زن، زندگی، آزادی سرریز کردن تمام خواست‌های سرکوب شده
شعار «زن زندگی آزادی» شعاری بس طبیعی است که مطالبەگر تمام چیزهایی است که از زندگی هر انسانی دریغ شده است.
مرکز خبر- اعتراضات مردمی در سرتاسر دنیا امری است طبیعی و حتی در منشور حقوق بشر سازمان ملل بە عنوان حق قانونی شناخته شده است. در جامعه یا کشوری ممکن است عده‌ای (اقلیت یا اکثریت) نسبت به یک موضوع، قانون و یا شرایط جامعه اعتراض ویا مطالبه‌ای داشته باشند. گاه این اعتراضات با خشونت و تخریب همراه بوده و گاه مسالمت آمیز به پایان می‌رسد. اما همواره نحوه‌ی برخورد حاکمیت با این اعتراضات است که نظرها را به خود جلب می‌کند.
معمولا در کشورهایی با حکومت دیکتاتوری، اعتراضات مردم به شدت سرکوب می‌شود و در حکومت‌های آزاد تا زمانی که اعتراضات به تخریب اموال عمومی و خشونت کشیده نشده با مماشات پلیس همراه است.
با آنکه اصل ۲۷ قانون دولت اساسی جمهوری اسلامی ایران به صراحت بر آزادی (تشکیل اجتماعات و راهپیمایی‌ها، بدون حمل صلاح) تاکید کرده است، اما در عمل و با نگاهی به تاریخچه‌ی اعتراضات در ایران متوجە می‌شویم کە این اصل در اکثر مواقع نادیده گرفته شده است.
اعتراضات مردمی در طول تاریخ و در دهەهای مختلف در ایران شکل گرفته و شاهد آن بودەایم که دولت جمهوری اسلامی ایران با معترضان طبق سیاست‌های خود برخورد خشن داشته، آنها را با صفاتی مانند آشوبگر و اغتشاشگر مخاطب قرار داده، حرکاتشان را به خارج از ایران نسبت دادە و حتی آنها را به دست بردن به خشونت و اقدام علیه امنیت ملی متهم کردە است.
زنان نخستین معترضان پس از انقلاب
در گذشته نیز شاهد آن بودەایم که زنان در اعتراضات مردمی به خصوص در انقلاب ۵۷ نقش مهمی داشتند. اما بعد از انقلاب خلق‌ها کە توسط سرا دولت جمهوری اسلامی ایران مصادرە شد، مسیر و هدف زنان و انقلاب دگرگون شد.
نخستین اعتراض مردمی در تاریخ جمهوری اسلامی اعتراضات زنان به حجاب اجباری بود که ۲۵ روز بعد از پیروزی انقلاب در اسفند ماه ۱۳۵۷ و همزمان با روز جهانی زن رخ داد. این اعتراض در پی چاپ سخنرانی روح الله خمینی به عنوان تیتر اول (روزنامه اطلاعات) مورخ ۱۶ اسفند ۱۳۵۷ آغاز شد. در این مطلب با عنوان (نظر امام درباره حجاب) آمده بود که «الان وزارتخانه‌ها آن طوری که برای من نقل می‌کنند باز همان صورت طاغوت را دارد، در وزارتخانه‌های اسلامی نباید زنان لخت بایند. زن‌ها بروند اما با حجاب باشند». چاپ این مطلب با راهپیمایی‌هایی پراکنده در موافقت و مخالفت حجاب همراه شد. صبح روز بعد یعنی ۱۷ اسفند ماه، کارمندان زن بدون حجاب اجازه‌ی ورود به محل کار خود را نداشتند.
همزمان در دانشگاه تهران تجمعی به مناسبت روز جهانی زن برگزار شد و این تظاهرات به بیرون دانشگاه کشیده شد که در میانەی راه با خشونت اعضای (کمیته اسلامی) مواجه شدند. مردانی که فریاد می‌زدند «یا روسری یا توسری»، به صف معترضان به حجاب اجباری یورش بردند، حتی برای متفرق کردن معترضان به شلیک تیر هوایی نیز متوسل شدند. روز جمعه ۱۸اسفند این خشونت‌ها به افراد (ضد انقلابی) نسبت داده شد و اعلام شد که مزاحمان زنان به شدت مجازات خواهند شد.
اما در روزهای بعد نیز این وضعیت ادامه یافت، روز شنبه زنان مقابل دادگستری و رادیو تلویزیون ملی، اجتماع کردند که باز هم با خشونت و تیر هوایی همراه شد. آن روز تیتر روزنامەی اطلاعات به مصاحبه سید محمود طالقانی با عنوان «در مورد حجاب، اجباری در کار نیست» مربوط بود. این اعتراضات به حجاب اجباری در سایر شهرهای ایران نیز ادامه داشت، اما به مرور، و به خصوص پس از درگذشت طالقانی، حجاب برای زنان اجباری شد. این بار‌هم اعتراضات سراسری مردمی در ایران با قتل وحشیانەی ژینا امینی (مهسا امینی) توسط «گشت ارشاد» به اوج خود رسید.
با پخش خبر قتل ژینا امینی اعتراضات در شهرهای مختلف ایران بخصوص سقز، زادگاه ژینا، شروع شد و تا کنون هم ادامه دارد و با مقاومت شجاعانەی مردم همراه است.
شعارها در هر انقلاب چکیدەای از تمام ناگفتەها
شعار «زن، زندگی، آزادی» شعاری بس طبیعی است که مطالبەگر تمام آن چیزهایی است که از زندگی هر انسانی دریغ شده است.
در اعتراضات گذشته بخصوص انقلاب ۵۷ شعارها از عناصر مردانه بودند. اما این انقلاب را شعار «زن، زندگی، آزادی» آذین بخشیده که یعنی پایه‌های جامعه‌ی آینده را زنان و مردان در یک سطح و یک جبهه بنا می‌کنند و هیچ زن ستیزی وجود نخواهد داشت.
تقریبا می‌توان گفت در انقلاب ۵۷ شعارهای زنانه تنها برای توهین به «فرح» و «اشرف» بود. اما در اعتراضات کنونی شعارها هویتی زنانه و شجاعانه به خود گرفته و راوی این شعارها زنان هستند.
هویتی که هر جنبش برای خود دست و پا می‌کند در پیکر شعارهای آن صورت بندی می‌شود. شعار «زن، زندگی، آزادی» جای شعارهای سه جزئی «استقلال آزادی، جمهوری اسلامی» و «خدا، قرآن، خمینی» که در تقابل با شعار «خدا، شاه، میهن» ساخته شده بود را گرفته و جهت امر مردانه و تقدسی را به امر زنانه و زمینی گردانده است. «زن، زندگی، آزادی» به کوردی «ژن، ژیان، ئازادی» یک شعار سیاسی و اجتماعی است. این شعار نخستین بار توسط زنان کورد در باکور کوردستان و سپس در جنگ علیه داعش استفاده شد و به سایر تجمعات اعتراضی سطح جهان نیز راه یافت. در ایران پس از قتل حکومتی ژینا امینی این شعار از سوی معترضان سرداده شد، همچنین در میانەی تشیع پیکر ژینا در سقز و در کمتر از چند ساعت در خیابان‌ها و صحن دانشگاەهای ایران طنین انداخت و به شناسنامەی جنبشی جوان در ایران تبدیل شد.
پیشینەی «ژن ژیان ئازادی»
پیشینەی این شعار به جنبش آزادی‌خواه کوردستان با رهبری «عبدالله اوجلان» از جنبش‌های رادیکال مبارزه آزادی زنان برمی‌گردد.
عبدالله اوجلان زن را به عنوان اولین ملت به اسارت گرفته شده در تاریخ معرفی کرده و پس از آن ایدوئولوژی آزادی زن را در سال ۱۹۹۸ ارائه نمود و گفت: «تا زن آزاد نشود، جامعه آزاد نخواهد شد». او می‌نویسد زن، زندگی، آزادی یعنی «زن آزاد، سرزمین آزاد و حتی مرد آزاد.»
شعار«زن، زندگی، آزادی» به شعارهای مورد استفاده در سایر تجمعات و اعتراضات در سطح جهان تبدیل شد. به گونه‌ای که در۲۵ نوامبر سال ۲۰۱۵ در تجمعاتی که به مناسبت «روز بین المللی مبارزه با خشونت علیه زنان» در چند کشور اروپایی برگزار شد، از این شعار استفاده کردند.
در صحنه‌ای از فیلم «دختران آفتاب» با بازی گلشیفته فراهانی (بهار)، فرماندەی ایزدی واحد زنان قبل از آغاز یک عملیات علیه داعش برای دادن روحیه به رفقایش فریاد می زند «برای زن، برای زندگی، برای آزادی».
عاطفه نبوی، زندانی سیاسی سابق در توئیتی نوشت: شعار« زن، زندگی، آزادی» را بار اول در زندان اوین از شیرین علم‌هولی شنیدم. نوشته بود زده بود روی دیوار کنار تختش. شیرین در اردیبهشت ۱۳۸۹ با اتهام ارتباط با حزب حیات کردستان (پژاک) همراه فرزاد کمانگر، فرهاد وکیلی، علی حیدریان و مهدی اسلامی اعدام شد.
«زن زندگی آزادی» جهانی شد
درافغانستان در روز۲۹ شهریور۱۴۰۱ توسط زنان افغانستان و در ۸ عقرب ۱۴۰۱ وقتی نگهبان طالبان ورودی «دانشگاه بدخشان» را روی دانشجویان زن می بندد و به آنها حمله می‌کند، شماری از دانشجویان تجمع اعتراضی برگزار کرده و شعار «زن، زندگی، آزادی» سر دادند. این شعار در کشور ترکیه در روز ۳۰شهریور توسط زنان و مردان معترض در ترکیه و در تجمع مقابل کنسولگری دولت جمهوری اسلامی ایران سر داده شد.
در فرانسه در سال ۲۰۱۸ در جریان جشنوارەی فیلم کن، بازیگران و عوامل فیلم دختران آفتاب شعار «زن، زندگی، آزادی» را سر دادند، این شعار بعدها در سپتامبر ۲۰۲۲ پس از اعتراضات به مرگ ژینا به فارسی در صفحەی اول روزنامه فرانسوی زیان ( لیبراسیون) چاپ شد.
در آلمان در حمایت از اعتراضات سراسری ۱۴۰۱ ایران در برلین روی پلاکاردها نوشتە شدە بود «Frau freiheit leben».
چرا شعار «زن زندگی آزادی»؟
شعار زنانه «زن، زندگی، آزادی» بیرون زدن از یک رخنه ناگهانی، نشت کردن از شکافی نامنتظر، لحظه سرریز کردن تمام آن تقاضاهای سرکوب شده است. بیرون زدن چنین حجمی از عصیان و اعتراض زنانه را باید ناشی از سرباز کردن روان زخمی عمیق و طولانی دانست.
این شعار باید تعمیق یابد، گسترده شود، به اقصا نقاط کشور ریشه بدواند، به بخش‌هایی از این مملکت که هنوز دخترکانشان را ختنه می‌کنند، بالغ نشده آنها را ناچار بە ازدواج می‌کنند، به بهانەی ناموس قصابی‌شان می‌کنند و حتی اجازه نمی‌دهند با مردان خانوادە بر سر یک سفره بنشینند.
این شعار باعث شد که گروه‌های مختلف مطالبات خود را در آن جای دهند. کسانی که از فقر،گرانی، بی کاری، فساد، تبعیض طبقاتی و کلافشارهای معیشتی به ستوه آمدەاند خود را با «زندگی» هم پیمان دیدەاند.
کسانی که از تبعیض اتنیکی، عقیدتی، مذهبی، جنسیتی، سانسور، خفقان، ارتجاع، دیکتاتوری، سرکوب، زندان و اعدام و... به ستوه آمده‌اند، خود را با «آزادی» هم پیمان دیدەاند، «زن» یا «زنان» هم که در تمامی این گروەها حضور دارند. آنها نه تنها از فقر، گرانی، تبعیض طبقاتی، فشارهای معیشتی، تبعیض اتنیکی، عقیدتی، مذهبی، سانسور، خفقان، دیکتاتوری، ارتجاع، سرکوب، زندان، اعدام و... به ستوه آمدەاند، بلکه به عنوان گروهی جنسیتی که در همه این بخش‌ها، گروەها و اتنیک‌های ملی و مذهبی حضور دارند و در تمامی زمینه‌های مذکور متحمل فشار، تبعیض وستمی مضاعف می‌شوند. شعار «زن، زندگی، آزادی» یعنی نه به فقر، گرانی، فساد، بی کاری، تبعیض طبقاتی، قومیتی، عقیدتی، مذهبی، جنسیتی و... یعنی نه به دیکتاتور، ارتجاع، سانسور، سرکوب، زندان، شکنجه، اعدام و... یعنی آری به عدالت، آزادی، برابری
زن در زبان کوردی «ئافرەت» به معنی آفریننده است. آفریننده‌ی زندگی و آزادی …