قسمت اول

 سنا علی

مرکز خبر – پدیده‌ی ختنه‌ی زنان به ویژه در آفریقا و  برخی از کشورهای آسیایی رواج دارد. گاهی آن را به مذهب و گاهی به سنت‌ها مرتبط می‌کنند، چنین جوامعی آن را به عنوان نقض حریم خصوصی زنان و مثله کردن اعضای آنها نمی‌شناسند.

 

ختنه – تعریف - انواع

سازمان بهداشت جهانی و سازمان ملل متحد، ختنه را به عنوان مثله کردن اندام تناسلی خارجی زنان با قطع قسمتی یا همه‌ی آنها بدون دلایل پزشکی تعریف می‌کنند. منشأ کلمه‌ی ختنه از زبان عربی به معنای محل بریدن پوست ختنه‌گاه گرفته شده است.

بریدن اندام تناسلی در فقه بە بریدن قسمتی از اندام تناسلی اطلاق می‌شود، به آن پایین آوردن نیز گفته می‌شود و این نام مخصوص ختنه‌ی زنان است.

چهار نوع ختنه زنان با توجه به ناحیه‌ای که از اندام تناسلی خارجی خارج شده است وجود دارد:

نوع اول: شدیدترین آنها که ختنه‌ی فرعونی نامیده می‌شود و بستگی به برداشتن اندام تناسلی خارجی زن (گلانس کلیتوریس، لابیای کوچک و بزرگ) و بخیه زدن فرج در حالی که سوراخ کوچکی برای خروج ادرار خون قاعدگی، ازدواج و زایمان باقی می‌گذارد، بستگی دارد.

نوع دوم: ختنه‌ی نخی که بستگی به بریدن لابیاهای کوچک و بزرگ و قرار دادن آنها در جای دیگر به منظور تنگ کردن دهانه‌ی واژن انجام می‌شود.

نوع سوم: به طور خاص کلیتوریس را هدف قرار می‌دهد و به طور کامل یا جزئی همراه با قسمت اطراف آن بریده می‌شود.

نوع چهارم: کلیتوریس به طور کامل یا جزیی به همراه لابیاهای کوچک اطراف واژن برداشته می‌شود.

 

ریشه‌های پدیده‌ی ختنه و مناطق گسترش آن

درباره‌ی پیدایش پدیده‌ی ختنه روایات مختلفی وجود دارد، براساس یکی از این روایات، این سنت هولناک با حمله‌ی حبشی‌‌ها بە مصر و دورەی سلسله‌ی بیست و پنجم منتقل شدە است، بررسی اجساد مومیایی شده «مومیایی‌ها» در مصر نشان می‌دهد که ختنه پنج هزار سال پیش وجود داشته است.

بررسی‌ها نشان می‌دهد که اصل ختنه به زمان فرعونیان برمی‌گردد، روایتی دیگر می‌گوید وقتی فرعون فهمید فرزندی از بنی اسرائیل به دنیا می‌آید و پادشاهی او از بین می‌رود، پیرزنی به او پیشنهاد داد که دهانه‌ی واژن زنان بنی اسرائیل را بخیه بزنند تا زایمان آنها دشوار باشد و نیاز به حضور قابله باشد تا جنسیت نوزاد را بدانند، و اگر نر بود، کشته می‌شد.

بر اساس این باور اشتباه که ختنه رفتار جنسی زنان را نظم می‌دهد و آبروی آنها را حفظ می‌کند، ختنه به روشی متفاوت در روم گسترش یافت، این نوع ختنە با قرار دادن حلقه‌های آهنی برای جلوگیری از تولید مثل انجام می‌شد.

اعراب نیز از دوران جاهلیت به آن عمل می‌کردند و در طول قرن بیستم رسم ختنه از طریق شاخ آفریقا به یمن منتقل شد.

تاکنون ختنه به طور گسترده در کشورهای آفریقایی، مناطق خاورمیانه و آسیا انجام می‌شود و توسط مهاجران به اروپا، آمریکا و استرالیا انجام منتقل شد.

بر اساس گزارش ویژەی صندوق کودکان سازمان ملل متحد (یونیسف)، ختنه در ۲۹ کشور آفریقایی و خاورمیانه رواج دارد، اگرچه قوانین ۲۴ کشور آن را منع و مجازات می‌کند، اما قوانین بازدارنده نیستند و آداب و سنن مانع از اجرا شدن آن می‌شود.

 

ختنه در آفریقا

جوامع آفریقایی بر این باورند که ختنه‌ی زنانگی دختر را کامل می‌کند، باروری او را افزایش می‌دهد و آبروی او را حفظ می‌کند. در این جوامع به دختران ختنه نشده و خانواده‌هایی که از ختنه‌ی دختران خودداری می‌کنند با تحقیر برخورد می‌شود.

همزمان با روز جهانی حذف ختنه‌ی جنسی ۲۰۲۰ که مصادف با ۶ فوریه است، تجزیه و تحلیلی کە توسط پرسنل بهداشتی صندوق کودکان "یونیسف"، انجام شد نشان داد، حدود ۵۲٪ دختران در سراسر جهان در معرض ختنه قرار می‌گیرند و این درصد در میان دختران نوجوان دو برابر بیشتر از ۳۴ درصد از قربانیان ختنه در محدوده‌ی سنی (۱۵-۱۹ سال) است.

آمار دیگری از یونیسف (در سال ۲۰۱۶) تعداد دختران ختنه شده را حدود ۲۰۰ میلیون تخمین زد که نیمی از آنها از مصر، اتیوپی و اندونزی بودند که ۴۴ میلیون نفر از آنها زیر ۱۵ سال سن داشتند، این آمار شامل زنان بین ۱۵ - ۴۹ سال بود.

در همین آمار، سومالی با ۹۸ درصد از کل زنان این کشور، در صدر فهرست کشورهایی قرار دارد که بیشترین ختنه را برای دختران بالای ۱۵ سال انجام می‌دهند و پس از آن گینه با ۹۷ درصد قرار دارد که نرخ بسیار بالایی است. اگرچه نرخ ختنه در سراسر جهان رو به کاهش است، اما در گینه علی‌رغم جرم‌انگاری قانونی، افزایش یافته است.

پس از سومالی و گینه، جیبوتی با ۹۳ درصد در جایگاه سوم قرار گرفت، این رقم با وجود گسترش کمپین‌های آگاهی‌بخشی در مورد خطرات ختنه بسیار بالا است و در سیرالیون همسایه، این میزان ۹۰ درصد بود که درصد بالایی برای دختران است. در سنین زیر ۱۴ سال، درصد دخترانی که ختنه شده‌اند در آمار ۱۳ درصد بوده است.

 در مالی این درصد حدود ۸۹ درصد بوده و حتی با تصویب قانونی که ختنه را جرم‌انگاری می‌کند در بین مسیحیان و مسلمانان این کشور همچنان رواج دارد.

در جولای ۲۰۲۰، سودان (جمهوری سودان در شمال) قانونی را تصویب کرد که ختنه‌ی جنسی را ممنوع کرده و آن را با مجازات حداکثر سه سال زندان جرم‌انگاری می‌کند. پس از لغو ماده‌ی منع ختنه بدون دلایل پزشکی در سال ۱۹۹۱، پدیده‌ی ختنه در بین ۸۷ درصد از زنان سودانی به ویژه در مناطق روستایی شیوع یافتە بود.

علی‌رغم اینکه قوانین کشور و نهاد مذهبی که الازهر نمایندگی می‌کند، آن را ممنوع کرده است، مصر نیز از شیوع پدیده‌ی ختنه رنج می‌برد و در میان مسلمانان و مسیحیان قبطی همان درصد (۸۷ درصد) را به ثبت رساند. این درصد پس از ۹۲ درصد در سال ۲۰۱۵ کاهش جزیی را شاهد است. از سال ۲۰۱۶ مجازات ختنه افزایش یافته است اما به دلیل میراث اجتماعی همچنان رواج دارد.

قانون جرم‌انگاری ختنه‌ی زنان در اریتیر که در سال ۲۰۰۷ به تصویب رسید، به کاهش نرخ ختنه‌ به ۸۳ درصد کمک کرد، بنابراین این کشور نهمین کشور در فهرست کشورهایی است که بیشترین ختنه برای دختران را انجام می‌دهند. در نهایت بورکینافاسو با نرخ ۷۶ درصد قرار دارد و این پدیده در میان مسلمانان و مسیحیان این کشور به طور یکسان گسترده است.

سومالی ... شدیدترین نوع

سومالیایی‌ها شدیدترین نوع ختنه‌ی زنان را انجام می‌دهند که ختنه‌ی فراعنه است. طبق آمار، این کشور برای دو سال متوالی با نرخ ۹۸ درصد در صدر فهرست کشورهایی بود که بیشترین ختنه‌ی زنان را داشتند. این برنامه دختران ۴ تا ٨ ساله را هدف قرار می‌دهد، اگرچه قانون سومالی آن را در این کشور ممنوع کرده و آن را نوعی شکنجه تلقی می‌کند. ماده‌ی ۱۵، بند چهارم، بیان می‌کند که «ختنه‌ی زنان عملی ظالمانه و تحقیرآمیز است که به منزله‌ی شکنجه است».

 

یونیسف: مصر پایتخت ختنه است

یونیسف مصر را پایتخت ختنه نامید، زیرا این کشور به طور علنی توسط متخصصان و پزشکان، در کلینیک‌ها و در خانه، تا ۸۲ درصد اجازه انجام عمل جراحی را می‌دهد و در سال ۲۰۱۴ در رتبه‌ی اول جهان در ختنه‌ی زنان قرار گرفت.

آمار جدیدی صادر نشد و آخرین آن مربوط به سال ۲۰۱۴ بود. این درصدها بین استان‌های مختلف متفاوت بود که برخی از آنها به ویژه در استان‌های ساحلی و روستایی و در پایتخت ۳۵ درصد بالا بود.

درصد زنان ختنه شده (۱۴ تا ۴۲ ساله) که تا به حال ازدواج کرده‌اند، ۹۲ درصد است، به ویژه در مناطق روستایی، این درصد در استان‌های پور سعید ۱۵ درصد، دمیاطا ۱۰ درصد، قلیوبیه ۶۸ درصد پایین بوده است. درصد و بالاترین آن در قنا با ۹۱ درصد بوده است.

در مورد درصد دخترانی که ختنه شده‌اند (۱ تا ۱۷ سال) ۲۱ درصد و دختران بین ۱۶ تا ۱۷ سال ۶۵ درصد بوده است.

۳۷ درصد، درصد مادرانی که قصد ختنه کردن دختران خود را دارند و ۱۸ درصد از این مادران ختنه شده‌اند.

آنچه در مورد آمار قابل توجه است این است که زنان بیش از مردان از ختنه حمایت می‌کنند و این به دلیل ناآگاهی از تاریخچه‌ی ختنە، پیامدهای آن و تشویق جامعه به آن با توجه به بحث دینی جاری در مورد حرام یا مباح بودن آن است.

علاوه بر این عقیده بر این است که ختنه موجب مصون ماندن از ناباروری و امراض سخت و صلاحیت ازدواج و حفظ عفت در صورت غیبت طولانی مدت همسرش است و مادران می‌ترسند دخترانشان در صورت عدم ختنه به حاشیه رانده شوند و در جامعه‌ای که دختر ختنه نشده را طرد می‌کند و پاکی و شرافت او را به چالش می‌کشد، همسری پیدا نکند.

بر اساس گروه سنی، درصد زنان متاهل ختنه شده به ۹۲ درصد می‌رسد و در گروه سنی (۱۵ تا ۲۹ سال) کمتر به ۷۹.۵ درصد می‌رسد.

از سال ۱۹۲۰، تلاش‌های فردی علیه ختنه در مصر آغاز شد، اما در سال ۱۹۹۴ به رسمیت رسید و پس از مرگ دختر خردسال میار در سال ۲۰۱۶، در بیمارستان سوئز طی یک عمل ختنه توسط پزشک، قانون ختنه تغییر کرد و از جنحه به جنایت تبدیل شد زیرا باعث از کارافتادگی دائمی و منجر به مرگ می‌شود.

 

سودان ... نرخ بالای مرگ و میر

موارد ختنه در تمام استان‌های سودان گسترش دارد، ایالت رود نیل و ایالت شمالی ۸۳.۴ درصد از میزان ختنه را در سراسر کشور ثبت کردند. در سال ۲۰۰۶، میزان ختنه ۶۹ درصد بود و در سال ۲۰۱۷ به ۶۵ درصد رسید.

بسیاری از دختران جان خود را از دست دادند، به ویژه در مناطق روستایی که این عمل توسط یک ماما سنتی انجام می‌شود که اغلب با استفاده از همان ابزار، یعنی تیغ، بیش از یک دختر را بدون عقیم کردن ختنه می‌کند و این باعث انتقال بسیاری از بیماری‌ها می‌شود. پزشکان سودانی می‌گویند که میزان مرگ و میر در میان افرادی که ختنه می‌شوند به ۳۰ درصد می‌رسد و در خارطوم پنج تا هفت دختر در تعطیلات تابستانی جان خود را از دست می‌دهند.

 

یمن ... آمار جدیدی وجود ندارد

در تحقیقی که در سال ۲۰۱۱ انجام شد، درصد ختنه‌ی زنان در استان الحدیده یمن تکان‌دهنده بود و به ۹۷ درصد رسید. در همین مطالعه، درصد ختنه‌ی زنان در استان حضرموت علاوه بر موارد ختنه به ۷۵.۸ درصد رسید. در بقیه‌ی استان‌ها از جمله المهره، عدن و صنعا، پایتخت و هر ساله ختنه‌ی زنان انجام می‌شود. بیش از ۳ میلیون دختر یمنی در خطر ختنه قرار دارند. با شروع جنگ در سال ۲۰۱۵، آمار جدیدی دریافت نشد.

 

عراق و اقلیم کوردستان ... بالاترین نسبت

در یک آمار مربوط به ختنه در سال ۲۰۱۵، میزان ختنه در عراق ۸ درصد بوده است که بیشتر آن در اقلیم کوردستان در مرزهای ترکیه و ایران متمرکز است و موارد ختنه در بهار افزایش می‌یابد.

بر اساس تحقیقات سازمان دره‌ی آلمان که بین سپتامبر ۲۰۰۷ تا مه ۲۰۰۸ انجام شده است، در برخی از مدارس منطقه‌ی کوردستان، درصد ختنه‌ی دختران در مدرسه‌ی متوسطه کیوه رَش ۸۸ درصد و در مدرسه‌ی راهنمایی در وازی ۹۲ درصد بوده است. در مدارس متوسطه (گزنگ، هریم، کسین، روشنبیری، هیوا) ۱۰۰ درصد بود.

مناطقی که ۷۰۰ روستا و بخش در اقلیم کوردستان را شامل می‌شود، ٧٢ درصد از نمونه‌های انتخاب شده‌ی ختنه را نشان می‌دهد. از این تعداد ۷۷.۹ نمونه در سلیمانی، ۸۱.۲ در گرمیان و ۶۳ مورد در روستاهای اربیل بوده است که شاهد کاهش تعداد عمل‌های ختنه است.

همچنین درصد بسیار کمی در منطقه‌ی بهدینان وجود دارد که شامل استان‌ دهوک و بخش‌هایی از استان هولیر (اربیل) می‌شود و منطقه رانیه و گرمیان بیشترین میزان ختنه را در این آمار به ثبت رسانده‌اند.

موارد ختنه از سال ۲۰۰۵ به دلیل کمپین‌های آگاهی‌بخشی مشترک بین وزارت بهداشت و نهادهای مذهبی کاهش یافته است. این مؤسسه تأیید می‌کند که ختنه برای یک زن مسلمان واجب نیست، در حالی که وزارت بهداشت در تلاش است تا خطرات ختنه را توضیح دهد. نهادهای جامعه‌ی مدنی وظیفه‌ی آموزش ترک عرف را بر عهده دارند. قانون خشونت خانگی که در سال ۲۰۱۱ در این منطقه تصویب شد، ختنه‌ی زنان را جرم‌انگاری کرد.

در سایر مناطق عراق، دولت و احزاب اصلی تمایلی به صدور قانونی برای جرم‌انگاری ختنه ندارند، زیرا نهادهای مذهبی و طایفه‌ای در سیستم سیاسی ریشه دارند و در صورت مطرح شدن این موضوع نگران مواضع خود هستند. بهترین شاهد برای این امر اتفاقی است که در سال ۱۳۸۶ اتفاق افتاد، زمانی که قرار بود قانون منع خشونت خانگی قرائت شود که چهار نکته مربوط به ختنه را در بر می‌گرفت، اما به کمیته‌ی تخصصی ارجاع شد و هنوز روشن نشده است.

این زنان از ماده‌ی ۴۱۲ قانون مجازات عراق که "بریدن اعضای بدن انسان به قصد آسیب رساندن و مثله کردن" را مجازات می‌کند، بهره‌ای نبردند.

سازمان وادی عراق تایید کرد که درصد دخترانی که در معرض ختنه زنان قرار می‌گیرند به ۶۵.۴ درصد رسیده است. در جایی که عملیات به صورت کاملا مخفیانه انجام می‌شود که کوردها را شامل نمی‌شود، بر اساس داده‌های این سازمان که در سال ۲۰۱۲ منتشر شده است، درصد زنان عرب ۲۵.۷ درصد و در میان زنان ترکمن ۱۲.۳ درصد است.

 

میزان بالای ختنه در مناطق درگیری

جنگ در عراق و یمن بر زنانی سایه افکند که در معرض نقض‌های مختلف از جمله ختنه زنان قرار گرفتند که در سال ۲۰۱۳، ۱۶ درصد افزایش یافت که نسبت به یک درصد در سال ۱۹۹۷ کاهش یافت.

در سوریه، منابع سازمان ملل چندین مورد ختنه را در مناطق تحت کنترل تروریست‌هایی که از کشورهایی که ختنه در آنجا انجام می‌شود، ثبت کرده‌اند. در جامعه‌ی سوریه ختنە در بین اتنیک و فرقه‌ها رواج ندارد.

 

کاهش پدیده در آفریقا

در سال ۲۰۱۸، BMJ Global Health نشان داد که ختنه‌ی زنان در آفریقا در سال‌های اخیر به میزان قابل توجهی کاهش یافته است.

بر اساس داده‌های حاصل از مطالعه‌ی سلامت جمعیت انجام شده توسط شرکت مشاوره‌ی جهانی و "مطالعه‌ی تلفیقی چند شاخص" تحت نظارت یونیسف برای ارزیابی میزان ختنه در ۲۹ کشور آفریقایی و دو کشور غرب آسیا بین (۱۹۹۰-۲۰۱۷)، محققان دریافتند که ختنه در شرق آفریقا از ۷۱ درصد در سال ۱۹۹۵ به ۸ درصد در سال ۲۰۱۶ کاهش یافته است.

در شمال آفریقا از ۵۸ درصد در سال ۱۹۹۰ به ۱۴ درصد در سال ۲۰۱۵ کاهش یافت، در حالی که در غرب آفریقا در سال ۱۹۹۶ به ۷۳ درصد و در سال ۲۰۱۷ به ۲۵ درصد کاهش یافت و در نیجر این درصد از ۱۴.۲ درصد به ۰.۹ درصد کاهش یافت.

بر اساس گزارش یونیسف، در سال ۲۰۲۰، در مقایسه با سه دهه‌ی گذشته، شیوع ختنه در سراسر جهان کاهش یافته است. دلیل کاهش آن بە آگاهی لازم از پیامدهای ختنه و اتخاذ تدابیر سختگیرانه در قبال خانواده‌هایی که دختران خود را ختنه می‌کنند، برمی‌گردد. بر اساس گزارش سازمان ملل متحد، ۶۸ میلیون دختر تا سال ۲۰۳۰ در معرض خطر ختنه قرار می‌گیرند.

با این حال، این کاهش خوش‌بینانه نیست، زیرا تعدادی از مطالعات آن را به انجام این عمل در خفا، از ترس سازمان‌های حقوق بشری و قوانینی که مجازات حبس را برای عاملان ختنه اعمال می‌کنند، نسبت می‌دهند.

افزایش آمار ختنەی زنان در آفریقا با شیوع کرونا

همه‌گیری کرونا فضای «ایده‌آلی» را برای انجام ختنه‌ی زنان در خانه بدون حمایت سازمان‌ها و فعالان عرصه‌ی مبارزه با این پدیده ایجاد کرده است. فعالان می‌گویند که این تعطیلی منجر به نرخ بالای فقر نیز شده است، بنابراین خانواده‌ها به امید ازدواج دختران خود، ختنه را انجام می‌دهند تا بار مالی در خانه را کاهش دهند یا جهیزیه‌ی خود را دریافت کنند.

کرونا همچنین مانعی برای دستیابی به جاه‌طلبی جهان برای پایان دادن به نقض ختنه‌ی زنان تا سال ۲۰۳۰ بود، زیرا گزارش‌های متعدد حاکی از افزایش نرخ ختنه و همچنین در مهمانی‌های گروهی بود، در حالی که صندوق جمعیت سازمان ملل انتظار داشت دو میلیون دختر دیگر در دهه‌ی آینده ختنه شوند.

مطالعه‌ای که در اواخر سال ۲۰۲۰ توسط پروژه‌ی خیریه‌ی ضد ختنه‌ی جنسی Orchid انجام شد، نشان داد که موارد ختنه‌ی جنسی در نیجریه، کنیا، تانزانیا، سیرالیون، سومالی و لیبریا افزایش یافته است. بنیاد پنج، که از سازمان‌های محلی برای مبارزه با این پدیده حمایت می‌کند، گفت که به بیش از ده‌ها شریک که افزایش موارد ابتلا را در طول همه‌گیری گزارش کرده‌اند، از جمله در گامبیا، گینه و مصر کمک‌های مالی ارائه کرده است.