انار میوەای مقدس و نماد باروری و جاودانگی
جشن انار از جشن‌هایی است کە در شهرهای مختلف ایران و حتی کشورهای همجوار نیز برگزار می‌شود، روایت‌های مختلفی از عوامل برگزاری این جشن از دیرباز وجود دارد، عدەای انار را بە عنوان میوەای کە نماد باروری و جاودانگی است می‌پندارند و داستان‌های بسیاری در اسطورەهای ایران و خاورمیانە دارد.
شهلا محمدی
مرکز خبر -
شکل ظاهری انار باعث شدە تا جایگاە ویژەای در میان دیگر میوەها داشتە باشد، دانەهایی بسیاری کە گاە حدود ۳۶۵ دانە می‌باشد آن را بە نماد باروری و جاودانگی در اساطیر و تاریخ ملت‌های این دیار کردە است، ترتیب و همبستگی دانەها نماد اتحاد و همبستگی است کە ملت‌ها همیشە برای حفظ آن تلاش کردەاند.
اورامانات از جملە مناطقی است کە برگزاری این جشن در آن از اهمیت ویژەای برخوردار است و حتی عدەای معتقدند ریشەی برگزاری جشن انار این دیار بودە است و قدمت آن را مربوط به دورەی مادها و تاریخ اسطوره‌ای زاگرس می‌دانند و برگزاری آن را ضمن شکرگزاری بە درگاە خداوند، نشان‌دهندەی حرمت و تقدس طبیعت و جایگاه زن در میان مردم کورد می‌دانند.
روایت‌های تاریخی در مورد جشن انار
روایت‌های مختلفی از برگزاری جشن انار در اورامانات وجود دارد عدەای آن را همان جشن مهرگان می‌دانند کە بە دلیل برداشت این میوە در آبان برگزاری بخشی از این آیین بە ماە آبان منتقل شدە است و عدەای نیز آن را بازماندەی جشن آبانگاە می‌دانند و معتقدند پس از پیروزی پادشاە ماد بر افراسیاب و پس از هفت سال خشکسالی بە پاس این پیروزی و بارش فراوان باران این جشن برگزار شدە و انار کە از محصولات اصلی كشاورزی آن دوران بودە بە نشان شکرانەی خداوند پاس داشتە شدە است.
عدەای نیز ریشەی برگزاری این آیین را بە ادیان مختلف از جملە دین زرتشت و اسلام نسبت می‌دهند چرا کە در هر دو دین نیز انار بە عنوان میوەای مقدس شناختە شدە است اما آنچە کە مسلم است برگزاری این جشن اکنون بیشتر در شهرهایی است کە یا اکنون زرتشتی هستند و یا مکان‌های تاریخی و آتشکدەهای زرتشتی در آن موجود است.
از جملەی شهر پاوە کە بە عنوان مهد آیین زرتشتی شناختە شدە و مکان‌های آیینی زرتشتی بسیاری در این شهر یافت شدە است، جشنوارەی انار در شهر تفت یزد نیز کە در سال‌های اخیر ثبت ملی شدە است نیز گواهی دیگر بر این واقعیت است چرا کە این شهر نیز بە عنوان شهری زرتشتی در ایران شناختە شدە است و سالانە شاهد برگزاری این آیین باستانی در آن هستیم.
برگزاری جشن انار در شهر تفت بە شیوەای خاص برگزار می‌شود، مجموعەای از مردم شهر کە بیشتر آنان زنان هستند، با جشن و پایکوبی و دف‌زنی، با سبدهای پر از انار و با لباس‌های محلی خود در سطح شهر می‌چرخند.
در این جشنوارە کە سالانە در روزهای ١۶ و ١٧ آبان ماە برگزار می‌شود روستایی کە میزبان برگزاری جشن باشد پذیرای بیش از ۴٠ هزار گردشگر از شهرهای مختلف ایران و گردشگران خارجی می‌باشد، این جشن سال ١٣٩٨ در روستای زرتشتی‌نشین مبارکە بە شیوەای سنتی و با شکوە برگزار شد.
جشن انار در پاوە صرفا یک جشن سادە نیست، بلکه جشنی است با فلسفەای کهن و قدمتی تاریخی
روستاهای شهر پاوە نیز شاهد برگزاری جشن انار هستند، کە البتە صرفا یک جشن سادە نیست، بلکه جشنی است با فلسفەای کهن و قدمت تاریخی کە با روش خاصی برگزار می‌شود، در این مراسم نقش زنان پررنگ‌تر است و پیشقراولی آنها در این مراسم حاکی از جایگاه خاصی است که در کشاورزی دارند، چراکه بنابر اسناد تاریخی زنان نخستین باغبانان تاریخ بوده‌اند، به نوعی می‌توان گفت این روز روز قداست زن است. زنان بە ویژە زنان جوان حمل‌کننده‌ی سینی‌های انار هستند، در این مراسم ابتدا زنان انارگردان وارد مراسم می‌شوند و هیچگاه مردان در ابتدا نیستند، مگر در شرایطی که یک پیرمرد باشد که آن پیرمرد نیز نماد همان "میرآب" یا "کومسای" است.
همچنین در این مراسم، شش زن و شش مرد که جمعا ١٢ نفر هستند بە نماد ١٢ ماە سال و ١٢ ساعت روز وظیفەی انار گردانی را بر عهده دارند. سپس انار گردان‌ها با ترتیب سه زن و یک مرد و یا شش زن و شش مرد پشت سر هم قرار گرفته و انارها را برداشته و وارد محوطه‌ی برگزاری مراسم آیینی جشن شکرانه‌ی انار می‌شوند .
تعداد دف نوازان این مراسم نیز ۶۶ نفر ٣٣ زن و ٣٣ مرد است. هرکدام از سینی‌های یازدە انار چیدە می‌شود و کە جمعا ۶۶ انار خواهد بود، یعنی تعداد دف نوزان و انارها باید یکسان باشد.
انار گردان‌ها بعد از آنکه از بین دف نوازها عبور کردند، انارها را روی زمین می‌گذارند چراکه زمین رویشگاه این میوه مقدس است و پس از آن دست‌ها را بە نشان شکرگزاری رو به آسمان می‌برند و در نهایت بعد از مراسم شکر گزاری، انار گردان‌ها در میدان اصلی روستا تمام انارها را به رسم مهمان‌نوازی و بخشندگی بین مردم به عنوان تبرک توزیع می‌کنند.
علاوەبر انار گردانی مراسم رزمی اسب‌سواری هم برگزار می‌شود و این بدان معنا است کە این مردم حتی هنگام برگزاری جشن هم آماده‌ی دفاع از سرزمین خود هستند، برای همین سواران چهار مرتبه به نشانه‌ی چهار فصل سال به دور میدان اصلی می‌چرخند و آهنگ مقامی "سوار سوار" نواخته می‌شود.
پس از پایان مراسم شکرگزاری هلپرکی، رقص و پایکوبی آغاز خواهد شد، با وجود قدمت تاریخی و جذب گردشگری اما مسئولین شهری از جملە امام جمعەی شهر پاوە کە نمایندەی خامنەای در اورامانت است مانع برگزاری جشن بە بهانەی اختلاط زن و مرد در جشن و مخالف بودن با شریعت شدند، در حالی کە این جشن قدمتی چندهزار سالە در این منطقە دارد و حتی مسئولین استانی و کشوری نیز خواهان برگزاری آن هستند.
بسیاری از تاریخدانان و پژوهشگران معتقدند کە شهر پاوە مهد این جشن است و پس از ثبت جهانی هورامان توسط یونسکو، خواهان ثبت جهانی این جشن در اوارمانات شدند.
جشنوارەی انار گوچی در جمهوری آدربایجان
جشنوارەی انار کە بە زبان آذری "ناربایرامی" نام دارد هر سال در شهر گوچی آذربایجان برگزار می‌شود، هدف از برگزرای این جشن آشنا ساختن گردشگران با غذاها و آشپزی آذربایجان به ویژە غذاهای است کە با انار درست می‌شوند از این رو گردشگران می توانند، موسیقی محلی همراه با رقص آذری، تئاتر و اهدای جوایز نیز از دیگر برنامەهایی هستند کە در جشنوارە اجرا می‌شوند.
انار در فرهنگ و اساطیر آذری نیز جایگاە ویژەای دارد و درسال‌های اخیر توجهی ویژە بە برگزاری آن با حضور گردشگران خارجی شدە است.
تاکنون بیش از دە دورەی این جشنوارە در جمهوری آذربایجان برگزار شدە و این کشور نیز خواهان ثبت جهانی جشنوارەی انار در یونسکو است.
انار در فرهنگ ارمنستان
انار یکی از معروف‌ترین نمادهای ارمنستان است. در اساطیر ارمنی انار نماد فراوانی، شادی، ازدواج، باروری و خوشبختی است و آنها انار را محافظ در برابر چشم بد می‌دانند. در یکی از شهرهای ارمنستان زنانی که دوست دارند فرزند پسر به دنیا بیاورند باید نانی بخورند که در خمیر آن از دانه‌های انار استفاده شده باشد، در تاریخ این کشور نیز انار جایگاهی ویژە داشتە و در دست‌نوشته‌ها و حکاکی‌های سنگی به جای مانده از دوران قبل از تصویر انار برای تزئین نوشتەها استفاده شدە و در گوشه‌ای از نوشتەهای خود انار را نقاشی کردەاند.
هنرمندان وشعرای این دیار با استفادە از انار بە ویژە پس از نسل‌کشی کە در این کشور انجام شد احساس و امید خود را نشان دادەاند.
در مراسم‌های ازدواج در مناطق غربی ارمنستان، بە شیوەای نمادین از انار استفادە می‌شود و عروس باید انار را به زمین بیندازد و آن را به چند تکه بشکند. دانه‌های پخش شده انار نشان‌دهنده‌ی این هستند که عروس توانایی بچه‌دار شدن دارد و عروس تکه‌ای از اناری خشک شده را به عنوان تبرک و شگون به زنان و مردان جوانی که هنوز ازدواج نکرده‌اند می‌دهد.
ارمنی‌ها انار را میوه زندگی می‌دانند چون انار رسیده ۳۶۵ دانه دارد که نشان‌دهنده‌ی تعداد روزهای سال است، این میوه سمبلیک، موضوع بسیاری از هنرهای این کشور است و همیشه الهام‌بخش هنرمندان مختلف بوده است.