعات کوە شیخ شرف حد واسط روستاهای زاغە علیا و درەسفتە، قشون روس به دلیل تنگ شدن حلقەی محاصرە، جرٲت حملە بە روستاهای اطراف برای بدست آوردن و تامین آب و غذا را نداشتند و همین امر، باعث شد بسیاری از نیروهای روسیه، هفته‌ها در این کوه‌ها تشنه و گرسنه مانده، کشته شده و شرایط تسلیم شدنشان را مهیا ساخت.

فاطمه خان گلواخی در حملات متعدد توانست ارتش روس را غافلگیر کند. پس از ماه ها مقابله و جنگ علیه ارتش روسیه، نهایتا در زمستان به دلیل شدت سرما فاطمه خان بە همراە چند تن از یارانش در حوالی کانی نیمە ڕوژە بر اثر شدت برف و کولاک گیر کردە و راە بازگشت را گم کرده و بعد از مدت دو روز به دلیل شدت سرما و برودت در کولاک و یخبندان گرفتار شدە و نهایتا جان خود را از دست میدهند.

بعد از مرگ وی، فرماندە روس در منطقە و برای نشان دادن کینه و تقاص خود از فاطمه خان، تمام نزدیکان او شامل عمو، دایی، عموزاده و دایی زاده هایش را بازداشت و تیرباران کرد.