حنان حارت

مراکش- با وجود تحولات سریع دیجیتال در مغرب و دیگر کشورهای شمال آفریقا و خاورمیانه، این پیشرفت با قوانین پیشرفته و سازوکارهای حمایتی برای تأمین امنیت زنان در فضای دیجیتال همراه نبوده است؛ فضایی که در بسیاری موارد به میدان تازه‌ای برای ارعاب نمادین و خشونت سیستماتیک بدل شده است.

پلتفرم‌های ارتباطی که قرار بود ابزار آزادی صدای زنان باشند، امروز به شمشیری دو لبه تبدیل شده‌اند؛ چرا که وقتی زنان نظرات خود را بیان می‌کنند، با حملاتی هدفمند روبه‌رو می‌شوند که در آن دین، سنت و حتی سیاست به کار گرفته می‌شود تا آنان را خاموش کنند.

اگر خشونت نمادین، واقعیتی فرهنگی و ریشه‌دار است، خشونت دیجیتال اکنون امتداد آن است؛ خشونتی که زنان را تنها به این دلیل هدف می‌گیرد که خواسته‌اند کنش‌گر باشند، نه ساکت.

 

زمانی که دفاع از حقوق زنان به «اتهام» بدل می‌شود

در ایتالیا، جایی که انتظار می‌رود عدالت فراتر از هیاهوی نفرت باشد، "تریا بوقصیبی"، زن مراکشی و رئیس انجمن «زن و کودک علیه خشونت»، هدف یک کارزار شدید تخریب و بدنام‌سازی دیجیتال قرار گرفت؛ تنها به این دلیل که از دو زن مهاجر مراکشی قربانی خشونت خانگی حمایت کرده بود.

تریا بوقصیبی می‌گوید: «انتظار نداشتم که موضع همبستگی‌ام به کارزاری علیه زندگی شخصی و خانواده‌ام بدل شود. دفاع از قربانیان خشونت نباید با شلاق علنی پاسخ داده شود.»

این حمله تنها به انتقاد محدود نماند، بلکه به تهدید، توهین و دخالت در حریم خصوصی کشیده شد؛ صحنه‌ای که به‌روشنی چیرگی مردسالاری دیجیتال را نشان می‌دهد، مردسالاری‌ای که از نفرت تغذیه می‌کند و می‌کوشد هر صدای زنانه‌ای را که جرأت گفتن «نه» دارد، خاموش کند.

با این حال، او تسلیم نشد. تریا شکایتی رسمی به مقامات ایتالیایی ارائه داد که به گفته او، با جدیت با آن برخورد شد: «مهم بود که مهاجم بداند زنان مراکشی هدفی آسان نیستند و قانونی هست که حتی در مهاجرت نیز از آنان حمایت می‌کند.»

تریا بوقصیبی تنها نیست. زنان بسیاری، صرفاً به‌دلیل دفاع از حقوق زنان در فضای عمومی، با حملات هماهنگ دیجیتال روبه‌رو شده‌اند؛ فضایی که هنوز با حضور پررنگ زن، بیگانه است.

او می‌افزاید: «در جوامع ما از زنان خواسته می‌شود قوی باشند، اما وقتی چنین می‌شوند، مجازاتشان می‌کنند. موفقیت زن، برخی را آزار می‌دهد و آنان به سلاح بدنام‌سازی و تردید متوسل می‌شوند.»

 

زمانی که هم نقش زن و هم هویت او هدف قرار می‌گیرد

وفاء البدری، فعال حقوق زنان و عضو «فروم مغربی برای مدرنیته و روشنگری»، هشدار می‌دهد که خشونت دیجیتال به‌ویژه علیه مدافعان حقوق بشر به‌شکلی نگران‌کننده در حال افزایش است؛ زیرا این حملات تنها به اظهارنظرها محدود نمی‌شود، بلکه زندگی شخصی، موقعیت شغلی، و حتی مادری و زن‌بودن آنان را نیز هدف می‌گیرد. او می‌گوید: «خشونت دیجیتال به‌شکل خطرناکی رو به وخامت است و زنان را به‌طور کلی هدف قرار می‌دهد، اما ضربه‌زننده‌ترین شکل آن علیه مدافعان است؛ جایی که بدنام‌سازی به تسویه‌حساب‌هایی بدل می‌شود که به کرامت، حرفه‌ای‌بودن و صلاحیت آنان لطمه می‌زند.»

او افزود: «در جامعه‌ای که شعار حقوق بشر سر می‌دهد، نمی‌توان به انگ‌زدن به زن مبارز ادامه داد. خشونت دیجیتال، فضای حضور زنان در عرصه عمومی را از بین می‌برد و مسیر برابری را سد می‌کند.»

وفاء همچنین تأکید می‌کند که کنشگران زن با کلیشه‌هایی ریشه‌دار در ذهنیت مردسالارانه مواجه‌اند و همین موضوع سبب می‌شود که حملات علیه آنان شدت بیشتری یابد، به‌ویژه زمانی که از بدن و هویتشان برای ضربه‌زدن به دیدگاهشان استفاده می‌شود.

 

چگونه از زنان محافظت کنیم؟

وفاء البدری، مانند دیگر مدافعان حقوق بشر، خواستار اتخاذ رویکردی چندبعدی برای مقابله با خشونت دیجیتال شده است که از قانون شروع و به آگاهی‌بخشی محدود نشود. او می‌گوید: «ما به قانونی سخت‌گیرانه نیاز داریم که بدنام‌سازی دیجیتال را به‌ویژه زمانی که علیه زنان و فعالان حقوق بشر صورت می‌گیرد، جرم‌انگاری کند. اما مسئله فقط محدود به قوانین نیست؛ باید سیاست‌های عمومی متناسب با جنسیت فعال شود و بودجه‌هایی در زمینه آموزش، رسانه و سلامت تخصیص یابد تا مبارزه صرفاً به شعارهای پوچ تبدیل نشود.»

او در پایان صحبت‌هایش افزود: «نمی‌توان جامعه‌ای ساخت که هم به حقوق بشر باور داشته باشد و هم نگاه مردسالارانه را تعمیق بخشد و تصویر زن مبارز را مخدوش کند. خشونت دیجیتال تنها اعتماد را نمی‌کشد، بلکه فضای حضور مدافعان را در عرصه عمومی می‌رباید. نتیجه چیست؟ پسرفت در مسیر برابری و تأخیر در روند تغییر، که باید جمعی و فراگیر باشد، نه نخبه‌محور.»