صدای نو؛ روایت نویسندگان زن از دغدغه‌های اجتماعی
زنان موفق شده‌اند با خلق آثاری که از احساسات و نقش اجتماعی آنان سرچشمه می‌گیرد، جایگاه ویژه‌ای در عرصه ادبیات به دست آورند؛ آثاری که هم از نظر محتوا و هم از لحاظ استقبال عمومی، موفقیتی چشمگیر داشته است.
اسماء فتحی
قاهره - در عرصه كنونی، حضور زنان در عرصه ادبیات و فرهنگ به نحو چشمگیری پررنگ و تأثیرگذار شده است. این حضور پویا در نمایشگاه بین‌المللی کتاب قاهره امسال، خود را به دو شکل نمایان ساخت: نخست در قالب انتشار آثار متنوع، و دوم در حضور گسترده مخاطبان.
در گذشته، زنان قربانی تبعیض نظام‌مند و انکار هویت خود از سوی حکومت‌های مستبد بودند. اما امروز، حضور فعال آنان در تمامی عرصه‌ها، به‌ویژه در حوزه ادبیات، دگرگونی مثبتی در نقش و جایگاه اجتماعی‌شان پدید آورده است.
در نمایشگاه بین‌المللی کتاب قاهره که ماه گذشته آغاز به کار کرد، زنان نویسنده با ارائه آثار ادبی خود، پرده از رنج‌های پنهان و آشکار زنان در محیط خانواده و اجتماع برداشتند. به باور این نویسندگان، آنها از توانایی ویژه‌ای در بازنمایی احساسات زنانی برخوردارند که همچنان زیر سایه تبعیض و نگرش مردسالارانه برآمده از سنت‌های کهن اجتماعی، روزگار می‌گذرانند.
نویسندگان زنی که با خبرگزاری ما گفتگو کردند، اگرچه از حمایت ویژه برخی ناشران از نویسندگان مرد در سال‌های گذشته یاد کردند، اما بر این باورند که فضای امروز بسیار مساعدتر شده است. به گفته آنان، اثر قوی، راه خود را می‌یابد و ناشران معتبر، فرصت‌های واقعی برای نویسندگان زن در عرصه‌های گوناگون فراهم می‌کنند. این نویسندگان، زنان را به قلم‌فرسایی در همه زمینه‌ها فرامی‌خوانند و تأکید می‌کنند که نباید خود را در چارچوب ژانرهای کلیشه‌ای محدود کنند. آنها بر این باورند که امروز فرصت‌ها فراوان و میدان گشوده است و اثر برتر، بی‌تردید مورد استقبال، حمایت و تشویق همگان قرار خواهد گرفت.
زنان امسال پیشتاز عرصه ادبیات هستند و آثارشان متمایز و نوآورانه است
مورا اسامه نویسنده بیان داشت که امسال آثار متعددی در نمایشگاه کتاب عرضه کرده است. یکی از این آثار "مجموعه خون‌های سلطنتی" است که به بررسی تاریخ فراعنه و میراث تمدنی مصر می‌پردازد و تلاش می‌کند شایعات مربوط به تمدن باستانی مصر و مالکیت آثار تاریخی آن را روشن سازد. به گفته او، این مجموعه با استقبال چشمگیر مخاطبان روبرو شده است.
وی همچنین از دیگر آثار خود نام برد؛ "میان عشق و مجازات" که به کاوش درگیری‌های روانی می‌پردازد و "اسیر سایه‌اش" که روایتگر کشمکش‌های درونی و ناتوانی شخصیت اصلی زن در بخشش خویشتن است. او افزود که مضمون درگیری‌های روانی، محور اصلی هر دو رمان را تشکیل می‌دهد.
درباره جایگاه زنان در عرصه ادبیات، او تصریح کرد که زنان اکنون پیشتاز این میدان هستند. به گفته وی، امروز شاهد درخشش نام بسیاری از زنان در فضای ادبی هستیم، در حالی که حوزه فعالیت مردان عمدتاً به ژانرهای فانتزی، علمی-تخیلی و ترسناک محدود شده است. او تأکید کرد که استعداد راستین، سرانجام راه خود را می‌یابد و این واقعیت به‌ویژه در مورد زنان صادق است، چرا که آنها در گونه‌های مختلف نگارش، توانمندی‌های منحصربه‌فردی از خود نشان داده‌اند و اکنون در جایگاه برتر این عرصه قرار دارند.
نگارش در ژانر جنایی متمایز است و زنان توانایی بیشتری در خلق بی‌نقص آن دارند
نویسنده لیبیایی ریما معتوق، صاحب سه رمان است که دو اثر آن در حوزه جنایی و روانشناسی به نگارش درآمده‌اند: "مقتول ساعت هفت عصر" که روایتگر جزئیات یک پرونده جنایی است، و "هیچ چیز با گذر زمان سقوط نمی‌کند" که به موضوع تعرض به یک دختر خردسال و پیامدهای آن بر خانواده می‌پردازد.
درباره حضور زنان در عرصه داستان‌های پلیسی و جنایی، او اذعان داشت که زنان در خلق پیرنگ چنین داستان‌هایی توانمندی ویژه‌ای دارند. وی که خود چندین اثر در این حوزه خلق کرده، خاطرنشان ساخت که مخاطبان اشتیاق فراوانی به آثار زنان در ژانر پلیسی نشان می‌دهند، زیرا آنها را در پرداخت جزئیات پرونده‌ها، صراحت بیان و طراحی پیرنگ داستان، استادان این عرصه می‌دانند.
ریما بیان داشت که انگیزه اصلی او برای پرداختن به قربانیان زن، نگاه نادرست جامعه به آنهاست؛ جامعه‌ای که اغلب به توجیه عمل مجرم می‌پردازد و قربانی را سرزنش می‌کند. او تلاش کرده است این رویکرد نادرست را به چالش بکشد، زیرا معتقد است دفاع از مجرم به رویه‌ای نکوهیده تبدیل شده است. به باور او، نویسندگی ابزاری قدرتمند برای تأثیرگذاری بر جامعه است و مسائل زنان نیازمند مواجهه جدی با فرهنگی است که با نگاهی تحقیرآمیز به زنان می‌نگرد و اندیشه و عملکرد آنان را در قالب‌های کلیشه‌ای محدود می‌کند. او همچنین خواسته است رنج خانواده‌ها و بار سنگینی که پس از هر جنایت علیه زنان بر دوش اعضای خانواده می‌افتد را به تصویر بکشد.
ریما تأکید کرد که آسیب‌های روانی ناشی از خشونت علیه زنان، زخم‌هایی ماندگار است که با گذر زمان التیام نمی‌یابد. او با اشاره به تجربه شخصی خود در دریافت حمایت از ناشر، معتقد است که زنان خلاق بسیاری شایسته فرصت هستند، هرچند همین موقعیت می‌تواند آنها را در معرض ترس و نگرانی قرار دهد. با این حال، او تأکید می‌کند که اثر خوب، فارغ از جنسیت خالق آن و حتی در شرایط حمایت بیشتر از مردان، جایگاه خود را خواهد یافت.
نویسنده منال سالم از مجموعه آثار خود در نمایشگاه کتاب سخن گفت. از جمله آثار او "بر پل پشیمانی" است، رمانی اجتماعی که به کندوکاو در مشکلات خانواده، ازدواج و پیامدهای آن می‌پردازد. همچنین مجموعه "قلب‌های کوچک" را برای مخاطبان نوجوان ۱۲ تا ۱۴ ساله نگاشته است که البته برای تمامی گروه‌های سنی قابل مطالعه است.
او تصریح کرد که در آثارش به بررسی مداخله‌های خانواده در زندگی دختران کم‌سن و سال می‌پردازد؛ مداخله‌هایی که طیف گسترده‌ای از تصمیمات، از ازدواج گرفته تا تحصیل را در بر می‌گیرد. به باور او، بحران‌های اجتماعی و رنج‌های زنان در این زمینه نیازمند توجه و واکاوی جدی است.
منال سالم خاطرنشان کرد در خانواده‌ای که مادر به حاشیه رانده می‌شود، از حقوق خود محروم می‌ماند یا قربانی خشونت می‌شود، این وضعیت تأثیری عمیق بر فرزندان می‌گذارد. به گفته او، فرزندان چنین خانواده‌هایی درگیر بحران‌های روانی پیچیده و دشواری می‌شوند که برآیند آن در نهایت به فروپاشی بافت اجتماعی در آینده خواهد انجامید.
او تأکید کرد که زنان در آشکارسازی رنج‌هایشان در جامعه نقشی کلیدی دارند. به باور وی، گرایش اکثر نویسندگان زن به مسائل اجتماعی و تأثیرگذاری ملموس آنها، از توانایی ویژه زنان در بیان و روشنگری این مسائل نشأت می‌گیرد.
در پایان، منال سالم اظهار داشت که برخلاف سال‌های پیشین، امسال شاهد حضور پررنگ، تأثیرگذار و متوازن زنان در نمایشگاه هستیم. او معتقد است که فرصت‌های واقعی و عرصه‌های تازه‌ای پیش روی زنان گشوده شده و آنها می‌توانند با پشتکار، حضوری پررنگ‌تر و تأثیری ژرف‌تر در آینده داشته باشند.