گیلان یکی از زیباترین شهرهای شمال ایران است، گیلان شهری سرسبز دارای مردمی خونگرم میهمان‌نواز است کە اسطورەهای زیادی را در تاریخ خود دارد.

 

سارا ارومیه

گیلان در میان رشته کوه‌های البرز، کوه‌های تالش و دریای خزر قرار دارد که احاطە شدن در بین دریا و کوه و جنگلهای سرسبز، نمای شگفت‌انگیزی را بە این دیار بخشیدە است.

یافته‌های باستان‌‌شناسان حاکی از این است که در گیلان تمدن‌هایی سه هزار ساله در تپه‌‌ی مارلیک و املش وجود داشته‌اند.

در لغت‌نامه‌ی دهخدا در مدخل گیلان آمده است که گیلان ترکیبی از «گیل» و «آن» است؛ «آن» پسوند مکان است. پس گیلان یعنی سرزمین مردم گیل -گیل‌ها که با گویش گیلکی حرف می‌زنند.

گیلان در اواخر دوره‌ی قاجار به دروازه‌ی اروپا شهرت داشت. این استان نقش مهمی در تاریخ معاصر ایران داشته است که نهضت مشروطه و قیام جنگل به رهبری میرزا کوچک‌خان جنگلی از اثرگذارترین آنهاست.

سوغات و صنایع دستی گیلان با تنوع زیاد و طعم‌های ماندگارش، زبانزد گردشگران و مسافران این شهر است.

 

سوغات خوراکی گیلان

 رشته‌ی خشکار: رشته‌ی خشکار، یک نوع شیرینی رشتی است که از جمله خوشمزه‌ترین و پرطرفدارترین سوغات گیلان است. این شیرینی از ترکیب آرد برنج، شکر، مغز گردو و هل درست می‌شود و بعد از اینکە آماده شد رشته را داخل آن می‌ریزند و بعد هم در روغن سرخ می‌کنند و در شربت شیرین مخصوصی می‌غلتانند.

 

باقلوای یاس: باقلوا از دسته شیرینی‌های پرطرفدار است، باقلوای یاس سوغات گیلان نسبت بە باقلوای مرسوم کمی فرق دارد. در باقلوای یاس، بادام پوست کنده و خشک شده را در ظرفی قرار می‌دهند و برگ‌ گل یاس را روی آن قرار می‌دهند تا عطر و طعم گل یاس را بگیرد. این کار را تا جایی ادامه می‌دهند تا اینکه بادام‌ها کاملا عطر و طعم یاس را بگیرد. سپس بادام معطر و پودر قند را در باقلوای یاس گیلانی استفاده می‌کنند.

 

حلوای بە: یکی از مشهورترین و خوشمزه‌ترین خوراکی‌ها و سوغات گیلان، حلوای به است. این حلوای خوشمزه را زنان گیلکی بە شیوە‌ی هنرمندانەای در قابلمه‌های مسی درست می‌کنند که رنگ فوق‌العاده‌ای را به آن می‌بخشد. حلوای به بسیار مورد توجه گردشگران و توریست‌ها قرار دارد و به اصطلاح، هر کس که گذرش به گیلان می‌افتد، سراغ حلوای به را می‌گیرد.

 

نان خلفه (کشتا): نان خرفه، خلفه یا کشتا از سوغات گیلان و جزو نان‌های مقوی و خوشمزه لاهیجان است. نان خلفه از آرد برنج، آرد گندم، پوره کدو، ماست ترش، شکر و تخم شنبلیله که در گیلان به آن تخم خلفه می‌گویند درست می‌شود.

 

نان تمیجان: نان تمیجان، نام یکی دیگر از نان‌های محلی گیلان است که بسیاری از افراد، آن را به عنوان سوغات گیلان تهیه می‌کنند. تمیجان از سه واژه تو، می و جان به معنی "تو جان منی" تشکیل شده‌ است.

این نان با آرد برنج درست می‌شود و طعم شیرینی دارد. این نان را با حلوا شکری میل می‌کنند و برای وعده‌ی صبحانه بسیار پرطرفدار است.

 

پنیر سیاه‌مزگی: پنیر سیاه‌مزگی یکی از خوشمزه‌ترین سوغات‌های گیلان است. این پنیر طعم بسیار خوبی دارد و درصد بالای چربی این پنیر، آن را متمایز کردە است.

این پنیر در تمام روستاهای منطقه سیاه‌مزگی در استان گیلان تهیه می‌شود.

 

بادام زمینی: بادام زمینی یکی دیگر از سوغات‌های گیلان است که در منطقه‌ی آستانه اشرفیه کشت می‌شود.

 

کلوچه‌: یکی از شیرینی‌های خوشمزه‌ و به یادماندنی گیلان است، این شیرینی خوش‌طعم سوغات گیلان و منطقه‌ی فومن است که همراه با چای، شیر و یا شیرکاکائو سرو می‌شود.

محتویات این کلوچه، آرد، تخم مرغ، شکر، روغن حیوانی، دارچین، وانیل، جوز و مغز هل هستند. برای پخت این کلوچه، روی آن با وسیله‌ای شبیه مهر نقش انداخته شده و درون کوره پخته می‌شود.

 

چای: برای همه لاهیجان تداعی‌کننده‌ی چای و عطر چای است، لاهیجان در حال حاضر مرکز کشت چای است و این محصول را  به بسیاری از کشورهای دنیا صادر می‌کند. چای لاهیجان، سوغات استان گیلان است که طرفداران مخصوص بە خود را دارد.

 

برنج گیلان: برنج گیلان با عطر فوق‌العاده و طعم به یادماندنی‌اش، طرفداران زیادی دارد و در همە‌ی شهرهای استان گیلان کشت می‌شود.

 

ازگیل: ازگیل از جمله میوه‌های خوشمزه و شگفت‌انگیزی است که در گیلان می‌روید. این میوه‌ی فوق‌العاده و مفید، سوغات گیلان است و در گویش گیلانی به "کونوس" معروف است.

 

انار: یکی از اصلی‌ترین و پراستفاده‌ترین محصولات گیلانی، انار است. این میوه‌ی سرخ و خوشمزه، در دو طعم ترش و شیرین، در مناطق ماسال و رودبار استان گیلان به وفور یافت می‌شود. از انار گیلان، در تهیه‌ی انواع رب انار ترش و شیرین و چاشنی زیتون پرورده و خورشت‌های گیلانی استفاده می‌شود.

 انار جزو پرطرفدارترین میوه‌ها در میان میوه‌های این استان است که سوغات بی‌نظیری برای گردشگران محسوب می‌شود.

 

صنایع دستی گیلان

حصیر بافی: حصیربافی از صنایع دستی اصیل استان گیلان است که در میان مردم گیلان رواج زیادی دارد و بسیاری از زنان روستایی و همچنین مردان در فصولی که کار کشاورزی سبک‌تر است، به آن مشغول‌اند. محصولات حصیری از ساقه‌ی برنج و یا نی‌ها و گیاهان خودرو بافته می‌شوند.

محصولات حصیری سوغات گیلان، شامل سبد، زنبیل، زیراندازها و دیگر وسایل با بافت‌های زیبا، مدل‌دار و در رنگ‌های مختلف هستند.

 

رشتی‌دوزی: رشتی‌دوزی هنر دستی و سنتی تزیین پارچه است که در گیلان رواج دارد. این هنر، در تزیین پارچه‌های ساده با نخ‌های ابریشمی به‌کار می‌رود و طرح‌های زیبایی را می‌آفریند. رشتی‌دوزی از ماندگارترین و زیباترین سوغات گیلان است که طرفداران زیادی را در میان گردشگران دارد. رشتی‌دوزی معمولا روی پارچه "ماهوت" انجام می‌شود. این نوع پارچه از جنس پشمی و ضخیم همراه با بافت ظریف است.

 

نمدمالی: نمد، زیراندازی سنتی و قدیمی است که از پشم درست می‌شود. در مکان‌های مرطوب و بارانی، بهترین زیرانداز نمد است و به‌همین دلیل، نمدمالی در استان‌های حاشیه دریای خزر و به ویژه گیلان رواج دارد. نمد از پشم بهاره‌ی گوسفند تهیه می‌شود و مراحل تهیه‌ی آن دشوار و پر زحمت است. نمد‌ها امروزه بیشتر جنبه‌ی تزیینی دارد.

 

بامبوبافی: بامبوبافی نیز از صنایع دستی استان گیلان است که بومی‌های منطقه با ظرافت و زیبایی مثال زدنی آنها را درست می‌کنند‌. این هنر دستی، از گیاه بامبو یا همان چوب خیزران درست می‌شود. این هنر دستی در لاهیجان و خصوصا منطقه لیالستان به وفور یافت می‌شود. از هنر بامبوبافی برای ساخت انواع وسایل تزیینی، سینی و ظروف مختلف و حتی میز و صندلی استفاده می‌شود.

 

سفالگری: پیشینه‌ی هنر سفالگری در استان گیلان به دوران پیش از تاریخ می‌رسد. این هنر در ادوار مختلف و در جای جای این منطقه رواج داشته است. تولیدات سفالگری امروزه در اکثر مناطق گیلان صورت می‌گیرد که از جمله مهمترین آن می‌توان به رشت، سیاهکل، لاهیجان، رودسر، لنگرود، صومعه سرا، شفت، تالش، آستارا و .... اشاره نمود.

 

چموش‌دوزی: چموش نوعی کفش چرمی می‌باشد که در برخی شهرهای استان گیلان و توسط برخی از هنرمندانش بافته می‌شود. این نوع کفش‌ها دارای انواع مختلف بوده و از پر استفاده‌ترین مدل‌های آن می‌توان به آنهایی اشاره نمود که دارای بند بلندی است که به دور پاها پیچیده می‌شود. چموش‌ها معمولا به صورت ساده و بدون رنگ تولید می‌شوند. در گذشته رنگ نمودن این کفش‌ها توسط رنگ‌های طبیعی صورت می‌گرفته است. معمولا چموش‌ها با نخ‌های زرد، سبز و قرمز تزئین می‌شوند.

 

چادر شب‌بافی: چادر شب‌ها پارچه‌ای در ابعاد ۲*۲ متر هستند که در اکثر شهرها و روستاهای اطراف شهرستان رشت بافته می‌شوند.

مروار بافی: مروار بافی از صنایع بسیار رایج و متداول استان گیلان است که دارای جنبه‌های کاربردی هم در زندگی روزمره می‌باشد. تنوع در مروار بافی فراوان بوده و زنان و مردان بسیاری در این سرزمین به مروار بافی مشغول هستند. مروار بافی انواع وسایل مصرفی و تزئینی را عرضه می‌دارد. وجه تسمیه‌ی این هنر از نام گونه‌ای از درخت بید گرفته شده که به نام بید مروار معروف می‌باشند، و دارای ساقه‌های متعدد و خیلی نرم هستند. این ویژگی آنها منجر به حالت‌پذیری و با دوامی مروارها گردیده است. از عمده‌ترین مراکز مروار بافی در استان گیلان شهرستان‌های آستانه‌ی اشرفیه و صومعه سرا می‌باشند و بیشترین محصولات مروار بافی نیز در این مراکز تولید می‌گردد.

 

غذاهای مشهور گیلان

باقلا قاتق: این غذای محلی گیلان مرکب از باقالی، شوید خشک، سیر، تخم مرغ، روغن، نمک و زردچوبه است. باقلا قاتق با برنج خورده می‌شود. ماهی یا (کولی) شور، سیر تازه یا خشک، ترشی هفت بیجار، ترب و برگ ترب، زیتون یا زیتون پرورده از مخلفات این غذا هستند. سیر در غذاها و همراه غذا بسیار استفاده می‌شود و خواص بسیاری دارد که کاهش چربی خون یکی از آنهاست.

 

میرزا قاسمی: میرزا قاسمی که از غذاهای سنتی گیلان است را با بادمجان کبابی یا پخته می‌پزند تخم‌مرغ، سیر سرخ شده، گوجه‌فرنگی، روغن، پودر میخک و ادویه‌هایی مانند نمک، فلفل، زردچوبه و دارچین از جمله مواد این غذا هستند.

 

 ترش تره: این غذا ترکیبی از سبزی آش و سبزی‌های محلی (خالواش و چوچاق) برنج، سیر، روغن، نمک، فلفل، زردچوبه، دارچین، آبغوره و تخم‌مرغ است. عمدتاً ترش تره همراه با برنج سرو می‌شود و از مخلفات اصلی همراه آن ماهی یا کولی شور است.

 

کویی ترە: ترکیبی از گردوی ساییده و پخته شده همراه با رب انار و رب گوجه‌فرنگی است که با کدو حلوایی، سیر، نمک، فلفل، زردچوبه و گلپر در روغن تفت داده شده؛ مخلوط می‌شود و خورشی می‌شود که با برنج صرف می‌شود.

 

 سیر قلیه: با گوشت مرغ یا اردک تهیه می‌شود و برگ سیر تازه، تخم‌مرغ، پیاز، لپه، نمک ، زردچوبه و فلفل به آن اضافه می‌شود. غذایی متفاوت با طعم‌های شناخته شده را به وجود می‌آورد. اردک در چندین غذای گیلکی به کار می‌رود. گوشت آن تیره رنگ است و بیشتر در غذاهای تیره رنگ حاوی سبزی استفاده می‌شود.

 

سیرابیج یا سیراویج: بیج یا ویج به معنی سرخ شده است و یک کلمه‌ی ترکیبی در نام غذاهای مختلف گیلانی است. این غذا بسیار ساده و سریع تهیه می‌شود. خوشمزه و پرخاصیت است. از برگ سیر تازه که در روغن کمی تفت داده شدە و تخم‌مرغ همراه با نمک، فلفل و زردچوبه تهیه می‌شود، سیرابیج را با برنج مصرف می‌کنند.

 

 خورش آلو مسما: این غذا معمولاً با مرغ تهیه می‌شود. آلو، پیاز، نمک، زردچوبه، زعفران و روغن برای پخت آن به کار می‌برند. آلو مسما با برنج میل می‌شود.

 

 اناربیج: گوشت چرخ کرده را با پیاز رنده شده ورز می‌دهند سپس نمک، فلفل، زردچوبه و سبزی معطر( نعنا یا خالواش) به آن اضافه می‌کنند. گلوله‌های کوچکی از آن درست کرده و در روغن تفت می‌دهند و در مخلوط گردوی ساییده شده و رب انار و آبغوره و کمی سبزی که با آب مخلوط و جوشانده شده است می‌پزند. این خورش شبیه فسنجان است. از غذاهای مجلسی به شمار می‌رود و با برنج سرو می‌شود.

 

 واویشکا: یکی از غذای محلی سنتی گیلان واویشکا می‌باشد. با نان و برنج هر دو صرف می‌شود. هم با دل و جگر گوسفند و هم با گوشت گوسفند تهیه می‌شود.

 

کاله کباب: یک غذای گیاهی است که از خصوصیات آن می‌توان به سریع آماده شدن آن اشاره کرد. بادمجان کباب شده را با گردوی ساییده شده، دانه‌های انار ترش، سبزی محلی( چوچاق) سیر، نمک و فلفل مخلوط می‌کنند و می‌کوبند.

 

کباب ترش: گوشت گوسفند را در مخلوط گردوی ساییده شده، رب انار، دانه‌های انار ترش، سیر، پیاز، سبزی محلی (چوچاق) و روغن زیتون به مدت چند ساعت می‌خوابانند سپس آن را کباب می‌کنند، کباب ترش همراه برنج سرو می‌شود.

 

 شش انداز: این خورش با گردوی ساییده شده، بادمجان، رب انار، پیاز سرخ کرده، روغن و چاشنی‌های مورد علاقه تهیه می‌شود. از غذاهای بدون گوشت، خوشمزه و بسیار مفید است و با برنج سرو می‌شود.