سروشا آمین

مرکز خبر- تا قبل از رواج استفاده از امکانات فضای مجازی، رسانه ابزاری حاکمیتی بود که انحصار آن عمدتا در اختیار حاکمیت بود؛ از صدا و سیما تا نشریات کاغذی که تحت نظارت دولت بودند و تنها رقیب رسانەی ملی، شبکه‌های رادیویی و تلویزیونی و ماهواره‌ای فارسی زبان بودند که آن هم از رواج شان زمان زیادی نمی‌گذرد. اما از اوایل دهەی ۹۰ و با افزایش دامنه و پهنای باند اینترنت و افزایش ارتباطی و اطلاع رسانی و همچنین با استقبال جامعه از شبکه‌های نمایش خانگی، انحصار حاکمیت به تدریج کمرنگ شد و نوعی توازن و رقابت میان رسانه‌های حاکمیتی و جریان‌های خارج از حاکمیت شکل گرفت.

به هر تقدیر، به موازات این تغییرات انقلابی در حوزه رسانه و جنگ نرم، الگوها و شیوه‌های اعتراضی نیز تغییر کرده‌اند و باید رسانه‌ها، التفات عمیق تری  به این تحولات و ظرایف تاریخی و فرهنگی آن داشته باشند.

عوامل گوناگون در گزارش رسانه‌ها مؤثر است که از جمله آن می توان: سیستم سیاسی کشوری که رسانه در آن قرار دارد و مالکیت رسانه را نام برد.

در دانش جامعه شناسی اعتراض به عنوان یک محرک قوی برای تغییرات اجتماعی و سیاسی شناخته می شود و در این میان کار رسانه، مخالفت یا موافقت و جهت دهی به این اعتراضات است.

 

پارادایم اعتراض در رسانه‌ها:

گفتمان‌های رسانه‌‌ای می توانند نارضایتی ها و اعتراضات را جهت بدهند و افکار عمومی را به نحوی تحت‌تاثیر خود قرار می‌دهند که شرایط را به نفع خود تغییر دهند.

اصولا یک شیوه نامه در پوشش خبری رسانه‌‌ای با نام (پارادایم اعتراض) وجود دارد. در زمان شکل گیری اعتراضات، رسانه‌هایی وجود دارند که موافق حفظ وضع موجود هستند و در مقابل رسانه‌های دیگر با معترضین هم سو می‌شوند و حتی با ساخت شعار، به جهت دهی آن‌ها کمک می‌کنند و راهکار ارائه می‌دهند.

 

نقش تاثیر گذار شبکه‌های اجتماعی در کنار رسانه‌ها در اعتراضات

نقش فضای مجازی در اعتراضات آن چنان تاثیر گذار است که دولت جمهوری اسلامی در حربه‌ای تکراری دست به اعمال محدودیت برای برخی از شبکه‌های اطلاع رسانی زد.

اختلال گسترده اینترنت و محدودیت دسترسی به شبکه‌های اجتماعی و پیام رسان در روزهای اخیر در ایران نشان از نقش پر رنگ فضای مجازی در پیش برد اعتراضات در کنار رسانه‌ها دارد.

صدای معترضین مجازی که به صورت گسترده فیلم و عکس اعتراضات خیابانی را دست به دست کرده اند و با توییت های مختلف توانسته اند صدایشان را به گوش جهانیان برسانند این بار آنچنان رسا بوده است که بسیاری از کشورهای مختلف، چهره‌های فرهنگی، سیاسی و ورزشی مشهور دنیا و همچنین بسیاری از رسانه‌های معتبر جهان به اتفاقات اخیر واکنش نشان داده‌اند.

 

اعتراضات ایران: تن زنان، میدان مبارزه ایدوئولوژیک

چند ماه است که اعتراضات در ایران آغاز شده است. اعتراضاتی که شعار اصلی آن ( زن زندگی آزادی) است.

عکس‌ها و ویدئوهای زیادی از اعتراضات منتشر شده‌اند که نه تنها زنان در تظاهرات حضور پر رنگی دارند، بلکه با مشت‌های گره کرده، روسری‌های در دست و یا سوزاندنشان، جلوه متفاوت دیگری به این اعتراضات افزوده‌اند.

حضور زنان بدون حجاب اجباری، بازتاب گسترده ای در رسانه‌های خارج از ایران داشته است. در بسیاری از تحلیل های خبری خارجی، از این عکس ها و حضور زنان به عنوان جنگ میان زنان سکولار وحکومت ایران یاد شده است.

این نوع حضور زنان در اعتراضات در ایران به شکلی متفاوت در طول چهار دهه گذشته برای اولین بار است که اتفاق می افتد که برای فهم آن نیاز به تحلیل بستری است که نهایتا نیاز به این چنین رویدادی در بطن جامعه و جنبشی این چنین زنانه شده است.

 

اعتراضات مردم و روایت رسانه‌ها

این روزها پرسش ها و ابهامات بسیار زیادی درباره حوادث جامعه ونحوه برخورد با اعتراضات مردم وجود دارد که همچنان بی پاسخ مانده است.

وقتی پرسش وجود داشته باشد، قطعا روزنامه نگاران دنبال پاسخ آن خواهند بود، اما پاسخ گرفتن و شفاف کردن ابهامات، بسیار دشوار و پرهزینه شده است.

در چند ماه‌های گذشته، حوادث ریز و درشت بسیاری درکشور رخ داده است که درباره هیچ کدامشان اطلاع رسانی مناسبی صورت نگرفته است. اطلاع رسانی ها بسیار کند، مبهم و ناقص بوده است و تناقض های بسیار هم وجود داشته است. در عین حال به جای استفاده از ظرفیت رسانه‌ها و خبرنگاران مستقل، اطلاع رسانی ها طبق روال همیشگی سویه ای کاملا دولتی داشته است.

در مواردی مانند مصاحبه با عموی (اسرا پناهی) دانش آموز اردبیلی و دایی (نیکا شاکرمی) که از رسانه ملی پخش شد، رسانه‌‌ای که از نظر شاخص اعتماد در پایین ترین سطح خودش قرار دارد و به همین دلیل بی اعتمادی این اخبار از سوی عده ای همان شیوه های تکراری و نخ نما که هیچ گاه نتوانسته اعتماد افکار عمومی را به دست آورد تلقی می شود و به کشف حقیقت کمکی نمی کند.

 

بازتاب اعتراضات سراسری در پوشش خبری رسانه‌های جهان

رسانه‌ها در آمریکا، اروپا و دیگر نقاط جهان گزارش ها و تفسیر هایی به انعکاس بحران ایران اختصاص داده‌اند.

خبرگزاری ها و رسانه‌هایی همچون: ( تایم، آسوشیتد پرس، رویترز، ای بی سی، سی ان ان، فاکس نیوز) و صدها رسانه دیگر که همه آنها از نقش رهبری زنان در این اعتراضات و همچنین کشته شدن زنان و دختران به دلیل معترض بودن به وضع موجود سخن گفته‌اند.

 

بازتاب اعتراضات سراسری زنان ایران در رسانه‌های جهان

رسانه‌ها در تمام نقاط جهان علاوه بر آخرین خبرها درباره سرکوب خشونت بار جنبش سراسری زنان ایران، مقاله‌هایی درباره تاثیر جنبش در سرنوشت ایران و جهان منتشر کرده‌‌اند.

بالتیمور سان، روزنامه پرتیراژ ایالت مریلند، مقاله نویسنده محافظه کار نیویورک تایمز را نقل کرده که می‌نویسد : اشتباه دیکتاتورها در ایران و روسیه، به انقلاب‌های خشمگین به رهبری زنان منجر شده است که هردو حکومت را تهدید می کند.

تورنتو استار، یکی از پرتیراژترین رسانه‌های کانادا، در مقاله‌ای به تشریح تفاوت های اعتراض های سراسری اخیر در ایران با تظاهرات سال‌های گذشته پرداخته و می‌نویسد: حضور زنان از یک دگرگونی اجتماعی در ایران خبر می‌دهد.

فیگارو، روزنامه دست راستی پاریس، در گزارشی به نقل از کارشناس (مهناز شیرعلی) می‌نویسد: مردان فهمیده‌اند که خواسته زنان خواسته آنان هم هست و به نقل از استاد جامعه شناس دانشگاه پاریس (آزاده کیان) می‌نویسد اولین بار است که مردان به جنبشی می پیوندند که توسط زنان آغاز شده است.

روزنامه گاردین، با تیتر( زنان رهبر هستند، آنها با وجود سرکوب، اعتراضات ایران را رهبری می‌کنند) نوشت: با گذشت چند هفته از موج اعتراضات ضد حکومتی در سراسر ایران، به نظر می‌رسد مقامات جمهوری اسلامی، به طرز فزاینده‌ای از گستردگی و قاطعیت قیام مردم علیه حکومت خود هراسان هستند.

اعتراضات اخیر ایران را هرچند بسیاری از رسانه‌ها کوچک و یا حتی اختشاش عوامل بیگانه می خوانند اما در تمام نقاط جهان این اعتراضات بازتابی روشن از حضور زنان و رهبری قدرتمند آنان داشته است. زنانی که چه با حضور خود یا حضور فرزندانشان در مقابل جمهوری اسلامی  محکم ایستاده اند و حق خودشان را مطالبه می کنند حقی که سال‌هاست از آنان صلب شده است.