با هم، قادر هستیم اعدام را در سراسر جهان متوقف کنیم
مترجم: آوا شاعری
مردم جهان هر روز توسط دولت‌ها برای مجازات انواع مختلفی از جرم‌ها، جرم‌هایی که اکثر اوقات به اشتباه جرم‌انگاری شده‌اند، به اعدام محکوم می‌شوند. در برخی کشورها، حکم اعدام برای جرایم مرتبط با مواد مخدر صادر شده و در برخی دیگر به اعمال مرتبط با تروریسم و قتل اختصاص داده شده است.
برخی کشورها افراد زیر ١٨ سالی که به جرم خاصی مرتکب شده‌اند را اعدام می‌کنند، برخی کشورها از اعدام حتی برای مجازات افراد دارای معلولیت ذهنی و جسمی استفاده می‌کنند و برخی دیگر مجازات اعدام را در محاکمه‌های ناعادلانه اعمال می‌کنند - که نقض آشکار قوانین و استانداردهای بین‌المللی است. یک مجرم ممکن است سال‌ها در صف اعدام زندگی کند و اطلاع نداشته باشد دقیقا چه روزی حکمش اجرا خواهد شد و اینکه آیا برای آخرین بار خانواده خود را خواهد دید یا نه.
اعدام ظالمانه‌ترین، غیرانسانی‌ترین و تحقیرآمیزترین مجازات است. عفو بین‌الملل بدون استثنا با صدور حکم اعدام در تمامی موارد آن، صرف‌نظر از هویت متهم، ماهیت یا شرایط جرم و اثبات گناهکار یا بی‌گناه بودن متهم مخالف است.
مجازات اعدام
عفو بین‌الملل اعدام را ناقض حقوق بشر، از جمله حق زندگی، زندگی عاری از شکنجه یا رفتار و مجازات ظالمانه، غیرانسانی یا تحقیرآمیز می‌داند. هردوی این حقوق، تحت اعلامیه‌ی جهانی حقوق بشر که در سال ١٩۴٨ توسط سازمان ملل متحد تصویب شد، حمایت می‌شوند.
با گذشت زمان، جامعه بین‌المللی در اسناد متعددی صدور حکم اعدام را ممنوع کرده است، از جمله:
• دومین پروتکل اختیاری میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی با هدف لغو مجازات اعدام.
• پروتکل شماره ۶ کنوانسیون اروپایی حقوق بشر در مورد لغو مجازات اعدام و پروتکل شماره ١٣ کنوانسیون اروپایی حقوق بشر در مورد لغو مجازات اعدام تحت هر شرایطی.
• پروتکل کنوانسیون آمریکایی حقوق بشر برای لغو مجازات اعدام.
اگرچه طبق قوانین بین‌المللی صدور حکم اعدام باید تنها به جدی‌ترین جنایات، یعنی قتل عمدی، محدود شود، اما عفو بین‌الملل معتقد است مجازات اعدام تحت هیچ شرایطی پاسخگو نیست.
اعدام‌های نوجوانان
طبق قوانین بین‌المللی حقوق بشر، صدور حکم اعدام برای اجرام مرتکب شده توسط نوجوانان زیر ١٨ سال ممنوع است، با اینحال برخی از کشورها هنوز متهمان نوجوان را به اعدام محکوم می‌کنند. هرچند شمار این اعدام‌ها در مقایسه با تعداد کل اعدام‌هایی که سالانه توسط عفو بین‌الملل ثبت می‌شوند، اندک است. اما اهمیت این اعدام‌ها بسیار بیشتر از تعداد آنهاست و میزان بی‌توجهی دولت‌های اجراکننده به قوانین بین‌الملل را نمایان می‌کند.
سازمان عفو بین‌الملل از سال ١٩٩٠ تاکنون حداقل ١۵٨ مورد اعدام در ١٠ کشور ثبت کرده است که متهم آن در زمان ارتکاب جرم کودک محسوب می‌شد. از جمله: چین، جمهوری دموکراتیک کنگو، ایران، نیجریه، پاکستان، عربستان سعودی، سودان جنوبی، سودان، ایالات متحده آمریکا و یمن.
بسیاری از این کشورها برای جلوگیری از این مجازات قوانین خود را تغییر دادند.
آمار اعدام کودکان زیر ١٨ سال در ایران، بیش از دو برابر مجموع ٩ کشور دیگر است. از سال ١٩٩٠ تا زمان نگارش این مقاله، ایران حداقل ١٠٨ کودک در ایران اعدام شده‌اند.
روش‌های اجرایی اعدام در سال ٢٠٢١:
• سر بریدن
• آویزان کردن
•تزریق کشنده
•تیراندازی کردن
بیشترین اعدام‌ها کجا انجام می‌شوند؟
• اکثر اعدام‌های شناسایی‌شده‌ی سال ٢٠٢١ ، به ترتیب مربوط به چین، ایران، مصر، عربستان سعودی و سوریه بود.
• چین همچنان نخستین جلاد جهان است. با اینحال آمار واقعی مجازات اعدام ناشناخته است زیرا بسیاری از این داده‌ها به عنوان مسائل محرمانه‌ی دولتی بایگانی می‌شوند. گمان می‌رود رقم جهانی حداقل ۵٧٩ نفر، هزاران اعدامی که مخفیانه در چین صورت گرفته است را نادیده می‌گیرد.
• به استثنای چین، ٨٠ درصد از مابقی اعدام‌های گزارش‌شده تنها در سه کشور - ایران، مصر و عربستان سعودی- صورت گرفته است.
هر سال چند حکم اعدام صادر و اجرا می‌شود؟
صدور حکم اعدام
عفو بین‌الملل در سال ٢٠٢١ حداقل ٢٠۵٢ حکم اعدام را در ۵۶ کشور به ثبت رساند که نسبت به کل ١۴٧٧ مورد سال ٢٠٢٠ افزایش ٣٩ درصدی داشته است. حداقل ٢٨۶٧٠ نفر در سراسر جهان در پایان سال ٢٠٢١ را تحت حکم اعدام به سر بردند.
اجرای حکم
عفو بین‌الملل در سال ٢٠٢١ حداقل ۵٧٩ اعدام را در ١٨ کشور به ثبت رساند که نسبت به سال ٢٠٢٠ با افزایش ٢٠ درصدی همراه بود (حداقل ۴٨٣ اعدام) . این رقم در لیست کم‌ترین تعداد اعدام‌هایی که عفو بین‌الملل حداقل از سال ٢٠١٠ به ثبت رسانده است، در جایگاه دوم قرار گرفت.
اعدام و احکام اعدام در سطح جهانی ثبت شده است
دلایل لغو مجازات اعدام
برگشت‌ناپذیر است و ممکن است اشتباه رخ می‌دهد
اعدام مجازاتی نهایی و غیرقابل‌برگشت است: همواره خطر اینکه فرد بی‌گناهی اعدام شود وجود دارد. برای مثال، از سال ١٩٧٣، بیش از ١٨۴ زندانی‌ای که در ایالات متحده به اعدام محکوم شده بودند، بعداً به دلیل بی‌گناهی تبرئه یا از مجازات اعدام آزاد شده و عده‌ای دیگر علیرغم تردیدهای جدی در مورد جرمشان اعدام شدند.
جلوی جرم را نمی‌گیرد
کشورهایی که هنوز حکم اعدام را اجرا می‌کنند معمولاً مجازات اعدام را راهی برای بازدارندگی مردم از ارتکاب جرم می‌دانند. ادعایی که تابحال بارها بی‌اعتبار شده است. تابحال هیچ مدرکی دال بر موثرتر بودن اعدام نسبت به حبس ابد ارائه نشده است.
اغلب در سیستم‌های قضایی منحرف استفاده می‌شود
در بسیاری از موارد ثبت شده توسط عفو بین‌الملل، افراد در محاکمات به شدت ناعادلانه، تحت شکنجه و در غیاب وکلای قانونی ، اعدام شدند. در برخی کشورها حکم اعدام مجازات اجباری برخی جرایم است. به این معنی که قضات نمی‌توانند قبل از صدور حکم، شرایط جرم یا متهم را در نظر بگیرند.
تبعیض‌آمیز است
وزن مجازات اعدام به طور نامتناسبی بر دوش کسانی است که دارای پیشینه اجتماعی-اقتصادی ضعیف هستند یا به اقلیت‌های نژادی، قومی یا مذهبی تعلق دارند. آنها معمولا دسترسی محدودی به وکلای قانونی دارند و در تجربه‌ی خود از سیستم عدالت کیفری در مضیقه‌ی بیشتری قرار می‌گیرند.
به عنوان یک ابزار سیاسی استفاده می‌شود
مقامات برخی کشورها، از جمله ایران و سودان، برای مجازات مخالفان سیاسی از مجازات اعدام استفاده می‌کنند.
عفو بین‌الملل برای لغو مجازات اعدام چه می‌کند؟
بیش از ۴٠ سال است که عفو بین‌الملل برای لغو مجازات اعدام در سراسر جهان تلاش می‌کند.
عفو بین‌الملل همچنان بر دولت‌هایی که از مجازات‌های ظالمانه، غیرانسانی و تحقیرآمیز استفاده می‌کنند، نظارت کرده و سالانه ارقام و روندهای هر کشور را در گزارشی منتشر می‌کند. آخرین گزارش عفو بین‌الملل با نام احکام اعدام و اعدام‌ها ٢٠٢١، در ماه می ٢٠٢٢ منتشر شد.
فعالیت این سازمان در راستای مبارزه با مجازات اعدام اشکال مختلفی دارد. از جمله: پروژه‌های هدفمند، حمایتی و کمپینی در آفریقا، آسیا-اقیانوسیه، آمریکا و اروپا و منطقه آسیای مرکزی، تقویت استانداردهای ملی و بین‌المللی در برابر استفاده از اعدام از جمله با حمایت از تصویب موفقیت‌آمیز قطعنامه‌های توقف اجرای مجازات اعدام توسط مجمع عمومی سازمان ملل؛ و اعمال فشار بر مواردی که با اعدام قریب الوقوع روبرو هستند.
همزمان با شروع فعالیت عفو بین‌الملل در سال ١٩٧٧، تنها ١۶ کشور به طور کامل مجازات اعدام را لغو کردند. امروزه این تعداد به ١٠٨ افزایش یافته است که شامل بیش از نیمی از کشورهای جهان است.
مطالعات موردی
نجات‌یافته از اعدام: حافظ ابراهیم
به لطف تلاش‌های تبلیغاتی عفو بین‌الملل، اعدام حافظ ابراهیم از یمن نه یک بار بلکه دو بار متوقف شد. حافظ متهم به جنایتی بود که اصرار داشت مرتکب آن نشده است. او ابتدا در سال ٢٠٠۵ با جوخه تیراندازی مواجه شد و در حیاط کوچکی در زندان یمن مقابل یک ردیف افسر تفنگ در دست قرار گرفت. لحظه‌ای که حس می‌کرد آخرین دقایق عمرش خواهد بود.
درست قبل از شلیک گلوله، او را بدون هیچ توضیحی به سلولش منتقل کردند.
«گیج شده بودم، نمی‌فهمیدم چه اتفاقی می‌افتد. بعداً متوجه شدم عفو بین‌الملل از رئیس‌جمهور یمن خواسته بود اعدام من را متوقف کند و این پیام شنیده شد.»
حافظ در سال ٢٠٠٧ در شرف اعدام مجدد بود که پیامکی برای عفو بین‌الملل ارسال کرد. حافظ گفت: «می‌خواهند مارا اعدام کنند.» همین پیام جان او را نجات داد. این پیام جرقه‌ی کمپینی بین‌المللی بود که رئیس جمهور را متقاعد کرد برای بار دوم اعدام را متوقف کند. اکنون، حافظ وکیل است و به نوجوانانی که در صف‌های اعدام سراسر یمن سردرگم ایستاده‌اند، کمک می‌کند.
حافظ ابراهیم هفده ساله به دلیل قتلی که گفته می‌شود در سن ١۶ سالگی مرتکب شده بود به اعدام محکوم شد. قانون جزایی یمن صراحتاً اعدام افراد زیر ١٨ سال را ممنوع می‌کند. وزیر حقوق بشر یمن گفت سن حافظ ابراهیم مورد مناقشه است. با این حال، وکلای حافظ ابراهیم ادعا می‌کنند وی کمتر از ١٨ سال دارد.
فعالان در یک ماموریت: Souleymane Sow
فعالیت عفو بین‌الملل در راستای لغو مجازات اعدام، همواره توسط فعالان باورنکردنی آن نیز تقویت می‌شود، آنها بخش بزرگی از وظیفه‌ی مبارزه علیه این عمل منفور را بر عهده دارند.
سلیمان سو، از زمان دانشجویی در فرانسه در سازمان عفو بین‌الملل داوطلب شده است. او با هدف ایجاد تغییر، به گینه بازگشت، یک گروه محلی از داوطلبان عفو بین‌الملل راه اندازی کرد و دست به کار شد. هدف آنها ترویج اهمیت حقوق بشر، آموزش مردم و لغو مجازات اعدام بود. آنها با همکاری ٣۴ سازمان غیردولتی دیگر در نهایت سال گذشته به هدف خود دست یافتند.
«من و همکارانم به مدت پنج ماه هر روز علیه مجازات اعدام لابی کردیم. در سال ٢٠١۶، مجلس ملی گینه به قانون جدید کیفری رأی مثبت داد و حکم اعدام را از فهرست مجازات‌های قابل اعمال حذف کرد.»
«این نخستین باری بود که شمار زیادی از سازمان‌های غیردولتی برای ایجاد کمپین برای مخالفت با موضوعی گرد هم آمده بودند. مردم رضایتشان را از کار ما نشان دادند و متوجه شدند تغییر ممکن است. مهم‌ترین بخش این دستاورد این اتفاق این بود که الهام‌بخش ما در ادامه‌ی مبارزات کمپینی شد.»
«دستاوردی باورنکردنی که اهمیت قدرت مردم را ثابت کرد.»
منبع: سایت رسمی سازمان عفو بین‌الملل