سروشا آمین

مرکز خبر- با شیوع بیماری کرونا و گسترش آن مردم بیشتر به اینترنت وابسته شده بودند چه از لحاظ کسب وکار و چه از لحاظ سرگرمی، اما افزایش قیمت اینترنت در چنین فضایی که مردم وابستگی شدیدی به فضای مجازی پیدا کرده بودند کاری «غیر منطقی و غیر معقول» بود که اپراتورهای ایرانی به دلیل گسترش اینترنت در تماس‌های مختلف و کاهش درآمد حاصل از تماس‌های مستقیم، سعی کردند این کاهش درآمد را با افزایش قیمت بسته‌های اینترنتی جبران کنند.

 

سانسور اینترنت در ایران تحت نام فیلترینگ اینترنت

می‌توان گفت قیمت اینترنت در ایران افزایش دو تا سه برابری یافت و سبب نارضایتی کاربران شد. همچنین تفاوت معناداری بین دسترسی بە سایت‌های داخل و خارج ایران بە وجود آمدە است.

اما به غیر از مشکل افزایش قیمت اینترنت در ایران، کند شدن سرعت اینترنت نیز از دیگر مشکلاتی است که کاربران ایرانی با آن مواجه هستند، طبق آخرین ارزیابی‌ها، سرعت اینترنت همراه ایران در مکان ۷۹ جهان قرار دارد. اینترنت ثابت ایران هم در میان ۱۷۶ کشوری که مورد ارزیابی قرار گرفته‌اند رتبه ۱۵۳ را دارد.

با وجود این‌که وعده داده می‌شود نسل جدید اینترنت «فایو جی» در ایران می‌تواند سبب افزایش سرعت شود مشخص نیست این شبکه چقدر از شبکه کنونی «فور جی»، سریع‌تر است؛ به‌ویژه که شبکه کنونی در ایران از نظر کیفیت و سرعت، فاصله زیادی در مقایسه با کشورهای پیشرفته دارد.

اما از دیگر مشکلاتی که اینترنت ایران برای کاربران ایجاد کرده است سانسور اینترنت در ایران است که تحت نام فیلترینگ اینترنت در ایران نیز شناخته می‌شود، مجموعه‌ای از اقدامات برای اعمال سانسور، محدودیت و نظارت سازمان ‌یافته و هدف‌دار بر دسترسی به محتوای وبگاه‌ها و استفاده از خدمات اینترنتی برای کاربران ایرانی است که توسط نظام اسلامی حاکم بر ایران صورت می‌پذیرد. روند فیلترینگ و مسدودسازی به درستی مشخص نیست و سیاست‌های آن غیرشفاف است؛ این در حالی است که اغلب مسئولان و وزیران کشور در شبکه‌های اجتماعی فیلتر شده در ایران حساب کاربری دارند و برای ایرانیان و جهانیان عملکرد خود را تشریح می‌کنند.

می‎توان گفت فیلترینگ هیچگاه در ایران متوقف نشده و در تمام دولت‌ها اجرا شده ‌است. ایران  به همراه چین، سوریه، بحرین و ویتنام پنج کشور دشمن اینترنت نام گرفته‌اند. بر پایه گزارش ۲۰۲۱ سازمان غیردولتی خانه آزادی ، ایران پس از دو کشور چین و میانمار، بیشترین محدودیت‌ها را در زمینه اینترنت اعمال می‌کند.

 

ایران قهرمان اینترنت بی‌کیفت در جهان

انجمن تجارت الکترونیک که در ایران فعالیت می‌کند اختلال در اینترنت و کند شدن سرعت اینترنت در ایران را عمدی قلمداد کرد، این انجمن در پی گزارشی مفصل، وضعیت اینترنت در ایران را «بحرانی» خواند و نوشت این کشور «در بین ۱۰۰ کشوری که بیشترین تولید ناخالص ملی را دارند، پس از میانمار دومین اینترنت پراختلال و پس از چین، دومین اینترنت محدود دنیا را دارد.»

همچنین انجمن تجارت الکترونیک ایران را قهرمان اینترنت بی‌کیفت در جهان نامید و اظهار کرده که ایران با وجود آن‌که پس از میانمار دومین اینترنت پر اختلال را دارد اما سرعت اینترنت در میانمار دو برابر ایران است.

با وجود اینکه وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات ایران اصرار دارد که دولت ابراهیم رئیسی هیچ طرحی برای مسدود یا محدود کردن اینترنت ندارد و شبکه پرسرعت و با کیفیت را «یکی از بال‌های شبکه ملی اطلاعات» می‌داند،اما این اختلال طولانی را می‌توان مقدمه‌ای برای تصویب و اجرای طرح صیانت از فضای مجازی که عملا برای کنترل و محدود کردن دسترسی به شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌های پرطرفدار مثل اینستاگرام و واتس‌آپ طراحی شده دانست که مدت‌ها است با عناوین مختلف در مجلس ایران در حال بررسی است و صدای مخالفت کاربران را از هر طرف درآورده است.

این اختلالات در اینترنت در طی اعتراضات ١٣٩٨در پی گران شدن بنزین و خیزش انقلابی « ژن ژیان ئازادی» بسیار بیشتر شد به طوری‌که حتی معلمان از اختلال در سیستم آموزشی آنلاین اعتراض دارند، علاوه بر کاربران شبکه‌های اجتماعی، شرکت‌های نوپا که فعالیتشان اینترنت محور است، خطر را بیخ گوش خود حس می‌کنند و فشاری مضاعف بر کارآفرینان کوچک‌تر در شرایط اقتصادی سخت ایران به وجود آمده است. با این وجود می‌توان ایران را با رتبه ۱۶ از ۱۰۰ یکی از غیرآزادترین کشورها در برخورداری از اینترنت دانست.

 

«طرح صیانت» گامی بزرگ برای رسیدن به محدودیت‌های دلخواه حکومت ایران

فرم ایده‌آل و مورد نظر حکومت ایران، ایجاد شبکه‌ای در داخل کشور است که در آن کاربران بتوانند با هم مرتبط باشند اما همه محتوای رد و بدل شده در بستر آن، مانیتور شود. کاربران در این شبکه که به اشتباە «اینترنت ملی» نام‌گذاری شده، می‌توانند خدمات موسوم به دولت الکترونیکی را دریافت کنند اما از نظر تولید و مصرف محتوا رصد خواهند شد. اما مسئله اساسی دسترسی این شبکه به اینترنت جهانی است، یعنی هر آنچه که از خارج از مرزها به داخل چنین شبکه‌ای وارد می‌شود باید «پالایش» شود. افزون بر این سطوح دسترسی متفاوتی بر حسب شغل کاربر تعریف می‌شود تا مجوز دستیابی هر کاربر به اینترنت، نسبت به کاربران دیگر متفاوت باشد. برای مثال یک خبرنگار یا دانشجوی پزشکی نسبت به یک معلم یا کارگر یا مهندس عمران، دسترسی متفاوتی به اینترنت بین‌المللی خواهد داشت.

با این تفاصیل «طرح صیانت» گامی بزرگ برای رسیدن به محدودیت‌های دلخواه حکومت ایران است. چیزی که این روزها اعتراضات به آن را پرشمار بوده است.

ادامه‌دار بودن محدودیت‌های اینترنتی در ایران، فعالان کسب و کار دیجیتالی و فضای مجازی را با مشکل مواجە کردە است. پیدا کردن راه حل‌های مختلف مثل خرید فیلترشکن مناسب یا حتی سیم کارت خارجی هم در این وضعیت تغییری ایجاد نکرد.

با وجود رکود اقتصادی، محدودیت‌های اینترنتی و فیلترینگ روز به روز بیشتر می‌شود، هرچند که این محدودیت‌ها برای همه بد نبود؛ چنانچه جلال رشیدی کوچی نماینده مرودشت در دولت یازدهم صراحتا اعلام کرد: عملاً ما شاهد این هستیم که بازار پرسود و مکاره‌ای پشت پرده فیلترینگ شکل گرفته که متأسفانه ۴۰ تا ۵۰هزار میلیارد تومان گردش مالی سالانه آن است.

از سوی دیگر کاربران برای شکستن بخشی از این محدودیت‌ها و فیلترینگ، راه‌حل‌های دیگری هم پیدا کرده‌اند؛ خرید و فروش سیم کارت کشور‌های استونی، انگلیس، آمریکا و کانادا برای دور زدن از فیلترینگ در ایران داغ شده و این سیم کارت‌ها بین ۱۰ تا ۹۰ میلیون تومان خرید و فروش می‌شود؛ سیم کارت‌هایی که در ایران به راحتی آنتن می‌دهد.

اما هر چقدر هم راه حل برای دور زدن فیلترینگ و محدودیت‌های اینترنتی وجود داشته ‌باشد، ولی بازار خرید و فروش اینترنتی همچنان کساد است و چنگی به دل نمی‌زند، کسب و کار‌های اینترنتی کوچک نیاز به هزینه زیادی ندارد. اجاره مغازه، هزینه‌های انرژی و غیره ندارد. به همین دلیل پرسود است، اما با محدودیت‌های اینترنت در ایران این کسب و کار‌ها عملا تعطیل شده‌اند. مشکلات اینترت، اعم از افزایش قیمت اینترنت و فیلترینگ آن، حتی باعث کاهش تجارت پوشاک نیز شده است.

باید اشاره کرد که وضعیت اینترنت در ایران بعد از خیزش انقلابی «ژن ژیان ئازادی» برای ماه‌های متوالی در سراسر ایران رقم خورد، تغییرات مهمی در ساختار اقتصادی کشور پدید آورد. تأثیر اقتصادی این جنبش به تصمیم‌های محدود‌کننده دولت در بخش‌های مختلفی از جمله اینترنت بر می‌گردد.

وضعیت اینترنت در ماه‌های بعد از اوج‌گیری این خیزش به گونه‌ای بود که مشاغل فراوانی از بین رفتند و ضرر و زیان هنگفتی به بخش‌هایی از اقتصاد ایران وارد شد، در مهر و آبان ماه ۱۴۰۱ این محدودیت‌ها بیشتر شد و تقریباً تمامی پلتفرم‌های خارجی مثل اینستاگرام، واتساپ، وایبر، گوگل پلی، اپ استور و غیره از دسترس خارج شدند و با وجود تورم بالای ۴۰ درصدی و شرایط بد اقتصادی، فیتلرینگ، قطعی و محدودیت‌های اینترنتی معیشت برخی از شهرودان را سخت‌تر کرد و این سخت‌گیری‌های محدود‌کننده همچنان ادامه دارد.

پلیس فتا «پلیس فضای تولید و تبادل اطلاعات»، به کسانی که در فضای مجازی فعال هستند، پیشنهاد داده در پلتفرم‌های داخلی مانند روبیکا «شبیه اینستاگرام»، ایتا «شبیه واتساپ» و بله «شبیه تلگرام» فعالیت کنند. ولی مردم به دلیل میزان حفاظت از اطلاعات خود به این اپلیکیشن‌ها اعتماد ندارند و استقبال از آن کم است.

این بار نیز دولت با اعمال این چنین محدودیت‌هایی برای هرچه بیشتر به کنترل درآوردن کاربران در فضای مجازی باعث از بین رفت تعداد بی‌شماری کسب و کار اینترنتی و بدتر شدن اوضاع اقتصادی شهروندان در ایران شده است، اما گویا هنوز هم خیال درست کردن اوضاع را ندارد زیرا هر روز شرایط اینترنت در ایران بدتر می‌شود.