ميساء القاضی

سودان- راویه حاج، کارگردان سینما، با آثار خود توانسته است موفقیت‌های چشمگیری به دست آورد و جایگاهی برجسته در میان مردم سودان پیدا کند. تلاش‌های او در به تصویر کشیدن رنج‌های قربانیان ظلم، او را به صدایی برای ستمدیدگان تبدیل کرده است. یکی از مهم‌ترین آثار او فیلم «خارطوم» است که در جشنواره‌های جهانی به نمایش درآمده است.

راویه حاج تنها زن در میان تیمی از کارگردانان است و فیلم مستند «خارطوم» را کارگردانی کرده که در جشنواره «ساندنس» آمریکا به نمایش درآمد. این فیلم، نخستین اثر سینمایی سودان است که در بزرگ‌ترین جشنواره‌های جهان اکران شده و داستان‌هایی تأثیرگذار درباره سودان و جنگ داخلی دو سال اخیر را روایت می‌کند.

 

داستانی از دل جنگ و آوارگی

این فیلم که سه سال فیلم‌برداری آن به طول انجامید، داستان پنج سودانی را بازگو می‌کند که در خارطوم زندگی می‌کردند و از پیامدهای جنگ رنج برده‌اند. از جمله شخصیت‌های فیلم، دو کودک هستند که با جمع‌آوری بطری‌های پلاستیکی از زباله‌ها امرار معاش کرده و لباس می‌خرند، و زنی که در پایتخت چای‌فروشی می‌کند.

تولید فیلم یک سال پیش از آغاز درگیری‌ها در سودان شروع شد، اما با شعله‌ور شدن جنگ در پایتخت، راویه حاج و تیمش مجبور به مهاجرت به کنیا شدند. در آنجا، مرحله دوم فیلم‌برداری را با دنبال کردن سرنوشت شخصیت‌های فیلم و چگونگی نجاتشان از جنگ ادامه دادند.

«خارطوم» تنها اثر راویه حاج نیست؛ فیلم «خارج از دسترس» او نیز در جشنواره جوبا که در دسامبر گذشته برگزار شد، جایزه بهترین فیلم را دریافت کرد.

 

مسیر سخت یک زن فیلم‌ساز

راویه حاج از علاقه‌اش به سینما می‌گوید: «در سال‌های اولیه مدرسه، به خواندن و روایت داستان‌ها علاقه داشتم. نخستین داستانم را در سال اول دانشگاه نوشتم و جایزه‌ای در جشنواره دانشجویی دریافت کردم.»

او یادگیری فیلم‌سازی را به‌صورت خودآموز آغاز کرد و از اینترنت، ویدیوهای آموزشی و کارگاه‌های آنلاین بهره گرفت. سپس دوره‌های آموزشی مختلفی از جمله در «مؤسسه دوحه» و «برنامه شاشه» که توسط مرکز فرهنگی بریتانیا ارائه می‌شد، گذراند.

اما ورود به دنیای سینما بدون چالش نبود. او می‌گوید: «یکی از سخت‌ترین مسائل، تأمین مالی فیلم‌ها بود. برای «خارج از دسترس»، همه عوامل به‌صورت داوطلبانه همکاری کردند. فیلم‌برداری «خارطوم» نیز به دلیل ماهیت مستند آن و حضور کودکان، چالش‌های فراوانی داشت؛ از جمله چگونگی هدایت آن‌ها برای روایت داستان‌هایشان در برابر دوربین.»

بزرگ‌ترین چالش، تصویربرداری در خارطوم بود، چرا که در آن زمان شهر در وضعیت ناپایداری به سر می‌برد.

 

سینما؛ پلی برای شنیده شدن صدای سودان

راویه حاج، که خود طعم تلخ جنگ و آوارگی را چشیده، می‌گوید: «وقتی جنگ در سودان آغاز شد، بسیاری از مردم از جمله من همه‌چیز را از دست دادند؛ خانواده، دوستان و خانه‌هایمان را. مجبور شدیم به دنبال پناهگاهی در کشورهای دیگر بگردیم. این جنگ حتی مسیر ساخت مستند «خارطوم» را تغییر داد. این فیلم در ابتدا درباره مردم و شهر بود، اما بعد از آغاز جنگ، قصه آن نیز تغییر کرد.»

او معتقد است که سینما ابزاری قدرتمند برای تغییر سرنوشت انسان‌هاست:«سینما زبانی جهانی است و ما سودانی‌ها باید از آن برای رساندن صدایمان به جهان استفاده کنیم. فیلم «خارطوم» می‌تواند درهای جدیدی را برای سینمای سودان بگشاید و واقعیت‌های کشورمان را به دنیا نشان دهد.»

 

آرزوی بازگشت به خانه  

این کارگردان امیدوار است که روزی صلح به سودان بازگردد و بتواند در خانه خود، در کنار خانواده‌اش، به ساخت فیلم ادامه دهد. او می‌گوید:«می‌خواهم به شهرم برگردم و فیلم بسازم. ضروری است که سالن‌های سینمای موجود در سودان فعال شوند تا مردم بتوانند داستان‌های خود را روی پرده ببینند.»