سارا ارومیه

خلق آذری یا مردم آذربایجان، مردمانی ترک‌زبانند، که بیشتر در قسمت‌‌های غربی ایران، جمهوری آذربایجان و همچنین در برخی از استان‌های مرزی ترکیه، گرجستان و روسیه (داغستان) سکونت دارند.

فرهنگ خلق آذری، بەعلت هم‌زیستی با خلق‌‌های کورد و آسوری و ارمنی تشابهات و اشتراکاتی را نیز دارد، لباس و پوشش سنتی این منطقه نیز در ظاهر شباهتهایی به پوشش ملت‌های هم‌جوار خویش دارد.

لباس آذری با انتخاب رنگ و نقوش روی پارچه و تزئین آن با منجوق‌های رنگارنگ، حاشیه دوزی، گلابتون یا چین‌های زیبا و یا دوختن سکه، همه و همه معرف زبان، شخصیت و منزلت اجتماعی مردمان این منطقه است. پوشاک این خلق، نشان دهندەی ویژگی‌های هنری، تاریخی و خلاقیت‌هایی است که در دورانهای مختلف برجای مانده است و حتی معرف وضعیت تأهل و سن زنان است.

 

نوع و جنس پوشش زنان آذری

 لباس‌های آذری، علاوه بر تزئینات و تکنیک دوختشان، با پارچه‌های به کار رفته نیز خود را نمایان می‌سازند. فراوانی و ارزانی مواد خام در این سرزمین کهن، موجب شده است، تا پارچه بافی با پشم و ابریشم توسعه فراوانی داشته باشد.

پارچه‌هایی همانند ساتن، تافتا، ترمه، موسلین و مخمل، مهم‌ترین پارچه‌ها هستند. زنان این سرزمین بیشتر به تهیەی لباس‌هایی از جنس ابریشم، ترمه یا مخمل علاقه‌مند بودند.

 

لباس دختران آذری تداعی‌گر زیبایی‌های بهار

لباس دختران جوان، از رنگ‌های زنده و شاد و زیورآلات سنتی تشکیل شده است، زنان سالمند در نوع پوشش خود از لباس‌هایی با رنگ‌های ملایم و تزئینات بسیار کمی استفاده می‌کنند.

این لباس‌‌ها از مخمل برش خورده، پارچه‌های زرکش و پارچه‌های جناغی پشمی راه راه، که نشانەی ‌ تن‌پوش‌های مرغوب‌تر است، با نوارهای تزئینی و اغلب با توری‌های طلا و نقره در سرآستین‌ها تزئین می‌شوند.

مخمل هنوز هم برای بافت نیم تنه‌ها مورد پسند عامه است. با وجود این لورکس و سایر ابریشم‌های مصنوعی، جای پارچه‌های زربافت و ساتن را گرفته است.

 

لباسهای سنتی زنان

لباس محلی آذری از سه بخش سرپوش، تن پوش و پاپوش تشکیل می‌شود.

 

بورک

لباس‌های زنان با کلاه‌هایی که ''بورک'' نام دارد کامل می‌شود، بورک‌ها گاهی به شکل ساده بوده و گاهی هم با سکه‌ها یا پولک‌هایی خاص تزئین می‌شد. اما زنان این منطقه بیش‌تر خواهان استفاده از بورک‌هایی با پولک‌های رنگارنگ هستند.

در برخی از ایل‌های آذری زنان، کلاه دیگری بر سر می‌گذارند که به ''تاس کلاً'' مشهور است و دور تا دور آن ریشه‌های رنگی دارند، که کم‌تر در نقاط  دیگر استفاده می‌شود.

 

یایلیق و چارقد

زنان در این منطقه روسری بر سر کرده و بعضأ نیز صورتشان را در ناحیه چانه می‌پوشاندند. روسری آنان چارقدی بود، که به‌هنگام خارج شدن از منزل به سر می‌کردند و روی آن روبندی از پارچه با قلابەی جواهر به‌صورت می‌زدند.

 یایلیق، نوعی سربند است، که اکثر اوقات وسط آن کاملاً به رنگ مشکی و حاشیه‌ی آن نیز همیشه به رنگ قرمز است که اغلب زنان مسن برای نگه داشتن چارقد، از بالای پیشانی روی چارقد یا روسری می‌بندند.

زنان روستایی و زرتشتی هنوز هم چارقد بزرگ‌تری که سرش از پشت کاملاً تا پایین می‌رسد، به سر می‌کنند. امروزه نیز برخی از زنان ایل شاهسون آذربایجان، چارقد گلداری بر سر می‌کنند که با یک کلاغی بسته می‌شود. این چارقدها معمولاً طرح‌های گلدار بزرگ دارند و اکثر اوقات به رنگ روشن هستند.

 

کوینَک

کوینک رویەی لباس‌های شانه‌ای بوده و معمولاً از جنس ابریشم تهیه می‌شد. این لباس که روی شانەی آن دوختی وجود نداشت آستین‌هایی گشاد، بدون یقه و باز دوخته می‌شد.

کوینک معمولاً به شکلی تویی پوشیده شده و در بیشتر مناطق ''کوینک'' نیز نامیده شده است. به‌طور دقیق ''کوینک، پیراهنی با حدود ۱۵۰ سانتی متر بوده و شانه‌ها بدون درز است که با افزودن چهار فاق مثلثی در زیر بغل، گشاد می‌شود''.

یک نوار مستطیلی شکل تزئینی یقەی کوچک و راست را می‌پوشاند. تن‌پوش‌های پایینی صرفاً مجموعەای از دامن‌های چند طبقه هستند که حدود نود سانتی‌متر طول و ۹۰۰ سانتی‌متر محیط دارند.

 

جبکن

 یکی دیگر از لباس‌هایی که در فرهنگ آذربایجان روی کوینک بر تن می‌کنند، جبکن نام داشت. که  مهم‌ترین خصوصیت آن آستین‌هایش بودند. این آستین‌ها که بلند و انتهایشان اشکالی متفاوت داشت، از شانه به پایین حالتی شل داشت. این لباس معمولاً از جنس ابریشم و مخمل تهیه می‌شده است.

 

آرکالیک (آرخالیخ)

یکی دیگر از لباس‌های معروف آذری ''آرکالیک'' است، که در طرح‌ها، رنگ‌ها و مدل‌های متنوعی است، این لباس آستین‌های بلند و گشاد دارد.

آرکالیک، یقه‌ای باز داشته و از دو طرف با دگمه‌هایی در وسط با هم گره می‌خوردند. آرکالیک‌هایی که روی پارچەی مخمل زرشکی سیر، اشکالی از گل‌های مختلف دوخته شده بودند، بیش‌تر مورد توجه اهالی این منطقه است. در این لباس، آستین‌ها تا آرنج تنگ و بعد از آن با پلیسه‌هایی گشاد می‌شدند. آرکالیک تا همین گذشته‌ی نزدیک از روی کوینک بر تن می‌شده است.

جنس پارچه‌های بافته شده شامل؛ دریاکنار، مل مل، کودری، فاستونی، آیناگولی، اوتماسینار، تافته، متقال، شالموز، چیت، مخمل می‌شود و به تازگی نیز از ابریشم و حریر استفاده می‌کنند. در لباس زنان سالمند، از پارچه‌هایی با رنگ‌های ساده و ملایم و تزئینات و نقوش خیلی کمی استفاده می‌شود، اما دختران و زنان جوان‌تر از لباس‌های رنگارنگ و شاد به همراه زیورآلات و تزیینات بیشتری استفاده می‌کنند.