ورود فاضلاب‌های به منابع آبی؛ تهدیدات منابع آبی در حوزه زاب کوچک
حضور فاضلاب شهری، روستایی و صنعتی در حوزه آبریز «زاب کوچک» باعث بروز خطرات جدی برای محیط زیست می‌شود. علاوه بر این، سدسازی روی رودخانه «زاب کوچک» باعث توقف جریان آب و افزایش اثرات منفی ورود فاضلاب به آبها می‌شود.
روژین قادری
سردشت- بحث ورود فاضلاب‌های شهری، روستایی و صنعتی به منابع آبی مانند رودخانه‌ها، سدها و دریاچه‌ها یکی از موضوعات بحرانی است که تأثیر قابل توجهی بر محیط زیست و سلامت انسان‌ها دارد. در این گزارش، تمرکز بر ورود فاضلاب به رودخانه «زاب کوچک» قرار گرفته و تأثیرات آن بر محیط زیست مورد بررسی قرار می‌گیرد. همچنین، روش‌هایی برای کاهش و پیشگیری از ورود فاضلاب به این منابع آبی نیز مورد بررسی قرار گرفته است.
رودخانه زاب کوچک از دامنه قندیل در شهرستان پیرانشهر در منطقه روژهلات کردستان سرچشمه می‌گیرد. سپس از طی کردن مسیری از شهرستان‌های میرآباد و سردشت عبور کرده و در منطقه باشور کردستان از شهر قلادیزه گذر کرده و در نهایت وارد رود دجله می‌شود.
در همین رابطه، با افسانه (اسم مستعار)، کارشناس ارشد محیط زیست و عضو فعال در حوزه فعالیت‌های مدنی شهر سردشت، درباره ورود فاضلاب به رودخانه «زاب کوچک» یک گفت‌وگو انجام دادیم و از او در این زمینه سوالاتی پرسیدیم.
-در حوزه آبریز «زاب کوچک» وضعیت ورود فاضلاب‌ها به رودخانه‌ها چه وضعیتی دارد؟
حوزه آبریز «زاب کوچک» در منطقه روژهلات کوردستان شروع شده و بعد از منطقه «آلان» شهر سردشت وارد قلادیزه در باشور کوردستان می‌شود، در گذشته، به دلیل جمعیت کم در این منطقه و عدم آزادسازی مواد شیمیایی به آبهای جاری، تهدید جدی‌ای وجود نداشت اما در حال حاضر، با رشد جمعیت و به دنبال آن افزایش فاضلاب‌ها، کاهش جریان آب به علت استفاده در کشاورزی و مهمتر از همه، انتقال آب «زاب کوچک» به دریاچه ارومیه و ساخت سدها در منطقه پیرانشهر و سردشت بر روی رودخانه «زاب کوچک»، میزان آب آلوده نسبت به حجم آب، به طور چشمگیری افزایش یافته است و تهدیدات جدی برای محیط زیست به وجود آورده است.
-ورود فاضلاب‌های شهری، روستایی و صنایع چه خطراتی برای اکوسیستم‌های آبی به همراه دارد؟
فاضلاب‌های شهری و روستایی که به روش‌های نامناسب به رودخانه‌ها رها می‌شوند، باعث آلودگی آب رودخانه‌ها می‌شوند. این فاضلاب‌ها ممکن است شامل فاضلاب شهری، صنعتی و کشاورزی باشند. عواملی مانند عدم وجود یا عملکرد نامناسب تصفیه‌خانه‌ها، نبود تدابیر و کنترل مناسب از سوی مقامات محلی، عدم آموزش و اطلاع‌رسانی کافی به جامعه و عدم اجرای مدیریت صحیح فاضلاب، می‌توانند باعث ورود فاضلاب‌ها به رودخانه‌ها شوند. آلودگی آب رودخانه‌ها به دلیل ورود فاضلاب‌ها می‌تواند منجر به کاهش کیفیت آب رودخانه‌ها شود. این آلودگی می‌تواند باعث مرگ حیوانات آبزی و گیاهان آبزی شود و بر زندگی آبزیان و اکوسیستم‌های آبی تأثیر منفی بگذارد. همچنین، آلودگی آب می‌تواند برای مصارف آبی مردم خطراتی را به همراه داشته باشد. صنایع مختلف نیز می‌توانند منابع آبی را آلوده کنند، زیرا فاضلاب‌های صنعتی حاوی مواد شیمیایی، فلزات سنگین و مواد آلی زاید هستند که ممکن است سمی باشند و به محیط زیست و سلامت عمومی آسیب برسانند.»
-وارد شدن فاضلاب‌ها به «زاب کوچک» چه پیامد‌هایی به همراه دارد؟
در حال حاضر، در منطقه سردشت و پیرانشهر، دو سد بزرگ و چندین سد کوچک وجود دارند و بخش عمده‌ای از آب سد کانی سیو به دریاچه ارومیه منتقل می‌شود، با ورود فاضلاب به سدها و دریاچه‌ها، مشکلاتی بوجود می‌آید. فاضلاب شهری و صنعتی که به سدها ریخته می‌شود، می‌تواند ترکیب شیمیایی آب را تغییر داده و کیفیت آن را کاهش دهد. به عبارت دیگر، ورود فاضلاب به سدها می‌تواند تأثیرات منفی بر کیفیت آب و منابع آبی داشته باشد و به پیامدهای جدی برای محیط زیست و جوامع محلی منجر شود. این پیامدها شامل آلودگی آب به دلیل مواد آلاینده، کاهش سطح اکسیژن آب و تأثیرات منفی بر جانوران آبزی، تغییرات در ترکیب شیمیایی آب با افزایش نیترات، فسفات و مواد آلی، تأثیرات منفی بر تولید غذا و تهدید ایمنی و کیفیت محصولات کشاورزی و شیلاتی، و تأثیرات مستقیم و غیرمستقیم بر جوامع محلی از جمله تخریب منابع آبی، کاهش منابع آب قابل استفاده برای آب شرب، تأثیرات بر صنعت و گردشگری، سلامت عمومی جامعه و کیفیت زندگی افراد می‌شود. به طور کلی، این وضعیت منجر به تخریب محیط زیست، کاهش تنوع زیستی، کاهش کیفیت آب و ایجاد تأثیرات غیرمطلوب در جوامع محلی می‌شود. بنابراین، اهمیت تصفیه صحیح فاضلاب و مدیریت منابع آب برای کاهش این پیامدها بسیار بالا است.
- راهکار جلوگیری از ورود آب آلوده به داخل «زاب کوچک» چیست در حال حاضر چه اقداماتی انجام شده است؟
در حال حاضر، هیچ اقدام جدی برای جلوگیری از ورود فاضلاب‌های شهری، روستایی و صنعتی به داخل آب رودخانه «زاب کوچک» انجام نشده است. تنها دو تصفیه خانه در شهرهای سردشت و پیرانشهر وجود دارد که فقط فاضلاب قسمتی از این شهرها را تصفیه می‌کنند. در حالی که فاضلاب شهرهای ربط، نلاس، میراباد و ده‌ها روستا به صورت مستقیم وارد رودخانه «زاب کوچک» و سدهای این منطقه می‌شود. لذا، تصفیه و پالایش فاضلاب از اهمیت بالایی برخوردار است و نیاز است تأسیسات تصفیه فاضلاب در مناطق شهری، روستایی و صنعتی نصب و بهره‌برداری شوند. همچنین، برنامه‌ریزی صحیح برای مدیریت منابع آب و کنترل مصرف آب در بخش‌های صنعتی، کشاورزی و خانگی بسیار اهمیت دارد. افزون بر این، آموزش و افزایش آگاهی عمومی درباره اهمیت حفاظت از منابع آب و تأثیرات منفی ورود فاضلاب به رودخانه‌ها و سدها می‌تواند به کاهش آلودگی آب و جلوگیری از ورود فاضلاب به منابع آبی کمک کند.