سارا محمدی

 

مرکز خبر- جهان امروز به ویژه یک دهه‌ی اخیر را عصر ارتباطات می‌گویند. انقلاب اطلاعات و ارتباطات، فعالیت‌های ارتباط جمعی و خصوصی را به هم نزدیک کرده و دیگر زمان و مکان معنایی ندارد. پیشرفت رسانه‌ها و ایجاد ماهواره و پخش سریال‌های ماهواره‌ایی که هیچ سنخیتی با فرهنگ و هویت کوردی در کوردستان ندارد، پیامدهای منفی را در جامعه‌ی ما به وجود آورده است. سریال‌های ماهواره‌ای به ویژه سریال‌های ترکی که با هدف‌های خاص و مشخصی ساخته می‌شوند بر ارزش‌ها، باورها، عقاید، فرهنگ، زبان و هویت کوردی، خانوادەها، کودکان و حتی لباس کوردی که یکی از نمادهای شاخص فرهنگ هزاران ساله‌ی کوردستان است، تأثیر بسزایی داشته است.

 

زنان بیشتر از مردان تحت تاثیر این سریال‌ها قرار می‌گیرند

یکی از آسیب‌های سریال‌های ترکی در جامعه‌ی کوردی هنجارشکنی و هویت‌شکنی است. سریال‌های ترکی با در نوردیدن دیوارها، مرزها و شکستن همه‌ی خطوط هویت کوردی، در حال ایجاد جامعه‌ای عاری از هویت و باور و عقاید کوردی است که به باور تاریخ‌شناسان یکی از قدیمی‌ترین و اصیل‌ترین فرهنگ‌های خاورمیانه است. شاخصه‌ی هر جامعه و خلقی متشکل از باورها، عقاید، آداب و رسوم، زبان و فرهنگ است که می‌تواند به شدت تحت تأثیر سریال‌های ترکی قرار گیرد به گونه‌ای که خانواده‌ها در اثر ارتباط نزدیک با ظواهر جذاب سریال‌های ترکی به مهاجرت و سفر به سوی شهرهای ترکیه تمایل زیادی پیدا کرده و سالانه میلیون‌ها گردشگر از ترکیه بازدید کرده و میلیاردها دلار سود عاید این کشور می‌شود. همچنین دولت ترکیه تخمین زده است که تا سال ۲۰۲۳ صنعت فیلم‌ در حدود ۱ میلیارد دلار از راه صادرات وارد این کشور کند و در حال حاضر ترکیه بعد از آمریکا، رتبه‌ی دوم توزیع محتوای تلویزیونی در جهان را دارد و توانسته مخاطبان زیادی را در سراسر روسیه، چین، کشورهای آسیایی و آمریکای لاتین پیدا کند.

سریال‌های ماهواره‌ای به ویژه سریال‌های ترکی سعی در تغییر آداب، رسوم، فرهنگ و شیوه‌ی زندگی افراد جامعه به‌ویژه از طریق زنان که هسته‌ی اصلی خانواده هستند، جامعه را نشانه گرفته است و تأثیرات زیادی بر جامعه‌ داشته است. به عنوان نمونه می‌توان به افزایش طلاق در جامعه، مدگرایی، افزایش فساد اخلاقی، فحشا و خودکشی و... اشاره کرد. زنان در جامعه به عنوان هسته‌های اصلی خانواده که در شکل‌گیری شخصیت فرزندان و تربیت آنان نقش اصلی را داشته و به عنوان رکن اصلی در تشکیل هویت اجتماعی در جامعه بیشترین سهم را از این آسیب‌ها می‌بینند. از آن‌جا که زنان خانه‌دار وقت بیشتری برای تماشای این برنامه‌ها دارند، مخاطب اصلی محسوب می‌شوند و تحقیقات صورت گرفته نشان می‌دهد که زنان سه برابر بیشتر از مردان تحت تأثیر این سریال‌ها قرار می‌گیرند. کسانی که با خبرگزاری زن مصاحبه انجام داده‌اند نمونه‌های کوچکی هستند که در جامعه روزانه با چنین مشکلات و آسیب‌هایی روبه‌رو هستند.

 

«سریال‌های ترکی در حال تغییر فرهنگی جوامع هستند»          

آسمیلاسیون فرهنگی از جملە مهم‌ترین تاثیرات این سریال‌ها است کە لباس اصیل کوردی نیز از این آسمیلاسیون سهم قابل توجهی داشتە است. این سریال‌ها علاوەبر اینکە لباس اصیل کوردی را بە عنوان لباس ترکی بە بینندە معرفی می‌کنند با ایجاد تغییراتی در آن تلاش می‌کنند نوع پوشش را تغییر دهند.

فریده. م یکی از خیاطان قدیمی لباس کوردی زنانه است با اشارە به تأثیرات سریال‌های ترکی بر زنان به ویژه در میان قشر جوان می‌گوید: لباس کوردی که بخشی از هویت کوردی ما کوردهاست در طول سال‌های اخیر تأثیر زیادی از سریال‌های ترکی به ویژه سریال‌های تاریخی که در سال‌های اخیر در شبکه‌های ماهواره‌ای پخش می‌شود، داشته است. در طول سال‎های اخیر به ویژه زمانی که سریال خرم سلطان از کانال‌های ماهواره‌ای پخش می‌شد، زنان کورد به ویژه قشر جوان درخواست می‌کردند که لباس‌های کوردی را شبیه لباس‌های خرم سلطان بدوزیم. برای مدت زیادی که این سریال منتشر می‌شد فقط لباس خرم سلطانی مد شده بود و لباس‌های کوردی سورانی منطقه‌ی ما را به شکل لباس خرم سلطان می‌دوختند، کَوای کوردی(نوعی لباس مانتو مانند، بلند و جلو باز است که روی لباس کوردی زنانه می‌پوشند) را به شکل لباس‌های این شخصیت سریال می‌دوختند.

 

«لباس کوردی یکی از زیباترین، اصیل‌ترین و متنوع‌ترین لباس‌ها در منطقه است»

فرشته. س یکی دیگر از خیاطان لباس کوردی است که به عنوان معلم این رشته در یکی از مدارس شهرهای کوردنشین تدریس می‌کند، در ادامه‌ی سخنان فریده.م اینچنین گفت: لباس کوردی مانند فرهنگ کوردی قدمتی هزاران ساله دارد. لباس کوردی یکی از معدود لباس‌هایی است که در طول هزاران سال بدون کمترین تغییر و تأثیرپذیری از فرهنگ‌های دیگر باقی مانده است. من از مادر و مادربزرگم درباره‌ی لباس‌های قدیمی کوردی که آنان می‌پوشیدند حرف‌های زیادی شنیدم. مادربزرگم می‌گفت:  لباس‌هایی که شما جوان‌ها می‌پوشید اصلاً شبیه لباس کوردی نیست که پیشینیان ما می‌پوشیدند. ما قبلا همیشه کراس و کَوا و حتی سَلته(جلیقه مانند و آستین‌دار که روی لباس کوردی زنانه می‌پوشند) نیز می‌پوشیدیم. زنان قدیمی کمتر روسری سر می‌کردند، کلاه (فِس) و لَچک توری مانندی سر می‌کردند و  شال را به پشتشان می‌بستند، برای همین است که زن‌های قدیمی با وجود زایمان‌های زیاد همیشه سالم بودند.

وی در ادامه گفت: من در دانشگاه، رشته‌ی طراحی و دوخت را آموخته‌ام و به جرأت می‌توانم بگویم که لباس کوردی یکی از زیباترین، اصیل‌ترین و متنوع‌ترین لباس‌هایی است که در جوامع و فرهنگ‌های مختلف وجود دارد. من از رشته‌ی طراحی و دوخت که در دانشگاه آموخته‌ام برای زیباتر کردن لباس‌های کوردی بهره گرفتم و برای دوخت کَوا و سُخمه از طراحی استفاده می‌کنم، اما همیشه نصیحت‌های مادربزرگم را سرلوحه‌ی کارم قرار دادم. هیچوقت اصل و وجود لباس‌های کوردی را حتی بە سفارش مشتری‌هایم تغییر ندادم، به عقیده‌ی من لباس کوردی قداست خاصی دارد و باید بکوشیم که آن را برای آینده‌گان و فرزندانمان بدون تغییر و تأثیرپذیری از فرهنگ‌ها و دیگر عوامل زنده نگه داریم.

به گفته‌ی فرشته. س «سریال‌های ترکی برای مخاطبین خاص و جوامع خاصی ساخته می‌شوند و به ویژه در کوردستان که شبکه‌های ماهواره‌ای و تلویزیونی به جای ساختن فیلم و سریال‌های کوردی که با فرهنگ و هویت کوردی سنخیت داشته باشد در حال دوبله کردن فیلم‌ها و سریال‌های بی‌محتوای ترکی هستند.» وی همچنین افزود که فیلم‌های ترکی فرهنگ و هویت ما را نشانه گرفته و در حال تغییر فرهنگی بزرگی در کوردستان است.

شاید بتوان گفت اغلب سریال‌های ترکی تراژدی عاشقانه دارند و حکایت از یک عشق نافرجام، انتقام و یا خیانت را با رنگ و لعاب بیشتری به تصویر می‌کشد، اما پشت پرده‌ی این سریال‌های ترکی آمیخته با بدآموزی‌هایی از جنس خیانت، طلاق و عدم تعهد به ازدواج و خانواده است و تماشای این سریال‌ها توانسته است بخشی از زندگی خانواده‌ها را تحت تأثیر قرار دهد.

 

«سریال‌های ترکی زندگی‌ام را ویران کرد»

یکی از کسانی که سریال‌های ترکی زندگی‌اش را به قول خودش زیر و رو و ویران کرده است، فوزیه.م است. وی داستان زندگی خود را این‌گونه بازگو می‌کند: حدود ۱۰ سال است ازدواج کرده‌ام. اوایل ازدواج زندگی شاد و خوبی را با همسرم داشتم. با عشق با همسرم ازدواج کرده بودم. خیلی دوستش داشتم و زندگی خوبی داشتم. بعد از دو سال فرزندم رهام که زندگی شیرینم را شیرین‌تر کرد، به دنیا آمد. ماهواره نداشتیم و منم در خانه خیلی حوصله‌ام سر می‌رفت. به همسرم گفتم برایمان یک ماهواره بخر که بتوانیم با دیدن فیلم سر گرم شویم. شغل همسرم صافکاری ماشین است. فقط شب‌ها به خانه برمی‌گردد. شب‌ها با هم می‌نشستیم و سریال‌های ترکی نگاه می‌کردیم. پسرم ۴ ساله بود که دوباره با خواست و میل خودمان حامله شدم، دوقلو باردار شدم و دو پسر دیگرم راهین و رادین به دنیا آمدند. شروع ناخوشی زندگی من با تولد دوقلوهایم شروع شد. همسرم از بدنم ایراد می‌گرفت. می‌گفت وقتی بهت نگاه می‌کنم حالم بهم می‌خورد. بدن این بازیگران را نگاه کن چقدر خوش‌تیپ و زیبا هستند. بعد از مدتی همسرم که هیچوقت گوشی دست نمی‌گرفت، گوشی همراه را با خودش تا دستشویی هم می‌برد. برای گوشی رمز انتخاب کرده بود. همیشه درحال نوشتن پیام بود. وقتی یک‌بار که حمام بود و گوشی دست پسرم بود و با آن بازی می‌کرد، دزدکی نگاه کردم. انگار همه‌ی خانه روی سرم خراب شد. همسرم با دختر خاله‌اش رابطه‌ی دوستی داشت. رابطه‌ای عاشقانه که در این روزهای سخت زندگی از من دریغ کرده بود. پس از فهمیدن قضیه به خانه‌ی پدرم بازگشتم، ولی نه توان جدا شدن از فرزندانم را داشتم و نه توان بازگشتن به خانه‌ی همسرم. در این زمان بود که حرف‌های مادربزرگم یادم آمد. خدا بیامرزدش وقتی برای دیدن ما به خانه‌مان می‌آمد، وقتی سریال‌های ترکی را نگاه می‌کردیم ناراحت می‌شد، همیشه به ما می‌گفت فرزندان من به جای نگاه کردن به این فیلم‌های بد، دوتا کلمه با هم صحبت کنید. بشینید مثل قدیم‌ها که ما تلویزیون و گوشی نداشتیم داستان‌های قدیمی کوردی را برای هم نقل کنید.

فوزیه .م در ادامه افزود: من واقعاً به تأثیرگزاری این سریال‌ها باور نداشتم تا خودم در زندگی تجربه کردم. مردها انتظار دارند ما تیپ و بدنمان مانند بازیگران خارجی باشد و مانند این بازیگران که فقط در فیلم‌ها دیده می‌شود، عشوه و ناز داشته باشیم.

 

«تاثیرات جبران‌ناپذیر سریال‌های ترکی بر زندگیم را بخوبی می‌دیدم»

نگار. ر نیز یکی از زنان متأهل است که می‌گوید این سریال‌های ترکی در زندگی‌اش تأثیر داشته است. وی می‌گوید همسرم پاسدار است. یک هفته خانه می‌ماند و یک هفته سر کار است. من با خانواده‌ی همسرم زندگی می‌کنم، چون همسرم بدبین است و اجازه نمی‌دهد زمانی که خانه نیست خودم تنها در خانه بمانم، البته تنهام نیستم پسرمم هست. درسته کوچیکه و تنها سه سال سن دارد اما من مشکلی با تنهایی ندارم.

نگار .ر ادامه داد که با خواهرم و دختر خاله‌هایم که همگی ازدواج کردند و بچه هم دارند رفت‌ و آمد داشتیم. همیشه خانه‌ی دخترخاله‌هایم و خواهرم دعوت می‌شدیم. رابطه‌ی خوبی باهم داشتیم. یک بار که به منزل دختر خاله‌ام به کرماشان رفتیم، دختر خاله‌ام که حدود ۱۰ سال از من بزرگتر است با سردی با ما برخورد کرد و مثل قبل رفتار خوبی نداشت. وقت برگشتن از دخترخاله‌ام پرسیدم که مشکلی پیش آمده که رفتارت تغییر کرده، پروین.م (دخترخاله‌ام) به من گفت جریان را از همسرت بپرس. وقت برگشتن که با همسرم سر قضیه بحث می‌کردیم، متوجه شدم که همسرم به دخترخاله‌ام پیشنهاد دوستی داده و به قول خودش عاشق دخترخاله‌ام شده است. هنوز هم که این حرف‌ها را می‌زنم باورم نمی‌شود که این اتفاقات در زندگیم افتاده است. من یک بار ازدواج ناموفق داشتم و یک پسر دیگر از همسر قبلیم دارم که در حال حاضر با پدرش در سنه زندگی می‌کند. دوباره نمی‌توانستم طلاق بگیرم آن هم با وجود پسر کوچکم. ماندم و...

در مغازه‌ی خیاطی نشسته بودم که یکی از زنانی که برای دوختن لباس آمده بود، پسر کوچکش را صدا زد، مهند. من هم پرسیدم اسمش را مهند گذاشتی، اسم ترکی است، معنیش چیست. با تعجب پرسید چرا؟ من هم گفتم برایم جالب بود چون ما کورد هستیم. چرا اسم پسرت را ترکی گذاشتی. گفت نمی‌دانم معنیش چیست ولی از این اسم خوشم می‌آمد برای همین اسمش را مهند گذاشتم. در حال حاضر در جامعه‌ی ما اسم‌های ترکی که در سریال‌هایی که از ماهواره پخش می‌شود طرز چشمگیری زیاد شده است. اسم‌هایی مانند آیسل، مهند، اوکیا و...

 

«سریال‌های ترکی آینده‌ی فرزندانمان را تهدید می‌کند»

کودکان تا سنین ۵ یا ۶ سالگی توان تشخیص یا تفکیک واقعیت از خیال را ندارند و آن‌چه می‌بینند برایش حکم آموزش را دارد و ماهواره آموزشگاهی‌ست که به او ارزش‌های جدید، سبک زندگی جدید، علایق جدید و ارتباط جدید را آموزش می‌دهد. دیدن و تماشای فیلم و سریال‌های ترکی تأثیر زیادی بر شکل‌گیری شخصیت و اخلاق کودکان خواهد داشت و فرهنگ مورد اشاره‌ی این نوع سریال‌ها جایگزین فرهنگ و هویت اصلی این کودکان خواهد شد.

روناک. و معلم دوره‌ی ابتدایی است. این معلم درباره‌ی تأثیرپذیری کودکان از سریال‌های ترکی اینگونه می‌گوید: بعد از درس دادن به دانش‌آموزان برای این‌که زیاد خسته نشوند، وقت استراحت می‌دهم. یک روز از دانش‌آموزانم پرسیدم دوست دارید در آینده چه جور زندگی داشته باشید، می‌خواهید در آینده چه کاره شوید. پاسخ چند تا از دانش‌آموزان برایم خیلی جالب بود.

«یکی از این دانش‌آموزان گفت که می‌خواهم در آینده بازیگر شوم و در فیلم‌های ترکی بازی کنم. آخه لباس‌های خوشکل می‌پوشند و با آدم‌های پولدار ازدواج می‌کنند. هر چه دلشان بخواهد می‌توانند بخرند. یکی دیگر از دانش‌آموزانم در جواب حرف‌های او گفت راست می‌گوید خانم معلم، همیشه لباس قشنگ می‌پوشند و هر کاری دلشان بخواهد می‌توانند انجام بدن. یکی دیگر از دانش‌‌آموزان گفت من می‌خواهم وقتی ده سالم شد با یک مرد پولدار ازدواج کنم و یک بچه بیاورم. وقتی همسر مرد پولدار می‌شوم و می‌توانم هر ماشینی دلم بخواهد بخرم و یک عالمه طلا برای خودم بخرم.»

این آرزوهای بچگی که شاید تا چند سال دیگر به کل از یادشان برود و آرزوهای زیباتری جای آن‌ها را بگیرد، نشانه‌ی بزرگی برای خانواده‌ها است. نشان از فروپاشی آرمان‌ها و هدف‌ها دارد. فرزندانی که ما والدین باید برای جامعه تربیت کنیم که در آینده هم باعث پیشرفت و ارتقای سطح کیفی و کمی زندگی خودشان در درجه‌ی اول و در درجه‌ی دوم جامعه و فرهنگ غنی خودمان باشند از همین دوران کودکی که دوران شکل‌گیری شخصیت و هویت آن‌هاست در حال تغییر فرهنگی است، فرهنگی که جز ویرانی و بی‌هویتی چیزی برای فرزندان ما ندارد. والدین این کودکان نمی‌دانند که دیدن این سریال‌های بی‌هویت و سراسر دروغ و ریا می‌تواند زندگی آینده‌ی آن‌ها را نابود کند.  

این معلم همچنین افزود یکی از دانش‌آموزانم می‌گفت که عاشق اوکیا ( یکی از کاراکترهای سریال ترکی) است و می‌خواهد در آینده مثل او باشد. «دوست دارم مثل اوکیا باشم و همه عاشقم بشوند. می‌خواهم هرچه زودتر بزرگ شوم و بتوانم ازدواج کنم.»

روناک. و در ادامه‌ افزود: این سریال‌ها تصورات، ارزش‌ها، باورها و جهت‌گیری‌های ارزشی متفاوتی را تبلیغ و عرضه می‌کنند که به مرور زمان فاصله‌ی روانی بین والدین و کودکان را بیشتر می‌کند. همچنین از تأثیرات دیگر این سریال‌ها می‌توان به بلوغ زودرس در کودکان اشاره کرد چون در بیشتر این سریال‌ها به راحتی درباره‌ی مسائل جنسی بحث و گفت‌وگو می‌شود. بلوغ زودرس در کودکان مشکلات زیادی را ایجاد می‌کند.

وی همچنین افزود که کودکان تا پاسی از شب به تماشای این سریال‌ها می‌نشینند و این باعث کاهش عملکردهای آموزشی و مغزی کودکان می‌شود و سطح یادگیری را در این کودکان به شدت پایین می‌آورد. کودکانی که به جای بازی‌های گروهی به تماشای سریال‌های ماهواره‌ای می‌نشینند معمولاً دچار انزواطلبی شده و در مدرسه نمی‌توانند تعامل اجتماعی با دیگر دانش‌آموزان برقرار کنند.