شنیار پایز

سلیمانی- بمباران شیمیایی هلبجە در ١۶ مارس ١٩٨٨ و در آخرین روز جنگ ایران و عراق رخ داد. رژیم عراق در پاسخ به حملات ایران که هلبجە را با کمک نیروهای کورد تصرف کرده بود به این شهر حمله کرد. این حمله با مواد شیمیایی متشکل از گاز خردل و سایر گازهای تخریب کنندەی عصبی انجام شد. آنها ده‌ها هزار نفر را مجروح کردند و آثار بقایای سلاح‌های شیمیایی برای دهه‌ها باقی مانده است بسیاری از خانواده‌ها و افراد کورد به خاطر این حملات شیمیایی روایت‌های غم‌انگیزی را در تاریخ ثبت کرده‌اند.

در این حملەی شیمیایی بیش از  ۵ هزار شهروند شهید و  ١٠٠ هزار تن دیگر زخمی و هزاران تن آوارە شدند. بمباران شیمیایی به هلبجە بە دستور علی حسن مجید، اولین فرمانده ارتش عراق و حزب بعث که مسئولیت انفال را نیز بر عهده داشت، انجام شد و بعدا در سال ٢٠١٠ به دلیل جنایات خود اعدام شد.

 

دلیل بمباران شیمیایی چه بود؟

سپاە پاسداران ایران در روز  ١۴ مارس عملیات اشغال هلبجە، خرمال، بیاره و طویله را آغاز کرد. پس از اشغال، ارتش عراق نیروی زیادی را به اطراف هلبجە اعزام کرد و آن را با ناپالم بمباران کرد اما فایده‌ای نداشت و تعداد زیادی از نیروهایش کشتە شدند، سپس بمباران مناطق مسکونی هلبجە را آغاز کرد. هلبجە به مقاومت در برابر رژیم بعث و حاکمیت آن شهرت داشت بە همین دلیل بە یکی از مناطق مورد توجە رژیم بعث قرار گرفت. زمانی که نیروهای کورد منطقه را از دست رژیم بعث آزاد کردند این بهانه‌ای شد برای رژیم تا سیستم پاکسازی و نژادپرستی خود را تداوم بخشد، بنابراین حملات شیمیایی گسترده‌ای انجام داد.

قبل از حمله شیمیایی ١۶ مارس، برخی از ساکنان هلبجە منطقه را ترک کرده بودند، اما بیشتر آنها باقی مانده بودند. صبح روز ١۶ مارس ١٩٨٨ بیش از هفت فروند هواپیمای جنگی در هلبجە فرود آمدە و شهر را بمباران کردند پس از آن افراد دیگری منطقه را ترک کردند اما بیشتر آنها ماندند و در زیرزمین خانه‌هایشان پنهان شدند. ساعت ١١ صبح همان روز هلبجە هدف حملات شیمیایی قرار گرفت و اکثر کسانی که در زیرزمین‌ها بودند بر اثر گاز خفە شدند. بسیاری از افرادی نیز کە فرار کردە بودند به دلیل احساس خفگی، تورم و سوزش در بدن بە چشمەها و نهرها پناە بردە بودند اما به دلیل سمی‌شدن آب و سرچشمه‌ها، این مکان نیز به محل مرگ شهدای حمله شیمیایی مبدل گشت.

 

هلبجە در طول روز به طور مداوم بمباران می‌شد

از ساعت ١١ صبح ١۶ مارس تا صبح ١٧ مارس، ١۴ مرتبە هواپیماهای جنگی منطقه را بمباران کردند. سلاح‌های مورد استفاده شامل سارین، سیانید، فسفر، تابون، خردل، وی ایکس و گاز عصبی بود. شاهدان می‌گویند که سلاح‌های شیمیایی بوی سیب می‌داد برخی از مردم در عرض چند ثانیە به شهادت رسیدند. برخی دیگر مدتی طول کشید، سرفه، ریزش آب از چشم و تاول روی بدنشان ظاهر شد. این حمله اثرات طولانی مدتی بر قربانیان برجای گذاشت و  این فاجعه پس از سال‌ها موجب دەها سقط جنین مادران باردار شد.

 

حمله شیمیایی به هلبجە در سطح بین‌المللی به عنوان نسل‌کشی شناخته نشده است

کشورهای خارجی و جهان در قبال این جنایت سکوت کردند. دولت و سازمان‌های اطلاعاتی آمریکا اعلام کردند که حمله به کوردها عمدی نبوده و می‌خواهند رژیم ایران را مقصر بدانند. قضیه هلبجە یکی از پرونده‌های نسل‌کشی کوردها بود اولین جلسه رسیدگی به این پرونده در ٢١ دسامبر ٢٠٠٨ در دادگاه عالی جنایی عراق برگزار شد در ١٧ دسامبر ٢٠١٠، دادگاە به جای اینکه پرونده را نسل‌کشی اعلام کند آن را جنایت علیه بشریت اعلام کرد، پس از ٣۴ جلسه دادگاه تصمیم گرفت که پرونده هلبجە را نسل‌کشی به رسمیت بشناسد. حمله شیمیایی هلبجە توسط دادگاه به عنوان ژینوساید شناخته شد پارلمان عراق در ١٧ مارس ٢٠١١ در چهل و چهارمین نشست خود نسل‌کشی هلبجە را اعلام کرد اما هیچ تصمیمی برای جبران خسارت این شهر صادر نکردند.

دادگاه عالی جنایی و پارلمان عراق آن را نسل‌کشی ‌اعلام کرد با این حال، ژینوساید در سطح بین‌المللی به رسمیت شناخته نشده است تنها پارلمان کانادا آن را به عنوان جنایت علیه بشریت در ١۶ مارس ٢٠١٠ به رسمیت شناخت، نه نسل‌کشی.

 

آمار دقیقی از ژینوساید هلبجە وجود ندارد

طبق گزارش انجمن قربانیان حملات شیمیایی هلبجە قبل از حمله شیمیایی، بر اساس سرشماری سال ١٩٨٧رژیم عراق، جمعیت شهرستان هلبجە به ١١۵۵۴٠ می‌رسید کە در  مرکز شهر هلبجە و ٢١۶ روستای آن ساکن بودند. پس از نسل‌کشی تنها ١٨ روستا باقی مانده و ١٩٨ روستای دیگر ویران شده و مردم آن آواره و پناهنده شدند. دام، کشاورزی و طبیعت ١٠٠ درصد تخریب شد. طبق آمار ۶٨ درصد قربانیان زیر ١٨ سال بوده‌اند و در حال حاضر ۶٧ خانواده درخواست ١١٩ کودک مفقود در جریان نسل‌کشی را داده‌اند.

 آمار دقیقی از تعداد قربانیان نسل‌کشی هلبجە وجود ندارد، اما دیده‌بان حقوق بشر ٣٢٠٠ نام را گزارش کرده است. گمان می‌رود بین  ۴ هزار تا  ٧ هزار نفر  بر اثر گاز خفە شده باشند. سایر ارقام تعداد کشته‌شدگان را ۵۴۶١ نفر و مجروحان را ١٢٨٠٠ نفر اعلام می‌کنند که ٢١١ کودک از ٧۴ خانواده مفقود شده‌اند. ٩٠٠ کودک همچنان تحت تأثیر سلاح‌های شیمیایی قرار دارند و تنها ١١ کودک از آن زمان بازگشته‌اند و از سرنوشت سایرین اطلاعی در دست نیست.

 

نسل کشی منجر بە بیماری‌های با آثار طولانی مدت شدە است

بیش از ٧٠٠ مجروح شیمیایی ثبت شده در هلبجە وجود دارد که وضعیت بیش از ۵٠٠ نفر از آنها وخیم است. پس از حمله شیمیایی، میزان سقط جنین ۱۴ برابر افزایش یافت و سرطان روده بزرگ ١٠ برابر و بیماری قلبی چهار برابر شده است. سایر سرطان‌ها، بیماری‌های تنفسی، مشکلات پوستی و چشمی، بیماری‌های زایمان در هلبجە و سایر مناطقی که تحت تأثیر حملات شیمیایی قرار گرفته‌اند افزایش چشمگیری داشته و نگرانی از بیماری‌های ژنتیکی وجود دارد.

تعدادی از نهادهای بین‌المللی وجود در آن دوران به طور غیرمستقیم در شهادت شهروندان کورد دخالت داشتند زیرا رژیم عراق برای به دست آوردن سلاح‌هایی که برای ارتکاب نسل‌کشی استفاده کرده است، به کشورهای دیگر روی آورده است. چندین سال پس از این جنایت، تعدادی تاجر و افراد دیگر در خارج از کشور به دلیل دست داشتن در نسل‌کشی مجازات شدند و فیلم‌هایی در مورد ژینوساید هلبجە به چندین کشور و زبان مختلف ساخته شد.