مرکز خبر - وضعیت در سوریه نگران‌کننده است و در سال ۲۰۲۳ تحول قابل‌توجهی برای مردم سوریه به وجود نیامده است. مسئله حقوق زنان از جمله مواردی بوده که کمتر مورد‌توجه قرار گرفته، چه در زندگی روزمره و چه در تلاش‌های بی‌نتیجه برای برقراری صلح که ۱۳ سال است ادامه دارد.

در سال ۲۰۲۳ شاهد بی‌ثباتی امنیتی در بسیاری از مناطق تحت کنترل دولت دمشق به ویژه شهر درعا بوده‌ایم. شهروندان سوریه با بحران‌های متعددی روبرو هستند که بار سنگین‌تر آن بر دوش زنان است که مسئولیت امرار معاش را برعهده دارند. از قطعی‌های مکرر برق که تا ۲۰ ساعت و بیشتر در روز رخ می‌دهد گرفته تا لغو یارانه‌های غذایی و سوخت برای هزاران خانواده.

پس از آنکه مشاغل دولتی بار سنگینی برای کارمندان کم‌ درآمد ایجاد نمود به گونه‌ای که حقوق ماهانه حتی برای تأمین یک وعده غذا نیز کفاف نمی‌دهد، به علاوه رنج روزمره برای جابجایی در پی بحران حمل و نقل عمومی، تعداد استعفاها تنها در شش ماهه نخست سال جاری در دمشق و حومه آن به حدود ۱۸۰۰ نفر (عمدتاً از بخش بهداشت و خدمات) و در شهر طرطوس به حدود ۱۲۰۰ نفر رسیده است.

در حالیکە کشور به بازسازی اساسی نیازمند است، بخش ساخت‌وساز شاهد افت شدیدی به دلیل افزایش بیش از دو برابری قیمت مصالح ساختمانی بوده است. همچنان بسیاری از محلات و حتی شهرهای کاملاً ویران‌شده وجود دارد، از جمله محلات کرم‌الزیتون و باباعمرو در شهر حمص که هنوز صحنه‌ای از ویرانی و تخریب هستند.

با تشدید بحران اقتصادی، شهر حلب به عنوان کانون اصلی فعالیت‌های اقتصادی سوریه از یک مرکز پیشرو در توسعه اقتصادی به شهری تقریباً بدون تولید تبدیل شده است. اکثر واحدهای تجاری و بازرگانی به دلایل متعدد از جمله وخامت اوضاع اقتصادی کشور و تحمیل مالیات‌های سنگین تا سقف ۱۵ میلیون لیره سوریه از سوی دولت مرکزی، تعطیل شده‌اند.

پس از آن، فاجعه زمین ‌لرزه در ماه فوریه فرا رسید کە زخم‌های  خلق سوریه را عمیق‌تر کرد، این حادثه طبیعی هولناک که باعث کشته شدن بیش از ۵۰ هزار نفر در سوریه و ترکیه گردید، متأسفانه موجب غارت کمک‌های ارسالی برای آسیب‌دیدگان توسط گروه‌های سودجو گردید، به گونه‌ای که این کمک‌ها در خیابان‌ها و مغازه‌های دستفروش به فروش گذاشته می‌شد.

ساکنان روستای الخالدیه در استان حمص همچنان پس از یازده سال از بازگشت به زادگاه خویش ممنوع بوده و در تبعید به سر می‌برند. در آغاز سال ۲۰۱۱ هنگامی ‌که جنبش مردمی خواهان سرنگونی نظام بود، مردم این روستا که در مجاورت تقاطع  حمص-طرطوس قرار دارد، از این جنبش حمایت نمودند. بیش از ۵ هزار نفر از ساکنان این روستا مجبور به آوارگی و پناهندگی گردیدند.

وضعیت خدمات عمومی در دمشق بدترین وضع ممکن را برای کهن‌ترین پایتخت تاریخی به نمایش می‌گذارد و سایر شهرهای تحت کنترل دولت مرکزی نیز وضعیت بهتری ندارند. خیابان‌ها تاریک و فاقد روشنایی، زمستان بدون سوخت گرمایشی، و خانواده‌هایی که نمی‌دانند چگونه در میانه بحران خفقان‌آور سیاسی و اقتصادی و افسارگسیختە فساد، امرار معاش نمایند؛ حتی نمی‌توانند در برابر وضعیت پیش آمده معترض شوند.

 

فروپاشی در سیستم اخلاقی

بحران‌های پیش روی کشور، موجب تغییرات منفی در بافت اجتماعی سوریه شده و زمینه‌ساز بروز رفتارهای ناهنجاری گردیده است که به طور مستقیم خانواده‌ها و زنان را هدف قرار می‌دهد. فشارهای روانی ناشی از بیکاری، بسیاری از افراد را به سوی فعالیت‌های مجرمانه و غیراخلاقی همچون آزار و اذیت جنسی، روی آوردن به روسپی‌گری، قاچاق و پخش مواد مخدر، و نیز خشونت علیه زنان سوق داده است.

در غیاب عدالت، ۲۳۸ مورد قتل عمد رخ داده است که برخی ناشی از خشونت خانگی و یا سرقت بوده و علت و انگیزه تعدادی دیگر همچنان نامشخص می‌باشد. قربانیان این قتل‌ها عبارتند از: ۵۲ تن زن، ۱۶۳ تن مرد و ۲۳ کودک. همچنین بر اثر انفجار مهمات جنگی منفجرنشده، ۱۹۵ نفر از جمله ۱۷ تن زن و ۴۴ کودک کشته و ۲۳۹ نفر از جمله ۹ تن زن و ۶۳ کودک مجروح شده‌اند.

از جمله این جنایات می‌توان به کشف جسد زن ۷۰ ساله و نوه ۸ ساله‌اش اشاره کرد که با استفاده از ادوات برنده در منزلی در شهر المعضمیه از حومه دمشق به قتل رسیده بودند. همچنین در شهر صحنایا، جسد زنی در دهه ششم عمرش یافت شد که نشانه‌های ضرب‌وشتم و آزار داشت و ظاهراً توسط همسرش به قتل رسیده بود. مردی که گفته می‌شود از اختلال روانی رنج می‌برده، پس از شکنجه و آزار همسر و فرزندانش آن‌ها را به قتل رسانده است.

زن ۶۰ ساله‌ای نیز در منزلش در محله القدم به قتل رسید. در منطقه بستان‌های الریحان در لاذقیه نیز مادر و فرزندش در جنایتی دیگر کشته شدند.

موارد اجبار به خودکشی نیز رو به افزایش بوده است. دختر ۲۱ ساله‌ای در محله سکری در شهر حلب اقدام بە خودکشی کرد و جان باخت. دختر دیگری در دهه سوم زندگی‌اش در محله حلب جدیده با اقدام بە خودکشی جان خود را از دست داد.  پرستاری در شهر حماه با تزریق وریدی بە زندگی خود پایا داد، دختر ۱۵ ساله‌ای تصمیم به خودکشی گرفته و دختر ۱۳ ساله‌ای نیز خود را از طبقه یازدهم ساختمان مسکونی جوانان در شهر طرطوس به پایین انداخته است. همچنین جسد زن ۵۰ ساله‌ای نیز در منزلش در روستای البصه در حومه لاذقیه، پیدا شد.

پدری دو دخترش را به قتل رساند؛ یکی را سوزاند و دیگری را با آویزان کردن از پنکه سقفی خفه کرد. سپس جسدها را سوزاند و در «زمین‌های دیار» در محله مخیم النیرب در شهر حلب مخفی کرد. پسر ۹ ساله‌ای نیز در شهر لاذقیه بر اثر ضرب و شتم‌های پیوسته پدرش در طول بیش از یک سال جان باخت.

زنی اهل روستای المریعیه در ناحیه شرقی استان دیرالزور، پس از نە سال زندان و حبس انفرادی در زندان فلسطین در دمشق، در نتیجه شکنجه‌ها و بدرفتاری‌های بی‌رحمانه و غیرانسانی جان سپرده است.

همچنین زنی کشته و دخترش مجروح شده است، هنگامی‌ که در تلاش برای پناهندگی به لبنان، مستقیماً هدف تیراندازی مسلحان ناشناس قرار گرفته‌اند. این زن اهل شهر شمیطیه در منطقه شرقی استان دیرالزور بوده است.

در سال‌های اخیر میزان طلاق در سوریه به طور چشمگیری افزایش یافته به گونه‌ای که تقریباً به اندازه میزان ازدواج رسیده است. آخرین آمارهای رسمی نشان می‌دهد در برابر هر ۲۹ هزار مورد ثبت ازدواج، ۱۱ هزار مورد طلاق به ثبت رسیده است.

 

گلوله‌باران مزدوران، آرامش را از مردم سلب کرده است

در اوایل دسامبر، گلوله‌های توپخانه از مواضع مزدوران «جبهه ملی آزادی» به سمت شهرهای نبل و الزهراء در حلب شلیک شد و گلوله‌های راکت به مناطق مسکونی برخورد کرده که منجر به زخمی شدن بیش از ١٠ نفر از شهروندان شده است. یک زن نیز بر اثر جراحات وارده جان خود را از دست داد.

تعداد کشته‌شدگان حملات مزدوران گروه «هیئت تحریر الشام» ( النصره سابق) به مناطق تحت کنترل دولت دمشق به ٢١غیرنظامی رسیده است که شامل ١٣ نفر (از جمله ٧ کودک و ٣ زن) در حومه حماه و پنج نفر (٢ زن، ٢ دختربچه و ١مرد) در ناحیه حومه غربی حلب بوده است.

 

قیام مجدد

در روز دهم اوت، روستای بسیسین در حومه شهر جبله شاهد تظاهرات مردمی در اعتراض به وضعیت اسف‌بار معیشتی و شرایط اقتصادی بوده است. با این حال، نیروهای امنیتی با یورش به محل، اقدام به بازداشت تظاهرکنندگان نموده‌اند. یکی از بازداشت‌شدگان مرد جوانی بوده است که او را در مقابل چشمان مادرسالخورده‌اش، مورد ضرب و شتم قرار داده‌اند واو را  به تحریک تظاهرات علیه دولت و رئیس‌جمهور متهم کرده‌اند.

 

آنها کودکی خود را فراموش کردند

در آغاز سال جاری میلادی، سازمان بین‌المللی یونیسف هشدار داد که سال‌ها جنگ و وقوع زلزله، میلیون‌ها کودک در سوریه را در معرض خطر فزاینده سوءتغذیه قرار داده است. برآوردهای انجام شده نشان می‌دهد بیش از۶۰۹.۹۰۰  هزار کودک زیر ۵ سال از کوتاهی قد رنج می‌برند، به ویژه پس از افزایش قیمت شیر و فرآورده‌های لبنی طی ماه‌های اخیر که منجر به کاهش دسترسی خانواده‌ها به این مواد غذایی حیاتی شده است.

کار کودکان و ترک تحصیل در میان دانش‌آموزان افزایش یافته است. کودکان یا خانواده‌های آنان مجبور می‌شوند تا کودکان را به گدایی یا جست‌وجو در زباله وادار کنند و باری فراتر از توان جسمی و روانی سنین کودکی را بر دوش آنان قرار دهند. متأسفانه آمار جدیدی در این خصوص در دسترس نیست تا بتوان ابعاد این پدیده نگران‌کننده را به درستی سنجید.

سازمان بین‌المللی یونیسف تأیید می‌کند بیش از ۸۰ درصد کودکان تحت تأثیر جنگ در سوریه قرار گرفته‌اند. حدود ۲ میلیون کودک پناهنده نیازمند حمایت‌های روانشناختی و درمانی هستند. علاوه بر استخدام کودکان، در سال ۲۰۱۹ میلادی، ۵۳۲ کودک بر اثر جنگ کشته یا مجروح شده‌اند. از ابتدای سال ۲۰۱۴ تا پایان سال ۲۰۱۹ میلادی، تعداد ۲۹۲ هزار کودک قربانی جنگ شده‌اند.

این جنگ طولانی، دختران کم سن و سال را مجبور به ازدواج زودهنگام، مادر شدن در سنین پایین و حتی سرپرستی خانوار کرده است؛ در حالیکە این پدیده نگران‌کننده به شکلی بی‌سابقه در اردوگاه‌های پناهندگان دامن گسترده و شیوع آن افزایش یافته است.

 

جنبش ۱۰ اوت

همزمان با برگزاری تظاهرات در چندین شهر، هشتگ «۱۰ اوت» در شبکه‌های اجتماعی ظهور کرد. این هشتگ متعلق به گروهی خودخوانده از مردان و زنان جوان است که خود را متعهد به وفاداری به سوریه می‌دانند و اعلام کرده‌اند به دنبال تحول مسالمت‌آمیز سیاسی و اجتماعی در کشور هستند.

از جمله مهم‌ترین مطالبات این جنبش می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: افزایش حقوق کارمندان دولت، بازگشت برق به مدت ۲۰ ساعت در شبانه‌روز به تمام مناطق سوریه، احیای یارانه‌های نان، سوخت و بنزین، تدوین برنامه‌ای برای مبارزه با کارخانجات تولید مواد مخدر و تعطیلی آن‌ها، آزادی تمامی زنان و کودکان زندانی سیاسی، و تصویب قانونی جهت جلوگیری از فروش اموال دولتی به بخش خصوصی خارجی.

این جنبش ضمن اعلام این مطلب که در صورت عدم رسیدگی به مطالبات مطرح شده، اعتراضات در سراسر سوریه گسترش خواهد یافت؛ تاکنون شاهد چنین اتفاقی نبوده‌ایم، با وجود آنکه ظاهراً این جنبش از حمایت گسترده‌ای برخوردار بوده است. البته نمی‌توان از نظر دور داشت که هویت واقعی این جنبش همچنان برای بخشی از مردم سوریه داخل و خارج از کشور مبهم باقی مانده است.

 

زنان شهر سویداء، پیشگام تحولات هستند

شهر سویداء از اعتراضاتی که از سال ٢٠١١ میلادی سراسر کشور را فرا گرفته بود، فاصلە گرفت. خانواده‌های دروزی نیز به منظور جلوگیری از درگیر شدن فرزندانشان، از اعزام آنان به نیروهای نظامی سوریه امتناع ورزیدند. چندین اعتراض در سال‌های ۲۰۱۴و ۲۰۱۵ میلادی در اعتراض به ترور وحید بلعوس، رهبر مذهبی دروزی‌ها صورت گرفت که مقامات دولت مرکزی دمشق را متهم به این عمل تروریستی کردند. اما پس از آن اعتراضات فروکش نمود. این اعتراضات چندین بار در سال‌های ٢٠٢٠ و ٢٠٢٢ میلادی به دلیل تشدید بحران معیشتی تجدید شده است.

از ۱۷ اوت ۲۰۲۳ میلادی، اعتراضات مردمی در پی تشدید بحران معیشتی و گسترش فقر در شهر سویدا که عمدتاً دروزی‌ها در آن ساکن هستند، آغاز شده است. زنان نیز در تظاهراتی که خواهان سقوط رژیم بوده‌اند، مشارکت داشته‌اند. از طریق خبرگزاری ما که پوشش حضور زنان در اعتراضات را برعهده داشته، زنان از خشم خود نسبت به ادامه بحران سوریه سخن گفته و تأکید کرده‌اند که صدای گرسنگان بلندتر از صدای توپ‌ها است. آنها با صدای بلند اعتقال‌های خودسرانه و گسترش موادمخدر در شهر را محکوم نموده‌اند.

زنان به طور روزانه و بی‌وقفه در میدان کرامت شهرستان سویدا تجمع می‌کنند تا خواهان اجرای قطعنام ۲۲۵۴ شورای امنیت سازمان ملل متحد، سقوط حکومت فعلی، برقراری نظام دموکراتیک و رعایت حقوق بشر، به ویژه حقوق زنان باشند. ویژگی بارز این تظاهرات، ماهیت غیرسیاسی و مشارکت گسترد زنان است. همچنین تاکنون گزارشی مبنی بر آزار و اذیت تظاهرکنندگان منتشر نشده و این تجمعات کاملاً مسالمت‌آمیز برگزار شده است.

افراد دارای نیازهای ویژه نیز در این تظاهرات حضور یافته‌اند که با اشاره به هزینه‌های روبه افزایش درمان و مراقبت‌های پزشکی و نبود قوانین حمایتی عادلانه، بر خواست‌های خاص خود تأکید نموده‌اند. معترضان زن تأکید کرده‌اند که آنها به عنوان بخش جدایی‌ناپذیر جامعه در اعتراضات حضور دارند و خواسته‌هایشان همسو با سایر گروههای جامعه است. همچنین زنان شاخه‌های زیتون به دست گرفته‌اند و ۷۰ درصد معترضان میدان کرامت را تشکیل داده‌اند.

همزمان با ورود اعتراضات به ماه چهارم، اتحادیه‌ها و تشکل‌های جدیدی از جمله اتحادیە هنرمندان، فعالان اقتصادی، پزشکان، وکلا، معلمان و مهندسان نیز به تظاهرکنندگان میدان کرامت ملحق شده‌اند. کادر درمان و کارکنان بخش بهداشت نیز در این تظاهرات حضور یافته‌اند.

کادر درمان از مهاجرت گستردە پزشکان به دلیل فقدان زیرساخت مناسب برای فعالیت تخصصی و تبعیض شغلی آنان در مراکز درمانی، کمبود نیروی انسانی و تجهیزات پزشکی در بیمارستان‌های دولتی به ویژه در پی بحران طولانی آب و برق شهری که کارکرد صحیح مراکز درمان را نیز مختل ساخته، انتقاد کرده‌اند.

خانواده‌های زندانیان سیاسی نیز در این تظاهرات حضور یافته‌ و از فشارهای روانی ناشی از ناپدیدشدگان اجباری فرزندانشان و سوءاستفاده‌های مالی برخی افراد سودجو به بهانه ارائه اطلاعات درباره سرنوشت آنها سخن گفته‌اند. آنها خواهان محاکمه مقامات دولت مرکزی دمشق، آزادی بدون قید و شرط زندانیان و افشای شرایط بازداشت آنها شده‌اند. همچنین کودکانی که به دلیل مشکلات مالی خانواده از ادامه تحصیل محروم شده‌اند نیز در این اعتراضات حضور یافته‌اند.

در ۱۲ دسامبر، معترضان دفتر حزب بعث را در شهر الکفر در استان سویدا مسدود نمودند. آنان پس از آنکه وسایل داخلی از جمله تصاویر بشار اسد و شعارهای حزب بعث را تخلیه کرده بودند، با به‌کارگیری دستگاه جوشکاری، درهای آهنی دفتر را جوش دادند؛ همچنین در ۱۸ همان ماه، معترضان دفتر حزب بعث در روستای المشقوق در حومه جنوبی را مسدود نمودند.

در ۲۱ اوت، شورای سوریه دموکراتیک از اعتراضات حمایت کرد و مردم سویدا را به "پرهیز از طرح شعارهای فرقه‌گرایانه که از ماه مارس سال ۲۰۱۱ میلادی باعث منحرف شدن جنبش انقلابی و خروج آن از مسیر ملی شده بود" فراخواند.

در ۴ سپتامبر، شورای زنان حزب مستقبل سوریه در شهر رقه واقع در منطقە خودمدیریت شمال و شرق سوریه، تجمع همبستگی با عنوان "با الهام از روحیۀ مقاومت زنان سویداء و درعا، آزادی، دموکراسی و سوریۀ آینده را محقق خواهیم کرد" برگزار نمود. همچنین در ۱۳ سپتامبر، دفتر زنان شورای سوریه دموکراتیک در شهر حسکه تجمع همبستگی با زنان سویداء را با مشارکت تعداد زیادی از فعالان سازمان‌های زنان برگزار کرد.

 

انقلاب، آرمان ماندگار مردم

انقلاب از سوری‌ها دزدیده شد، پس از آنکه گفتمان فرقه‌ای بالا گرفت و اسلام سیاسی وارد مسیر تغییری شد که سوری‌ها حتی جرأت رؤیاپردازی درباره‌اش را نداشتند، در شرایط سلطه امنیتی که به گفته سوری‌ها «دیوارها هم گوش دارند». اما آن‌ها رؤیای خود را دوباره زنده کردند و همانند همه سوری‌ها، آنچه آن‌ها را به حرکت درآورد، بن‌بست سیاسی در یافتن راه‌حلی برای بحران سوریه و شرایط دشوار معیشتی ناشی از آن بود، علاوه بر سیاست انتقام‌جویانه‌ای که دولت دمشق در برخورد با شهری به ‌کار برد که در بهار ۲۰۱۱ علیه آن شورید.

علی‌رغم استقرار پاسگاه‌ها و مراکز و پست‌های امنیتی در بیشتر مناطق و محل‌های ورودی و خروجی روستاها و شهرها، خواسته‌های تغییر سیاسی با شعار «سرنگونی رژیم» دوباره بلند شد و هم‌ زمان با جنبش مردمی در سویدا رخ داد. به ‌دلیل روش برخورد نهادهای امنیتی با معترضان، پس از دو ماه اعتراض، آن‌ها ترجیح دادند تظاهرات خود را در طول شب و نه روز برگزار کنند، به ویژه با توجه به ترورهایی که فعالان را هدف قرار می‌دهد.

ماهیت جامعه در درعا به‌ شدت با سویدا متفاوت است و ذهنیت پدرسالارانه بر زندگی زنان حاکم است. علاوه بر تسلط امنیتی بر شهر، زنان را نیز کنترل می‌کند، از این رو حضور زنان در تظاهرات چندان برجسته نبود؛ زیرا نگرانی از دستگیری معترضان زن و بدنامی خانواده‌ها وجود داشت. پس از رخ‌داده‌های ۲۰۱۱ و تجاوز به زندانیان زن، خانواده‌ها بسیار مضطرب از دستگیری هر زنی هستند.

تظاهرات شامگاهی در شهر جاسم، دائل، الصنمین، تسیل، شهرک الشجره و سحم الجولان در حومه درعا برگزار شد. تظاهرات در حالی تجدید شد که صدها نفر از ساکنان جنبش، جاسم، جیزه، بصره الشام، طفس و درعا البلد در حومه شهر تظاهرات گسترده‌ای را در همبستگی با جنبش سویدا و در حمایت از مطالبات به راه انداختند.

صدها نفر از مردم شهر صیدا در یک تظاهرات مسالمت‌آمیز در مقابل مسجد بزرگ سیاه تجمع کردند و خواستار بهبود شرایط زندگی و آزادی بازداشت شدگان شدند.

ابتکارات متعددی در ماه رمضان برای کاهش درد و رنج خانواده‌های فقیر با توجه به وخامت اوضاع اقتصادی ایجاد شد. این طرح‌ها برخی از اقلام اولیه غذایی از جمله «سبد غذای فزاه» در شهر ام المیادان را برای جمع‌آوری کمک‌های مردمی از ثروتمندان و مهاجرانی کە در اروپا ساکن بودند، فراهم کرد،  ۶۳۰ سبد غذایی بین خانواده‌های فقیر شهر توزیع شد.

کمپینی برای توزیع رایگان نان در سراسر ماه رمضان در شهر بصری الشام، و پرداخت بدهی فقرا در تعداد زیادی داروخانه و فروشگاه، علاوه بر ابتکار کفالت یتیمان و حمایت مالی از دانشجویان و دانش‌آموزان برگزار  و در شهر معربه یکی از اهالی آن ۱۸ میلیون لیره سوریه اهدا کرد تا میان ۱۲۲ خانواده فقیر در شهر توزیع شود.

اما بی‌قانونی در درعا به اوج خود رسید و خانواده‌ها همچنان به سنت‌های فرسوده اجتماعی مبنی بر ضرب و شتم و کشتن زنان پایبند ماندند. در شهر طفس در استان غربی، زن ۳۰ ساله‌ای به دست برادرزاده‌های همسرش و تحت عنوان «قتل ناموسی» کشته شد. در شهر معربه در استان شرقی، دختری ۲۰ ساله و در شهر داعل در استان شمالی، زنی بە دست همسرش کشته شد. همچنین در روستای جدل در پی اختلاف میان دو خانواده، پسری کشته و پسر و زن دیگری زخمی شدند.

آدم‌ربایی برای دریافت باج افزایش یافت، دختر ۱۰ ساله‌ای پس از خروج از مدرسه در شهر نوی استان غربی و دختری در شهر داعل ربوده شدند و خانواده‌هایشان تهدید به پرداخت باج شدند.

بر اساس گزارش‌های مرکز نظارت بر حقوق بشر سوریه، از ابتدای ژانویه، ۴۲۵ مورد بی‌قانونی در درعا رخ داده که منجربه کشته شدن ۳۴۱ نفر از جمله ۱۲۱ غیرنظامی شامل ۶ زن و ۶ کودک شده است.